سوریه پس از اسد؛ رقابت ژئوپلیتیکی، ظهور مقاومت جدید و قمار خطرناک اسرائیل

به گزارش سرمایه فردا، در حقیقت جنگ ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی با همراهی ایالات متحده، علیه ایران با هدف اجرایی کردن طرح «بالکانیزاسیون» منطقه بودند که در دهه ۹۰ میلادی در شرق اروپا پیاده سازی کردند. یک «ایران خودیار و قوی» مانع تجزیه واحدهای سیاسی منطقه و تغییر نقشه خاورمیانه است. از این رو، بعد از جنگ اسرائیل با ایران و نزاعی که اسرائیل در جنوب سوریه به بهانه حمایت از دروزی ها ایجاد کرد، کشورهای مهم منطقه ای همچون عربستان سعودی تمایل دارند «جنون خطرناک ژئوپلیتیکی» اسرائیل و نتانیاهو مهار شود.

با سقوط دولت بشار اسد پویایی‌های امنیتی منطقه دگرگون شده است. آسیای غربی در وضعیت یک نظم جدید سیاسی-نظامی قرار گرفته است. شاید الان دقیق تر بتوان ارزیابی کرد رجب طیب اردوغان، بیش از آنکه یک پیروزی راهبردی در سوریه کسب کند، وضعیت منطقه را بغرنج‌تر کرده است. جاه‌طلبی رئیس جمهور ترکیه، مصر، اردن و عراق را در یک تنگنای امنیتی قرار داده، عربستان سعودی و امارات متحده عربی را نگران کرده و فقط توانست عمق راهبردی اسرائیل را افزایش دهد‌.

در چنین فضایی، منطقه در هرج و مرج کامل و پیشانظم قرار دارد. این وضعیت نه مطلوب امارات و عربستان است که برای “گلاسنوست و پرسترویکای عربی” خود به ثبات منطقه‌ای نیازمند است، نه مطلوب مصر است که هیات تحریرالشام از رزمندگانی مصری تشکیل شده که بعد از فتح دمشق، فراخوان‌هایی برای سقوط عبدالفتاح السیسی صادر کرده‌ و باعث شده‌اند قاهره در چندماه گذشته در بالاترین سطح آماده باش خود قرار بگیرد.

فشارها برای دولت‌سازی جدید در لبنان

سقوط سوریه اسد همچنین، فشارها برای دولت‌سازی جدید در لبنان با هدف خلع‌سلاح حزب‌الله و حذف محور شیعی از صحنه سیاسی این کشور را تسهیل کرد، ضمن اینکه مقاومت لبنان در مرز سوریه و حملات شبه نظامیان الجولانی با هدف انسداد مسیرهای مواصلاتی و تدارکاتی حزب‌الله هم درگیر است.

این اتفاقات به این معناست که سوریه قرار نیست وارد دوران ثبات شود. میدان سوریه به محل رقابت ژئوپلیتیک آنکارا و تل آویو تبدیل شده است و یک جنگ کریدوری در جنوب جریان است. صهیونیست ها با قطع ارتباط جنوب سوریه از مرکز و خودمختاری دروزی ها، تحت کریدور داود، مرزهای اردن و عراق را هم تحت تاثیر قرار بدهند.

در شرق وضعیت کردها و نیروهای قسد هم همچنان در ابهام است. مظلوم عبدی، فرمانده نیروهای دموکراتیک سوریه اخیرا با اعلام اینکه آمادگی خود را برای هرگونه شرایط اضطراری اعلام می‌کنیم گفت: سوریه به وضعیت قبل از ۲۰۱۱ بازنخواهد گشت و ما خواستار سوریه‌ای جدید، دموکراتیک و غیرمتمرکز هستیم.

در غرب سوریه یعنی منطقه ساحل ( لاذقیه و طرطوس)، نقش نیروهای مسلح شیعه‌محور به تثبیت نفوذ خود در این مناطق محسوس است. این امر به‌ویژه در سایه فشارهای اسرائیل که تلاش می‌کند از برآمدن یک سوریه منسجم جلوگیری کند، تشدید می‌شود.

مجموع این شرایط، در کنار تحقیر سوریه جولانی در واگذاری خاک به اسرائیل و ناتوانی از حملات تحقیرآمیز تل آویو، زمینه برای شکل گیری فرم جدیدی از مقاومت در شامات را آماده کرده است.

