بازگشت تنش در بازار نفت

به گزارش سرمایه فردا، در یکی از مهم‌ترین تحولات ژئوپلیتیکی هفته، رئیس‌جمهور ترامپ نخستین بسته تحریمی مرتبط با جنگ اوکراین را در دوره دوم ریاست‌جمهوری خود اعلام کرد تحریم‌هایی که مستقیماً دو غول نفتی روسیه، لوک‌اویل و روس‌نفت، را هدف قرار داده‌اند. این اقدام، که هم‌زمان با محدودیت‌های جدید اروپا و بریتانیا علیه انرژی روسیه صورت گرفت، بلافاصله بازار جهانی نفت را تحت تأثیر قرار داد و قیمت‌ها را به‌طور قابل توجهی افزایش داد.

جزئیات تحریم‌ها؛ تغییر مسیر سیاست انرژی آمریکا

تحریم‌های جدید که توسط وزارت خزانه‌داری آمریکا اعلام شد، شامل مسدودسازی دارایی‌ها و ممنوعیت تجارت شرکت‌های آمریکایی با ده‌ها شرکت تابعه لوک‌اویل و روس‌نفت است. اسکات بسنت، وزیر خزانه‌داری، این اقدام را واکنشی به ادامه جنگ اوکراین و تأمین مالی ماشین جنگی کرملین از طریق درآمدهای نفتی دانست. این تحریم‌ها نشان‌دهنده چرخش آشکار در سیاست ترامپ است؛ او که پیش‌تر از هدف‌گیری مستقیم شرکت‌های انرژی روسیه خودداری می‌کرد، اکنون با صراحت وارد میدان شده است.

واکنش بازار؛ جهش قیمت‌ها و نوسان شدید

در پی اعلام تحریم‌ها، قیمت نفت برنت بیش از ۲ دلار افزایش یافت و به ۶۴ دلار رسید. نفت خام آمریکا (WTI) نیز با رشد قابل توجهی به ۵۹.۸۴ دلار رسید. این جهش، در حالی رخ داد که بازار در روزهای پیشین به دلیل نگرانی از مازاد عرضه و افت تقاضای جهانی، در مسیر نزولی قرار داشت. اکنون تقریباً همه بنچ‌مارک‌های جهانی نفت از جمله نفت سبک امارات، نفت مارس آمریکا، نفت عمان و سبد اوپک، با افزایش قیمت مواجه شده‌اند.

واکنش روسیه؛ از تهدید ارزی تا توصیف جنگی

دیمیتری مدودوف، نخست‌وزیر سابق روسیه، در واکنش به تحریم‌های جدید، آن‌ها را «جنگی علیه روسیه» توصیف کرد و ترامپ را هم‌پیمان اروپای «دیوانه» خواند. از سوی دیگر، ترامپ اعلام کرد که نشست برنامه‌ریزی‌شده با پوتین در مجارستان را لغو کرده و ابراز امیدواری کرد که تحریم‌ها موقتی باشند. او همچنین هشدار داد که این اقدامات ممکن است سلطه دلار در تجارت جهانی را تضعیف کند، چرا که روسیه به سمت استفاده از ارزهای جایگزین برای فروش نفت حرکت خواهد کرد.

پیامدهای میان‌مدت و بلندمدت؛ سناریوهای محتمل

کارشناسان هشدار داده‌اند که اگر تحریم‌ها به‌طور جدی اجرا شوند، می‌توانند جریان صادرات نفت روسیه را مختل کرده و بازار جهانی را با کمبود عرضه مواجه سازند. با این حال، اگر صادرات روسیه به آسیا همچنان ادامه یابد و تقاضای جهانی ضعیف باقی بماند، احتمال کاهش قیمت‌ها در میان‌مدت وجود دارد. تنها نکته قطعی در این میان، نوسان شدید قیمت‌هاست—نوسانی که با هر تحول سیاسی یا ژئوپلیتیکی، می‌تواند بازار را به‌سرعت دگرگون کند.

انرژی در تقاطع سیاست و امنیت جهانی

تحریم نفتی ترامپ علیه روسیه، نه‌تنها یک اقدام اقتصادی، بلکه یک پیام سیاسی روشن به مسکو و متحدان اروپایی است. در شرایطی که بازار انرژی با بحران‌های متعدد مواجه است—از جنگ اوکراین تا تنش در ونزوئلا و شکنندگی خلیج کارائیب—هر تصمیم در حوزه نفت، بازتابی جهانی خواهد داشت. اکنون بیش از هر زمان دیگری، بازار انرژی به میدان رقابت قدرت‌های بزرگ تبدیل شده است.

