یکشنبه ۲۵ آبان ۱۴۰۴
در حالی‌که بیمارستان‌ها باید در زمان بحران پناهگاه و نقطه اتکای شهروندان باشند، بسیاری از مراکز درمانی تهران خود در معرض تهدیدهای جدی قرار دارند. از زلزله و جنگ تا سیل و حملات سایبری، زیرساخت‌های درمانی پایتخت با چالش‌های ایمنی روبه‌رو هستند؛ چالش‌هایی که بارها هشدار داده شده اما همچنان بی‌پاسخ مانده‌اند.
به گزارش سرمایه فردا، رئیس پژوهشکده سوانح طبیعی، در حالی بار دیگر نسبت به خطر قطعی زلزله ای بزرگ در تهران هشدار داده که رئیس مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی چند روز قبل گفته بود، در تهران حدود ۹ هزار ساختمان نا ایمن در برابر سوانح طبیعی از جمله زلزله وجود دارد. زلزله ای که اگر اتفاق بیافتاد بنابر الگوسازی های انجام شده، بین ۸۰ تا ۸۰۰ هزار کشته برجا خواهد گذاشت! با این حال به نظر می رسد هنوز اقدام خاص و چندان موثری که بتواند حجم خسارت های ملی ناشی از وقوع چنین زلزله ای را پوشش دهد. انجام نشده است!
در لیست حادثه خیز ترین ها
براساس گزارش‌های جهانی کشور ما از نظر وقوع سوانح و حوادث طبیعی، در زمره کشورهای حادثه‌خیز قرار دارد. به‌ویژه در دهه‌های اخیر این موضوع بسیار پرهزینه شده است. برآوردها در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد خسارات ناشی از سوانح طبیعی در جهان نزدیک به ۲۴۲ میلیارد دلار بوده است. البته بسیاری از این خسارات ثبت نمی‌شود و رقم یادشده فقط شامل اثرات مستقیمی است که در سازمان‌های جهانی ثبت شده و از میانگین ۲۰ سال گذشته نیز بیشتر است. سوانح و حوادثی که زلزله شاید اصلی ترین آنها باشد.
غزال راهب رئیس مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی، چند روز قبل ضمن اعلام هشدار در مورد وقوع زلزله در تهران گفته بود: یکی از اصلی ترین چالش ها در این زمینه به شناسایی ساختمان‌های ناایمن در کشور بر می گردد. ین موضوع در شهر تهران با همکاری مدیریت بحران شهرداری تهران پیشرفت قابل توجهی داشته است. تاکنون حدود ۹ هزار ساختمان ناایمن در تهران شناسایی شده و برآوردها نشان می‌دهد تعداد کل ساختمان‌های ناایمن به حدود ۱۶ هزار مورد می‌رسد. این فرآیند همچنان ادامه دارد و در استان‌های دیگر نیز سازوکارهای مشابهی از جمله تدوین چک‌لیست‌ها، الگوهای آموزشی و هماهنگی با استانداری‌ها و شهرداری‌ها در حال اجراست.
در حالی‌که هشدارها درباره وقوع زلزله‌ای بزرگ در تهران هر روز بلندتر می‌شود، آمارها از وجود هزاران ساختمان ناایمن و بافت‌های فرسوده در پایتخت خبر می‌دهند. با وجود این، اقدامات پیشگیرانه همچنان در حد حرف باقی مانده و سامانه‌های هشدار سریع نیز تا تکمیل فاصله زیادی دارند. آیا تهران آماده فاجعه‌ای است که وقوعش قطعی اما زمانش نامعلوم است؟
اما به نظر می رسد منهای شناسایی ساختمان های نا ایمن، اقدامات چندانی برای آمادگی در برابر زلزله پایتخت صورت نگرفته است چرا که ایمن سازی شهری به وسعت و جمعیت تهران کاری نیست که به سادگی و در مدتی کوتاه امکان پذیر باشد. در این میان شاید یکی از موثرترین روش ها برای کاهش خسارت های ناشی از زلزله قریب الوقوع تهران این باشد که بتوانیم قبل از رخ دادن آن، از وقوعش مطلع شده و شریان های حیاتی آب و گاز و برق را از منابع آن قطع کنیم. اقدامی که سالهاست در برخی از کشورهای دنیا توسط احداث شبکه لزه نگاری محقق شده است. حالا در ایران نیز ، ایجاد سیستم پاسخ سریع در برابر زلزله از مهم‌ترین طرح‌های در دست اجراست؛ سامانه‌ای که قادر باشد در لحظه وقوع زمین‌لرزه، نقطه کانونی خطر را شناسایی کرده و اطلاعات لازم را برای دستگاه‌های امدادی ارسال کند تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن به محل اصلی بحران دسترسی پیدا کنند.