وجه تمایز گروه‌های مقاومت با بقیه گروها

وجه تمایز گروه‌های مقاومت با بقیه گروها در این قرار دارد که که مقاومت دارای وجه ملی است و هدفی مشروع همچون حفاظت از تمامیت ارضی سوریه را دنبال می کند. این دستورکار ملی می تواند زمینه اجتماعی و ظرفیت جذب از همه گروه‌های سوری را در اختیار مقاومت قرار دهد حتی در دولت جولانی و متحدانش صداهای مخالفی که گرایشات ضد اسراییلی قوی دارند از رویکرد دولت شنیده می شود. بنابراین شکل‌گیری مقاومت سوری که بخش بزرگی از آن شاید «مقاومت اهل سنت» باشد در‌ وهله اول، تاثیر زیادی روی تحولات سوریه خواهد داشت و یک مخمصه بزرگ در نزدیکی مرزهای فلسطین اشغالی متوجه صهیونیست ها کند.

اگر گروه‌های مقاومت با توجه به چندپارگی سوریه و دولت ضعیف و ناتوان جولانی بتوانند مناطقی را تحت کنترل خود درآورند، حضور اسرائیل در مرزها با جبهه جدیدی مواجه خواهد شد. این وضعیت می‌تواند معادله راهبردی اسرائیل را تغییر داده و به شکست سیاست‌های آن در منطقه منجر شود. در صورت بروز چنین اتفاقی به معنای ظهور یک «یمن جدید» در سوریه و کنار مرزهای فلسطین اشغالی خواهد بود.

فایننشال تایمز چندی قبل در گزارشی نوشت:  در ماه مارس، نیروهای متحد دولت جولانی در ساحل با وفاداران بشار اسد و مبارزان علوی جنگیدند. طبق گزارش دولت، ۱۴۰۰ نفر در این نبردها کشته شدند. در ماه آوریل نیز درگیری‌های مشابهی بین نیروهای دولتی و دروزی‌ها رخ داد. بخشی از مشکل این است که سوریه مملو از سلاح و گروه‌های مسلح است که برخی از آنها، از جمله شبه‌نظامیان دروزی در سویدا، از خلع سلاح یا ادغام در دولت جدید خودداری می‌کنند. همچنین زخم‌های عمیقی از جنگ داخلی به جا مانده است. این نشریه انگلیسی هشدار می دهد اقدامات نظامی اسرائیل یکی دیگر از عوامل بی‌ثبات‌کننده است. این کشور به دنبال جلب نظر دروزی‌ها – که جامعه‌ای در اسرائیل نیز هستند – بوده است. با این حال، هدف نهایی آن، غیرنظامی کردن منطقه مرزی است و مایل است از بحران سوریه برای دستیابی به منافع خود سوءاستفاده کند. اما این یک قمار خطرناک است. یک دولت شکست‌خورده در سوریه به نفع هیچ‌کس نیست.

تجاوزات اسرائیل و ضعف مشهود دولت

در واکنش به تجاوزات اسرائیل و ضعف مشهود دولت، گروه‌هایی جدید هم شکل گرفته‌ و اعلام موجودیت کرده اند. جبهه مقاومت اسلامی در سوریه که از دسامبر ۲۰۲۴ شکل‌گرفته اعلام کرده قصد دارد اسرائیل را از جنوب سوریه براند؛ حتی مدعی سرنگونی پهپاد اسرائیلی شده است.

این گروه با تکیه بر گفتمان مقاومت و ناسیونالیسم عربی، خود را بخشی از محور مقاومت معرفی کرده است. این حزب که از تشکیل «سوریه بزرگ» حمایت می‌کند، در ۱۷ دسامبر از تاسیس جبهه‌ای برای مقابله با تجاوزات اسرائیل حمایت کرد و ابتدا با نام «جبهه آزادی‌بخش جنوب» ظاهر شد، اما در ۱۱ ژانویه نام و نماد خود را به «اولی الباس» تغییر داد.

دفتر سیاسی این گروه که رسماً با عنوان «جبهه مقاومت اسلامی در سوریه» شناخته می‌شود، به نیوزویک گفت: «تمجید از نقش رژیم صهیونیستی و اشغال ترکیه کاملاً طبیعی است، چرا که آمریکاحامی آشوب، تروریسم و شرارت در سراسر جهان است.»

روند تحولات شاید به سمت و سویی برود که برخی مقامات اسرائیلی دسامبر ۲۰۲۴ نسبت به آن هشدار می دادند: اینکه دولت صهیونیستی نباید از سقوط دولت بشار اسد خوشنود باشد و یک سوریه ضعیف با خاندان  اسد به بیشتر به نفع اسرائیل خواهد بود.