در پی تشدید تحریم‌های غرب علیه شرکت‌های بزرگ انرژی روسیه، از جمله روس‌نفت و لوک‌اویل، شرکت هندی «ریلاینس اینداستریز» که بزرگ‌ترین واردکننده نفت روسیه در هند محسوب می‌شود، اعلام کرد که به الزامات تحریمی پایبند خواهد بود. این موضع‌گیری رسمی، به گمانه‌زنی‌های چندروزه درباره واکنش این غول پالایشگاهی به تحریم‌های جدید آمریکا و اتحادیه اروپا پایان داد و نشان داد که حتی بازیگران بزرگ انرژی تحت تاثیر فشارهای سیاسی قرار دارند.

سخنگوی ریلاینس در بیانیه‌ای اعلام کرد که این شرکت عملیات پالایشگاهی خود را با الزامات انطباق تنظیم خواهد کرد، در حالی که روابط خود با تأمین‌کنندگان را حفظ می‌کند. این موضع‌گیری دوگانه یعنی پایبندی به تحریم‌ها و حفظ روابط تجاری نشان‌دهنده تلاش ریلاینس برای حفظ تعادل میان منافع اقتصادی و فشارهای سیاسی است. همچنین تأکید شد که هرگونه اقدام بعدی، منوط به راهنمایی دولت هند خواهد بود؛ عبارتی که نشان می‌دهد شرکت‌های بزرگ هندی در مواجهه با تحریم‌های غرب، به‌دنبال هماهنگی با سیاست رسمی دولت هستند، حتی اگر آن سیاست هنوز به‌طور علنی اعلام نشده باشد.

واکنش هندی ها به تحریم نفت روسیه

تحریم‌های جدید آمریکا علیه روس‌نفت و لوک‌اویل، که توسط دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری (OFAC) اعمال شده‌اند، بخشی از تلاش گسترده‌تر غرب برای محدود کردن منابع مالی روسیه در ادامه جنگ اوکراین است. اسکات بسنت، وزیر خزانه‌داری آمریکا، این اقدام را واکنشی به «امتناع پوتین از پایان دادن به جنگ بی‌معنا» دانست و از متحدان خواست تا به این تحریم‌ها پایبند باشند. اتحادیه اروپا نیز با تصویب نوزدهمین بسته تحریمی، معاملات با روس‌نفت را به‌طور کامل ممنوع کرد و اعلام کرد که از ۲۱ ژانویه، واردات سوخت از پالایشگاه‌هایی که در ۶۰ روز گذشته نفت روسیه دریافت کرده‌اند، ممنوع خواهد بود.

ریلاینس، تحت مدیریت موکش آمبانی، مالک بزرگ‌ترین مجتمع پالایشگاهی جهان در گجرات هند است و طبق گزارش‌ها، تقریباً نیمی از نفت تخفیف‌دار روسیه که روزانه به هند ارسال می‌شود که حدود ۱.۷ تا ۱.۸ میلیون بشکه است توسط این شرکت خریداری می‌شود. قرارداد ۱۰ ساله ریلاینس با روس‌نفت برای خرید روزانه ۵۰۰ هزار بشکه نفت، که در سال ۲۰۲۴ امضا شده، اکنون در معرض ابهام قرار گرفته است. هرچند شرکت هنوز جزئیاتی درباره نحوه تطبیق با تحریم‌ها یا سرنوشت این قرارداد ارائه نکرده، اما تأکید کرده که با الزامات وارداتی اروپا هم‌راستا خواهد بود.

این تحولات در حالی رخ می‌دهد که هند با پیامدهای تعرفه‌های سنگین آمریکا بر صادرات خود نیز دست‌وپنجه نرم می‌کند. تعرفه‌هایی که از ماه اوت، به‌عنوان جریمه‌ای برای واردات نفت روسیه، تا ۵۰ درصد افزایش یافته‌اند و البته آمریکا وعده داده با توقفدریافت نفت از روسیه به ۱۰ تا ۱۵ درصد کاهش می دهد.

چین و هند همچنان بزرگ‌ترین خریداران نفت خام روسیه در جهان باقی مانده‌اند، اما فشارهای سیاسی و اقتصادی بر این دو کشور برای کاهش وابستگی به نفت روسیه رو به افزایش است. در حالی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در هفته‌های اخیر چندین بار ادعا کرده که هند موافقت کرده خرید نفت روسیه را متوقف کند، دولت هند تاکنون هیچ واکنش رسمی به این ادعا نشان نداده و تنها شرکت نفتی این کشور بیانیه صادر کرده است. همچنین، از زمان اعلام تحریم‌ها، وزارت خارجه و وزارت نفت هند نیز سکوت اختیار کرده‌اند سکوتی که می‌تواند نشانه‌ای از تردید، چانه‌زنی پشت پرده، یا انتظار برای روشن شدن مواضع نهایی باشد.