گرچه سخنان علی رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران نشان می دهد که این سامانه هنوز تا تکمیل راهی بس طولانی را پیش رو دارد! وی چندی قبل در مورد زمان تکمیل این شبکه گفته بود ؛ ما تمام شتاب‌نگارهایی که این سامانه برای راه اندازی نیاز داشته را نصب کرده‌ایم. چهار سال پیش در آغاز این دوره مدیریت شهری، تعداد این ایستگاه‌ها ۲۴ عدد بود، در حالی که امروز تمام ۵۰ ایستگاه نصب شده است. البته سامانه برای افتتاح به ۲ و نیم سال زمان نیاز دارد تا مسیر عملی آن چک و اطمینان لازم ایجاد شود؛ لذا با وجود تکمیل بخش‌های عمده‌ای از سامانه بومی و پیشرفته نرم افزاری تحلیل داده‌ها و نیز سخت افزارهای شتاب‌نگاری و ارتباطی آن، هنوز افتتاح نشده است.
بافت های فرسوده از جمله اصلی ترین پاشنه آشبل های پایتخت و کلانشهرها در برابر زلزله هستند. با این حال به گفته کارشناسان، حال و روز تهران از این منظر نیز اصلا خوب نیست! امیرحسین گرکانی رئیس پژوهشکده سوانح طبیعی، در این مورد گفته است؛ حدود ۸۲ هزار هکتار بافت فرسوده و ۶۰ هزار هکتار سکونتگاه غیررسمی در پایتخت و کلانشهرها در معرض آسیب جدی قرار دارند. ۱۱ میلیون نفر در این ۸۲ هزار هکتار بافت فرسوده و ۲۰۰ هزار نفر در ۶۰ هزار هکتار سکونتگاه غیررسمی زندگی می‌کنند که از نظر ایمنی بسیار حائز اهمیت است. بنابراین با این حجم از آسیب‌پذیری، باید مدیریت بحران و اقدامات پیشگیرانه پیش از وقوع حادثه آغاز شود.
تهران نیز به گفته معاون وزیر راه وشهرسازی هم اینک جزء بحرانی‌ترین استان ها در بافت فرسوده محسوب می شود. وی در این خصوص گفته است: مساحت بافت‌های فرسوده افزایش پیدا کرده بطوریکه در گذشته ۱۷۰ هزار هکتار بود و الان به ۲۰۰ هزار هکتار رسیده اما تاکید دارم که این افزایش مساحت به این معنا نیست که همه این بافت‌ها مشکل سازه‌های ناپایدار داشته باشند.
برای اینکه ابعاد فاجعه آمیز زلزله آتی تهران را بهتر درک کنیم کافی است نگاهی داشته باشیم به آماری که گرکانی در مورد قربانیان آن می دهد: زلزله آینده تهران بر اساس نظر کارشناسان دیگر یک احتمال نیست بلکه دیر یا زود قطعاً اتفاق خواهد افتاد که در حالت خوشبینانه ۸۰ هزار و در حالت بدبینانه ۸۰۰ هزار کشته خواهد داشت.
به گفته وی شهر تهران جزو معدود شهرهای جهان است که در قالب شهرهای در انتظار یک فاجعه انسانی از منظر زلزله دسته‌بندی می‌شود. موضوعی که تاکنون دو بار در شورای عالی امنیت ملی نیز مطرح شده است.
علاوه بر خسارت های آنی و مستقیمی که زلزله برای شهروندان تهرانی به همراه خواهد داشت، وقوع چنین فاجعه ای می تواند تا چندین نسل بعد را هم تحت تاثیر قرار دهد کماابنکه گرکانی نیز این موضوع را تایید کرده و می گوید: این سوانح صرفاً پیامدهای مستقیم ندارند بلکه در ارتباط تنگاتنگ با زندگی، معیشت، محیط زیست و حتی نسل‌های بعدی قرار دارند. چنین رویدادهایی همه ابعاد زندگی روزمره جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد و یکی از جنبه‌های مهم آن، آثار روانی و اجتماعی است که می‌تواند تا سال‌ها پس از وقوع حادثه بر خانواده‌ها اثر بگذارد.
