با گذشت بیش از یک ماه از آغاز سال تحصیلی، طرح توزیع شیر رایگان در مدارس ابتدایی کشور هنوز اجرایی نشده است. در حالی که مسئولان از آغاز قریب‌الوقوع آن خبر می‌دهند، چالش‌های بودجه‌ای و ناهماهنگی‌های اجرایی بار دیگر این برنامه ملی را در وضعیت تعلیق قرار داده‌اند.

برنامه توزیع شیر رایگان در مدارس، یکی از مهم‌ترین طرح‌های تغذیه‌ای کشور است که با هدف ارتقای سلامت جسمی و ذهنی دانش‌آموزان، از سال ۱۳۷۹ آغاز شد. این طرح که در بسیاری از کشورهای جهان سابقه‌ای بیش از یک قرن دارد، در ایران نیز با فراز و نشیب‌های فراوان همراه بوده است. حالا در سال ۱۴۰۴، با وجود تصویب بودجه مستقل و تأکید قانون برنامه هفتم توسعه، اجرای آن بار دیگر به دلیل کمبود منابع مالی و تأخیر در هماهنگی‌های اجرایی، به تعویق افتاده است. وعده‌ها برای آغاز توزیع «تا دو هفته آینده» در حالی مطرح می‌شود که تجربه سال‌های گذشته نشان داده، تحقق این وعده‌ها نیازمند اراده‌ای فراتر از اعلام‌های رسانه‌ای است.

رئیس دبیرخانه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی کشوردر حالی خبر ازشروع اجرای طرح توزیع شیر مدارس طی چند روز آینده داده که قرار بود این اتفاق از ابتدای مهرماه آغاز شود اما به گفته مسئولان به خاطر کمبود بودجه، تا امروز مسکوت مانده است!.

به گفته تمامی کارشناسان، تغذیه مناسب در دوران کودکی نقشی حیاتی در رشد، توسعه جسمی و ذهنی کودکان دارد؛ زیرا کمبود مواد مغذی میتواند منجر به مشکلات جدی مانند سوءتغذیه، کااهش تمرکز و ضعف سیساتم ایمنی شود . در عوض به گفته کارشناسان، وعدههای غذایی سالم در مدارس میتواند به بهبود تمرکز، یادگیری و عملکردتحصیلی دانش آموزان کمک کند .در این میان و با همین دیدگاه، برنامه شیر مدارس یکی از برنامه های تغذیه ای مهم در بسیاری از کشورها است که با ارائه این محصول لبنی به عنوان یک منبع غنی از کلسیم، پروتئین و ویتامینها و با هدف بهبود سلامت و تحصیل و تغذیه دانش آموزان اجرا می شود. این برنامه ها معمولا شامل توزیع رایگان شیر در مدارس ابتدایی و متوسطه هستند و تاأثیرات مثبت زیادی بر سلامت و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دارند.

طرحی به قدمت یک قرن

بر اساس گزارشها، توزیع شیر مادارس در دنیا قادمتی بیش از یک قرن دارد .طرحی که در بسیاری از کشورها از سا لهای قبل آغاز شده و ادامه دارد و در برخی کشورهای دیگر نیز یا متوقف شده و یا هنوز به مرحله اجرا در نیامده است.

این طرح در انگلستان از سال ۱۹۲۰ میلادی ، در آمریکا از سال ۱۹۴۰ و در اروپا از سال ۱۹۷۵ اجرا شده  و در حال حاضر نیز در حدود ۱۰۰ کشوراین طرح اجرا می شود.  کشورهایی مانند انگلساتان، چین، ژاپن، استرالیا، فرانسه، ایتالیا، آمریکا، کانادا، ترکیه، روسیه، ایران، عربستان، امارات، آلمان، پاکستان، اسپانیا، کره جنوبی، آفریقای جنوبی، کنیا، نروژ، هند و … .به عنوان مثال در کشور چین ۲۷ میلیون دانش آموز در رده  سنی ۶ تا ۱۵ سال، از سال ۲۰۰۰تحت پوشش شیر مدارس  قرار دارند.

