چهارشنبه ۹ مهر ۱۴۰۴
کاخ مظفری دارآباد، بنایی قجری با معماری فرانسوی، روزگاری پناهگاه مظفرالدین شاه برای درمان سل بود و امروز، در دل بیمارستان مسیح دانشوری، به موزه‌ای پزشکی بدل شده است. این کاخ که در دوره رضا شاه به آسایشگاه سل و سپس به مرکز آموزش و پژوهش بیماری‌های ریوی تبدیل شد، اکنون نمادی از پیوند تاریخ، درمان و معماری در شمال تهران است.
به گزارش سرمایه فردا، در دل یکی از خوش‌آب‌وهواترین محله‌های تهران، بنایی ایستاده که نفس‌های تاریخ را در خود حفظ کرده است. کاخ مظفری دارآباد، نه فقط یک اثر معماری قجری، بلکه گواهی زنده از تحول کاربری در بستر زمان است؛ از پناهگاه سلطنتی مظفرالدین شاه برای درمان سل، تا آسایشگاه بیماران ریوی، مدرسه پرستاری، و امروز، موزه‌ای پزشکی در قلب بیمارستان مسیح دانشوری. این بنا، با سقف بیضی‌شکل، شومینه‌های مرمرین، آینه‌کاری‌های شاه‌نشین و حوض ستاره‌ای‌شکل، نه‌تنها زیبایی معماری را به رخ می‌کشد، بلکه داستانی از پیوند سلامت و تاریخ را روایت می‌کند—داستانی که هنوز در کوچه‌پس‌کوچه‌های دارآباد نفس می‌کشد.
مظفرالدین شاه، در زمان ولایت‌عهدی‌اش در تبریز، به سل مبتلا شد. در آن زمان دارویی برای درمان سل نبود و پزشک دربار به او توصیه کرد که بایستی به یک منطقه خوش‌آ‌ب‌وهوا هجرت کند. او هم قریه دارآباد را برای سکونت برگزید؛ از قدیمی‌ترین مناطق شهر تهران که بنا بر مستندات، قدمتش به ۳۵۰ سال می‌رسد. اینجا به‌قدری پرآب و سرسبز بوده که مردمان ساکن ازگل و شرق سوهانک، در پی خشکسالی‌ها زمین‌هایشان را واگذاشتند و به درآباد کوچیدند.
به‌هرترتیب، این قریه در شمال شهر تهران، دوای ریه‌های مسلول مظفرالدین شاه شد و در آنجا کاخی بنا کرد که به کاخ شاه‌آباد نام گرفت. آن‌طور که در کتیبه مرمین داخل بنا نوشته شده، علی‌اصغر خان، امین سلطان در ۱۲۷۳ شمسی، باغی را به مساحت ۶۰هزار متر مربع در دارآباد خریداری کرد. او از گرجی‌های ایران بود که به ترتیب به القاب صاحب‌جمع، امین‌السلطان، و اتابک اعظم ملقب شد و قریب به ربع قرن، سمت‌های وزیری، وزیراعظمی و صدراعظمی قاجاری‌ها را داشت. پس از خریداری این باغ، به فرمان محمد خان حکیمالملک، وزیر دربار، کاخ زیبابیی در آن احداث شد.
کاخ مظفری شاه‌آباد یا همان کاخ دارآباد، در دو طبقه و به سبک معماری فرانسوی ساخته شده؛ پلان این کاخ، در هر دو طبقه تقریباً مشابهت دارند و تنها اختلاف آن‌ها، اتاق اضافی در جبهه شرقی ساختمان در طبقه اول است. اینجا تنها کاخ قاجاری با سقفی بیضی‌شکل است و آینه‌کاری‌ها و گچبری‌های داخل کاخ که مشرف به آبنمای مستقر در مرکز حیاط است، این کاخ را به یکی از جذاب‌ترین معماری‌های ایرانی تبدیل کرده است.
تزیینات داخلی کاخ مظفری دارآباد، در طبقه اول، در توده شمالی عمارت متمرکز است. در آستانه پله‌ها، ۴ ستون مدور با سرستون‌های گچ‌بری‌شده قرار دارد. سقف این بخش از کاخ دارآباد گچ‌بری‌هایی با طرح گل‌وبوته دارد که ظاهراً رنگ‌آمیزی آن مربوط به گذشته است؛ اما درحال‌حاضر تمام طرح‌های تزیینی طبقه اول که در آستانه پلکان قرار دارند، به‌صورت گچیِ ساده و بدون رنگ‌اند.
تزئینات چوبی کاخ مظفری دارآباد هم به‌صورت لمبه‌کوبی‌هایی در پنجره‌ها و در طبقه دوم، سقف چوبی پرنقش‌ونکار دیده می‌شود. همچنین تمام بازشوها چوبی است و پوشش ساختمان نیز به‌صورت شیروانی با خرپای چوبی اجرا شده است. در طبقه دوم شومینه‌هایی از جنس مرمر هم قرار دارند که زیبایی منحصر‌به‌فردی به این بنا بخشیده‌اند.