این اظهارات و آمار و ارقام در حالی مطرح می شود که تقریبا تمامی مسئولان مرتبط اعلام کرده اند که تهران برای رویارویی با زلزله آماده نیست! مسئولانی مانند نصیری، رئیس ستاد بحران تهران که چندی قبل گفته بود؛ اقدامات خوبی در خصوص آمادگی برای مواجهه با زلزله انجام شده اما واقعیت این است که تهران هنوز برای رویارویی با زلزله چندان آماده نیست!
در این میان اما وظایف دستگاه های مربوطه چیست؟ سوالی که گرکانی در پاسخ به آن می گوید؛ مدیریت بحران در کشور باید پیش از وقوع حادثه آغاز شود، البته هم‌اکنون نیز برخی اقدامات در قالب برنامه توسعه درحال انجام است، مرحله آمادگی یکی از ارکان اصلی مدیریت بحران است که شامل مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و آموزش‌ها می‌شود. پس از وقوع حادثه، مرحله پاسخ به شرایط اضطراری آغاز می‌شود که دستگاه‌های متولی موظف به اجرای اقدامات فوری هستند. در ادامه نیز دو مرحله بازیابی اولیه و بازیابی بلندمدت دنبال می‌شود تا زندگی مردم به وضعیت پیش از حادثه بازگردد.
بدین ترتیب به نظر می رسد که شاید بهترین راهکار در مقابل زلزله قریب الوقوع تهران فقط «دعا» کردن باشد! چرا که به نظر نمی رسد برخلاف تبلیغاتی که مسئولان در مورد اقداماتشان برای آماده سازی تهران می دهند، کار خاصی صورت گرفته باشد. ایم
نی بیمارستان‌ها در تهران، موضوعی است که هر بار با وقوع حادثه‌ای تازه به صدر اخبار بازمی‌گردد و سپس در سکوتی طولانی فراموش می‌شود. مراکزی که باید در لحظات بحرانی، نجات‌بخش باشند، خود در برابر زلزله، آتش‌سوزی، جنگ و حتی سیل آسیب‌پذیرند. تجربه جنگ ۱۲ روزه و حادثه پلاسکو بار دیگر نشان داد که زیرساخت درمانی پایتخت نیازمند بازنگری جدی است. با وجود برخی اقدامات پراکنده، هنوز گزارشی جامع از وضعیت ایمنی بیمارستان‌ها منتشر نشده و بسیاری از مراکز درمانی در برابر حوادث غیرمترقبه، فاقد استانداردهای لازم هستند. این گزارش، مروری است بر وضعیت نگران‌کننده ایمنی بیمارستان‌های تهران، چالش‌های پیش‌رو و راهکارهایی که اگر جدی گرفته نشوند، جان هزاران نفر را در بحران‌های آینده تهدید خواهند کرد.
برخی از ساختمان‌های مراکز درمانی در تهران ناایمن هستند، موضوعی که بارها برخی از مدیران شهری تذکر داده اند. با این حال همچنان بیمارستان‌ها و مراکز درمانی که باید جزو اولین مراکزی هستند که باید در زمان بحران خدمات‌رسانی کنند، در برابر زلزله احتمالی تهران و نیز حوادث غیرمترقبه ای مانند جنگ اخیر ناایمن هستند و باید مقاوم‌سازی و نوسازی آنها مورد توجه جدی قرار گیرد.در این میان معمولا در زمان بروز حوادث مختلف بحث ایمنی مراکز درمانی مطرح می شوند اما، پس از مدت کوتاه فراموش می شوند.. به عنوان مثال در زمان وقوع حادثه پلاسکو هشدارهای زیادی در مورد فرسودگی و ناامنی برخی بیمارستان‌ها و مراکز درمانی داده شد اما، این هشدارها به جایی نرسید و همچنان بسیاری از این ساختمان ها نا ایمن هستند.