در انگلستان نیز حدود ۵/۱ میلیون کودک و نوجوان از بدو تولد تا ۱۸ سالگی تحت پوشش این برنامه هستند. عددی که در ترکیه به شش میلیون دانش آماوز تحت پوشش این طرح می رسد.

برنامه شیر در ایران

برنامه توزیع شیر رایگان در مدارس ایران نیز نخستین‌بار در سال ۱۳۷۹ با هدف ارتقای سلامت دانش‌آموزان، فرهنگ‌سازی برای مصرف شیر و افزایش سرانه لبنیات در کشور آغاز شد. دولت وقت این سیاست را با این نگاه پیش برد که با آموزش و عادت‌سازی از دوران کودکی، مصرف شیر به‌عنوان یک ضرورت تغذیه‌ای در نسل‌های آینده نهادینه شود.

در سال‌های ابتدایی، این طرح با استقبالی گسترده همراه شد و میلیون‌ها دانش‌آموز در سراسر کشور روزانه شیر دریافت می‌کردند. حتی در مقاطعی، ایران یکی از گسترده‌ترین طرح‌های توزیع شیر مدارس در منطقه را داشت. اما به مرور زمان، مشکلات متعددی اجرای آن را تحت تأثیر قرار داد.

از مهم‌ترین چالش‌های این طرح می‌توان به کمبود منابع مالی، افزایش هزینه تولید لبنیات، ضعف در کیفیت بسته‌بندی و نگهداری شیر، ناهماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی و گاهی نارضایتی دانش‌آموزان از طعم یا کیفیت شیر توزیعی اشاره کرد. در برخی سال‌ها نیز، تأخیر در تخصیص بودجه یا بدهی دولت به کارخانه‌های لبنی باعث شد اجرای طرح ناقص یا متوقف شود.

استارت دوباره یک طرح

بعد از آن اما پس از یک توقف چند ساله دوباره برنامه شیر مدرسه در سال ۱۴۰۲ ،  بادستور رییس جمهوروقت، در مدارس ابتدایی دولتی کشور دوباره آغاز شد. طرحی که در سال ابتدایی عمر دولت پزشکیان هم ادامه پیدا کرد. روز اول شهریور ۱۴۰۳، طبق بند «د» ماده ۷۱ قانون برنامه هفتم، یک ردیف اعتباری مستقل در بودجه ملی ثبت شد: ۶ هزار میلیارد تومان برای توزیع شیر رایگان در مدارس ابتدایی سراسر کشور.  گزارش‌ها در این زمینه تاکید دارند که این طرح در تمام طول سال ۱۴۰۳ اجرا شده و ۱۰۰ درصد هدف‌گذاری مالی آن تحقق یافته است، اما مساله‌ توزیع در مناطق صعب‌العبور و روستاهای دورافتاده همچنان باقی ماند.

توقف بعد از اجرای دو ساله!

توزیع شیر امسال اما با چالش هایی همراه بود. چالش هایی که از همان ابتدای سال مطرح شده و همچنان نیز مانع از اجرای آن شده است. رضا باکری -دبیر انجمن صنایع فرآورده های لبنی-  در این خصوص، اواسط تابستان گفته بود: امسال در بودجه ۱۴۰۴ رقمی معادل ۶.۵ همت برای اجرای طرح شیر مدرسه در نظر گرفته شده و در برنامه هفتم توسعه هم این تکلیف ذکر شده است. با این حال، علی‌رغم پیگیری‌های مداوم از اردیبهشت‌ماه تاکنون، آموزش و پرورش هنوز اقدامات اجرایی خود را آغاز نکرده است. کارخانه‌ها باید زودتر قرارداد ببندند تا بتوانند سهم شیر مدرسه را کنار بگذارند، مواد اولیه و بسته‌بندی سفارش دهند و تدارکات لازم را انجام دهند. این فرآیند دست‌کم یک‌ونیم تا دو ماه زمان می‌برد.