اتاق جنوب‌شرقی که شاه‌نشین کاخ دارآباد به شمار می‌رود، در قسمت دیوارها و سقف، به‌طور کامل آینه‌کاری شده و «اتاق آینه» نامیده می‌شود. در جبهه جنوبی عمارت، حوض مدوری قرار دارد که در میان آن، حوضی ستاره‌ای‌شکل با ۱۲ بازو دیده می‌شود.
در شمالی‌ترین نقطه بنا کاخ دارآباد، فضای قوسی‌شکلی در پشت پلکان مرکزی وجود دارد که هم‌اکنون به‌عنوان رخت‌کن از آن استفاده می‌شود.
پس از گذر از پله‌های مرکزی کاخ دارآباد، پاگردی قرار دارد که از دو طرف آن دو ردیف پله مرمرین با چرخشی به حالت نیم‌دایره به طبقۀ دوم منتهی می‌شود. بر روی دیوارهای منحنی توده شمالی ساختمان کاخ دارآباد، قاب‌های بزرگ با حاشیه‌های گچ‌بری و آینه‌کاری شده دیده می‌شود.
بر گلویی دیوارها نیز، حاشیه‌ای به ارتفاع تقریبی ۴۰ سانتی‌متر پوشیده از گل‌وبوته‌های گچ‌بری رنگ‌آمیزی شده، و قطعات ظریف آینه اجرا شده است.
مظفرالدین شاه، نزدیک به ۱۸ سال در این کاخ رفت‌وآمد داشت. سرانجام، سرانجام در ۱۲ دی ۱۲۸۵ در ۵۳ سالگی درگذشت، کاخش اما همچنان آسایشگاه خوش‌آب‌وهوایی برای مسلولان و بیماران بود و تا مدت‌ها بعد، استفاده می‌شد. تا اینکه با برکناری سلطنت قاجار، رفته‌رفته کاخ مظفری، در دوره رضا شاه، بدون استفاده و متروکه ماند. البته این بی‌مهری، دوام نیاورد و به‌دلیل نوع کاربردی که پیش‌از‌این داشت، مورد توجه رضا خان قرار گرفت و در سال ۱۳۱۰، به دستور او کاخ مظفری و باغ اطراف آن به بیمارستان تبدیل شد. با تلاش دکتر مسیح دانشوری در این باغ، مدرسه پرستاری مجللی ساخته شد که برای آموزش پرسنل پرستاری بیمارستان‌های مختلف تهران و سایر شهرهای دیگر استفاده می‌شد.
مسیح دانشوری، نخستین پزشک متخصص ریه ایران بود. رفته‌رفته پس از ساخت مدرسه پرستاری و در حوالی دهه بیست، ساختمان‌های متعددی توسط وزارت بهداری وقت، برخی مؤسسات مانند بانک ملی ایران، وزارت دارایی وقت و برخی اشخاص دیگر ساخته شد. ازجمله ساختمانی قدیمی که به ساختمان فخرالدوله معروف است و به وسیله فخرالدوله دختر مظفرالدین شاه احداث شده است. سرانجام دکتر دانشوری در سال ۱۳۱۶ این مرکز را به نام «آسایشگاه سل شاه‌آباد» راه‌اندازی کرد؛ درست در محل کنونی بیمارستان مسیح دانشوری. او در سال ۱۳۴۷ در تهران درگذشت اما آسایشگاه و مدرسه پرستاری او به فعالیتشان ادامه دادند.
پس از انقلاب و در حوالی سال‌های ۱۳۶۵، این مرکز زیرمجموعه دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی قرار گرفت. در سال ۱۳۷۱ مرکز تحقیقات بیماری‌های ریوی و سل در محوطه مرکز پزشکی مسیح دانشوری تأسیس شد که در سال ۱۳۷۷ مرکز تحقیقات و بیمارستان تحت عنوان مرکز آموزشی، پژوهشی و درمانی سل و بیماری‌های ریوی مسیح دانشوری ادغام شد. پژوهشگاه سل و بیماری‌های ریوی این مرکز دارای ۹ بخش مختلف بوده و قطب علمی منتخب کشور درخصوص بیماری‌های ریوی و سل شناخته می‌شود. در سال ۱۳۸۹، ساختمان دیگری در محوطه بیمارستان ساخته شد و کاخ مظفری که به‌عنوان ساختمان اداری بیمارستان استفاده می‌شد، پس از مرمت و مقاو‌م‌سازی تزئینات در نمای داخلی، به موزه پزشکی بیمارستان مسیح دانشوری تغییر کاربری داد.
کاخ مظفری، در دوازدهم شهریور ۱۳۸۰، با شماره ثبت ۳۷۹۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
هرچند این کاخ بازدید عمومی ندارد اما می‌توانید با معرفی‌نامه و هماهنگی با مسئولین بیمارستان، از این بنای قجری در دل بیمارستان مسیح دانشوری، در محله دارآباد، انتهای خیابان پورابتهاج، دیدن کنید.
تمام حقوق برای پایگاه خبری سرمایه فردا محفوظ می باشد کپی برداری از مطالب با ذکر منبع بلامانع می باشد.
سرمایه فردا