در زمان جنگ ۱۲ روزه سوالی مطرح شد که مانند بسیاری دیگر از سوال های بی پاسخ در مدتی کوتاه فراموش شد. اینکه کدامیگ از بیمارستان های پایتخت یا سایر شهرها، در برابر بمباران و یا آتش سوزی ناشی از جنگ مقاوم هستند؟! گرچه موضوع ناایمن بودن مراکز درمانی در برابر حوادث طبیعی مانند زلزله یا آتش سوزی سالهاست که به عنوان یکی از چالش های مهم حوزه سلامت و ایمنی مطرح است.
در همین زمینه بعد از جنگ، دکتر سید سجاد رضوی، معاون درمان وزارت بهداشت با اشاره به ضرورت ارتقای ایمنی بیمارستان‌ها در برابر حوادثی چون آتش‌سوزی، گفته بود: اقدامات متعددی از گذشته در این زمینه آغاز شده بود. یکی از مهم‌ترین این اقدامات، بررسی و ارتقای استانداردهای ایمنی، به‌ویژه در حوزه آتش‌نشانی در مراکز درمانی بود که متناسب با بودجه و امکانات موجود در هر مرکز، در حال پیگیری است.
رضوی با تأکید بر اینکه ایمن‌سازی بیمارستان‌ها یکی از شاخص‌های اصلی اعتباربخشی مراکز درمانی است، می گوید: این رویکرد سالهاست در کشور آغاز شده و هدف آن، ارتقای استانداردهای ایمنی به‌ویژه در برابر حوادث غیرمترقبه است. در حال حاضر، حدود ۵۰ هزار تخت فرسوده در کشور وجود دارد که باید به مرور جایگزین شوند؛ این روند طبیعتاً وابسته به بودجه‌ای است که در اختیار بیمارستان‌ها قرار می‌گیرد.
وی همچنین اشاره ای هم به اقدامات صورت گرفته برای ساخت بیمارستان های ایمن در مواقع بروز جنگ داشته و گفته : بعد از جنگ ۱۲ روزه وزیر بهداشت، به صورت جدی پیگیر اقدامات لازم برای ساخت و اصلاح بیمارستان‌های ایمن شدند. در این میان تمرکز اصلی ما برروی بیمارستان‌هایی است که نقش معین را دارند یا در شرایط اضطراری حیاتی‌اند. خوشبختانه این موضوع با استقبال سازمان برنامه و بودجه و دولت مواجه شده و امیدواریم در آینده نزدیک، شاهد ایمن‌سازی گسترده‌تری باشیم.با این حال هیچ وقت گزارشی در مورد نتیجه پیگیری های آقای وزیرتا امروز منتشر نشده است!
اما برخلاف تصور عامه، زلزله و یا جنگ و آتش سوزی تنها حوادثی نیستند که بیمارستان ها تهدید می کنند. به گفته علی نصیری رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران برخی بیمارستان‌ها در معرض تهدید مستقیم سیل نیز قرار دارند.هستند. هیچ بیمارستانی نباید در بستر رودخانه، حریم کانال یا پهنه گسل احداث شود. پیش از هرگونه ساخت، استعلام‌های لازم باید از سازمان مدیریت بحران دریافت شوند.
همچنین وی اعلام کرده که علاوه بر زلزله، سیل، خشکسالی و زمین‌لغزش، مخاطراتی مانند تغییرات اقلیمی، موج‌های گرما و سرما، جنگ، طوفان گرد و غبار، آلودگی هوا، ترافیک جاده‌ای، تجمعات انبوه، اپیدمی‌ها، قطع برق و حملات سایبری نیز در زمره تهدیدهای مهم تهران هستند.
اما قبل از هر چیز باید به این مساله توجه کرد که بیش از ۵۰ درصد بیمارستان‌های پایتخت تنها در پنج منطقه شهرداری قرار دارند، در حالی که مناطقی مانند ۱۹ و ۸ فاقد حتی یک بیمارستان فعال هستند. مساله ای که به گفته نصیری،در زمان بحران، جان هزاران شهروند را به خطر می‌اندازد. در شرایط جنگ یا زلزله، یکی از راهبردهای دشمن، قطع دسترسی‌های حیاتی و مسدود کردن مسیرهای امدادی است. بنابراین باید بیمارستان‌ها را به‌صورت عادلانه و بر اساس نیاز جمعیتی شهر توزیع کنیم.