بعد از آن هم در نتیجه پیگیری‌ها و اخبار منتشر شده و فشار افکار عمومی علی فرهادی، سخنگوی وزارت آموزش و پرورش اعلام کرد: در حوزه تغذیه دانش‌آموزان، با وجود برخی مسائل و مشکلات، برنامه اصلی وزارتخانه پوشش کلیه مدارس ابتدایی است. بر این اساس، توزیع شیر در مدارس به‌صورت دو نوبت در هفته انجام خواهد شد.

شاید تا دو هفته آینده

با این حال هنوز و با وجود گذشت یکماه از آغاز سال تحصیلی این طرح اجرایی نشده است! دکتر احمد اسماعیل‌زاده_مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت در همایش روز جهانی غذا که ۲۷ مهرماه برگزار شد، درباره زمان اجرای برنامه شیر مدارس گفت: «شیر تا دو هفته آینده در مدارس توزیع می‌شود.» پیش از این، وی در گفت‌وگویی عنوان کرده بود؛ کمیته علمی شیر مدارس تصمیم گرفته است که شیر ۳ نوبت در هفته در مدارس توزیع شود اما اختیار این موضوع به وزارت آموزش و پرورش واگذار شده تا با توجه به بودجه‌ای که برای این موضوع درنظر گرفته شده نسبت به نوبت‌های توزیع شیر در مدارس تصمیم‌گیری کند.

او همچنین مدعی شده بود؛ منظور از واگذاری تصمیم‌گیری در باره تعداد دفعات توزیع شیر در مدارس این است که وزارت آموزش و پرورش با توجه به بودجه طرح می‌تواند دو یا سه نوبت در هفته شیر در مدارس توزیع کند.   ایده‌آل «کمیته علمی شیر مدارس» این بود که شیر ۳ نوبت در هفته در مدارس توزیع شود اما با توجه به منابع موجود، دو نوبت در هفته توزیع می‌شود.

سربال تکراری کمبود بودجه

در این میان به نظر می رسد چالش اصلی باز هم موضوع شیرین! کمبود بودجه باشد؛ کمااینکه دکتر سیدحسن امامی‌رضوی، رئیس دبیرخانه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی کشور در آخرین اظهار نظر در این زمینه گفته است: چالشی که با سازمان برنامه‌وبودجه در مسیر اجرای برنامه شیر مدارس داریم، این است که بودجه کافی برای این موضوع در نظر گرفته نشده است. هنگامی که بودجه برنامه شیر مدارس به میزان کافی نباشد، نمی‌توانیم تمام جمعیت هدف را تحت پوشش قرار دهیم.

رئیس دبیرخانه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی کشور توضیح داد: براساس یکی از بندهای قانون برنامه بودجه، تکلیف شده که فقط مناطق کم‌برخوردار تحت پوشش برنامه شیر مدارس قرار گیرند ولی این در حالی است که جمعیت هدف بیشتری را تعریف کرده‌ایم.

او گفت: اگر برنامه شیر مدارس فقط در مناطق کم‌برخوردار اجرا شود به این معنا است که فقط یک‌چهارم جمعیت هدف را تحت پوشش قرار داده‌ایم. تلاش می‌کنیم که منابع مورد نیاز برای شیر مدارس به میزان کافی تامین شود تا تمام مناطق را تحت پوشش قرار دهیم.

حالا از دو هفته ای که رضوی از آن به عنوان زمان آغاز طرح یاد کرده، چند روزی گذشته است. بنابراین صحت سنجی و راستی آزمایی وعده های مسئولان کافی است چند روز تحمل کرد و دید که آیا واقعا این طرح اجرا خواهد شد و یا دوباره اجرای آن به زمان دیگری موکول می شود!