اما چه مقدار از بیمارستان های تهران مقاوم و ایمن هستند؟ سوالی که رئیس سازمان مدیریت بحران تهران در پاسخ به آن بدون اینکه آماری ارائه دهد فقط می گوید: بررسی‌های سازه‌ای که انجام شده، نشان می‌دهد تعداد بیمارستان‌هایی که از نظر مقاومت سازه‌ای در وضعیت مطلوب قرار دارند، اندک است. با این حال، در دو سه سال اخیر ۱۳ بیمارستان اقدام به مقاوم‌سازی کرده‌اند یا در حال احداث ساختمان‌های ایمن جدید هستند. بیمارستان‌ها بعد از صنعت هوافضا پیچیده‌ترین سازه‌های کشور هستند. باید بتوانند تداوم خدمات حیاتی، حفاظت از بیماران و کارکنان و یکپارچگی فیزیکی خود را در شرایط بحران حفظ کنند.
اما راهکار برون رفت از این چالش مهم اما ناگفته چیست؟ به گفته نصیری برای آماده کردن بیمارستان ها در برابر حوادث مختلف اسازمان بحران تهران، طرحی ملی برای مقاوم‌سازی پایتخت تدوین شده است. طرحی شامل برنامه‌ای ۱۰ ساله برای مقاوم‌سازی ساختمان‌های عمومی، خصوصی و زیرساخت‌های حیاتی تدوین شده است. با اجرای این طرح و تأمین بودجه و حمایت دولت می‌توان تهران را مشابه استانبول، ایمن‌سازی کرد. این طرح شامل مقاوم‌سازی شبکه‌های آب، برق، سوخت، گاز، ارتباطات و مسیرهای ارتباطی خواهد بود و در صورت تصویب دولت و مجلس، می‌تواند تحول بزرگی در تاب‌آوری شهری ایجاد کند.
رئیس سازمان مدیریت بحران همچنین به تدوین راهنمایی در این زمینه اشاره کرده و گفته است: در همین راستا «راهنمای ملی مدیریت خطر در بیمارستان‌ها»، نیز تدوین شده است. این راهنما بر اساس مطالعات بومی کشور و به‌روزرسانی استانداردهای بین‌المللی تدوین شده و اگر مفاد آن به‌درستی اجرا شود، می‌توان گفت بیمارستان‌های ما به سطح ایمنی مطلوب خواهند رسید. در حال حاضر بیش از ۲۹ متخصص مدیریت بحران سلامت و ۱۰۰ هیئت علمی در این حوزه تربیت شده‌اند، اما باید از ظرفیت علمی این افراد در برنامه‌ریزی‌ها استفاده شود.
علاوه بر موضوع ایمن بودن ساختمان بیمارستان ها لازم است که این مراکز درمانی بتوانند تا مدتی نیازهای ضروری بیماران خود را تامین کنند. نصیری با اشاره به طرح‌های جدید مدیریت بحران در این خصوص می گوید: ۲۵ مخزن آب اضطراری ویژه بیمارستان‌های تهران در نظر گرفته شده، همچنین مخازن آب اضطراری در هر محله تاسیس شده است . همچنین اتصال بیمارستان‌های منتخب به خطوط و پایانه‌های مترو در دست اجراست و سامانه هشدار سریع زلزله نیز با همکاری پژوهشگاه زلزله و دانشگاه تهران در مراحل نهایی تست فنی قرار دارد. با بهره‌برداری از این سامانه، تهران دهمین شهر جهان است که دارای سیستم هشدار سریع زلزله خواهد بود.
اما وی در نهایت به نکته مهمی اشاره کرد که تاکنون شاید مغفول باقی مانده باشد. اینکه «ایمنی هزینه نیست، سرمایه‌گذاری برای آینده است». نصیری در این مورد معتقد است؛ اگر اصول مقررات ملی ساختمان، مبحث ۲۱ و استاندارد ۲۸۰۰ در ساخت بیمارستان‌ها رعایت شود، می‌توان با اطمینان، ادعا کرد که بیمارستان‌های تهران ایمن خواهند بود و حتی در سخت‌ترین شرایط، خدمت‌رسانی ادامه خواهد داشت.
تمام حقوق برای پایگاه خبری سرمایه فردا محفوظ می باشد کپی برداری از مطالب با ذکر منبع بلامانع می باشد.
سرمایه فردا