از این روواکنش ریلاینس به تحریم‌های غرب را می‌توان نمونه‌ای از پیچیدگی‌های تجارت انرژی در دوران ژئوپلیتیک پرتنش دانست؛ جایی که شرکت‌های بزرگ میان منافع اقتصادی، فشارهای بین‌المللی، و سیاست‌های ملی گیر افتاده است. این وضعیت نشان می‌دهد که تحریم‌ها، اگرچه ابزار فشار سیاسی هستند، اما در عمل، شبکه‌ای از تصمیم‌گیری‌های چندلایه را در سطح شرکت‌ها و دولت‌ها فعال می‌کنند تصمیم‌هایی که گاه با تأخیر، گاه با ابهام، و گاه با مصالحه همراه‌اند.

واکنش بازار جهانی نفت

بازار جهانی نفت نیز واکنش‌های متغیری از خود نشان داده است. قیمت نفت برنت با کاهش جزئی پنج سنتی (۰.۱ درصد) به ۶۵.۹۴ دلار در هر بشکه رسید و نفت خام آمریکا نیز با افت ۲۹ سنتی (۰.۵ درصد) به ۶۱.۵۰ دلار در هر بشکه معامله شد. این کاهش‌ها در حالی رخ داد که هر دو شاخص نفتی در ابتدای معاملات روز جمعه روند صعودی داشتند و افزایش بیش از پنج درصدی روز پنج‌شنبه را ادامه داده بودند، اما در ساعات پایانی معاملات عقب‌نشینی کردند.

با وجود این نوسانات کوتاه‌مدت، شاخص‌های نفتی هفته تثبیت شده است. تحلیلگران علت اصلی این نوسانات را تحریم‌های جدید آمریکا علیه روس‌نفت و لوک‌اویل می‌دانند. فیلیپ فلاین، تحلیلگر ارشد گروه پرایس فیوچرز، در این‌باره گفت: «مسئله تحریم‌هاست. به نظر نمی‌رسد به این زودی‌ها راه‌حلی وجود داشته باشد.»

در هفته‌های گذشته، قیمت‌های آتی نفت تحت فشار انتظارات از اشباع عرضه قرار گرفته بودند؛ به‌ویژه با افزایش تولید اوپک و متحدانش کمی افت داشت اما با سیاست جدید آمریا به مسیر رشد و تثبیت بازگشته است. همچنین فلاین با اشاره به داده‌های اداره اطلاعات انرژی آمریکا تأکید کرد که هیچ نشانه‌ای از اشباع عرضه در بازار دیده نمی‌شود.

تحریم‌های جدید که توسط دولت ترامپ علیه دو شرکت بزرگ روسی اعمال شد، با هدف افزایش فشار بر ولادیمیر پوتین برای پایان دادن به جنگ اوکراین صورت گرفت. این دو شرکت در مجموع بیش از پنج درصد از تولید جهانی نفت را در اختیار دارند و تحریم آن‌ها می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر جریان عرضه جهانی داشته باشد.

در واکنش به این تحریم‌ها، شرکت‌های نفتی دولتی چین خرید نفت روسیه را به‌طور موقت متوقف کرده‌اند و پالایشگاه‌های هند نیز که بزرگ‌ترین خریداران نفت روسیه از طریق دریا هستند، واردات خود را به‌شدت کاهش داده‌اند. جانیو شاه، معاون رئیس تحلیل بازارهای نفت در شرکت ریستاد انرژی، هشدار داد که جریان نفت به هند به‌طور خاص در معرض خطر است، در حالی که چین به دلیل تنوع منابع و ذخایر نفتی، با چالش‌های کمتری مواجه خواهد بود.

در این میان، وزیر نفت کویت اعلام کرد که اوپک آماده است تا با افزایش تولید، هرگونه کمبود در بازار را جبران کند. این موضع‌گیری نشان‌دهنده تلاش کشورهای تولیدکننده برای حفظ ثبات بازار در برابر شوک‌های ناشی از تحریم‌هاست.

در سطح سیاسی، آمریکا اعلام کرده که آماده است اقدامات بیشتری علیه روسیه انجام دهد. پوتین نیز در واکنش، تحریم‌ها را «غیردوستانه» خواند و تأکید کرد که تأثیر قابل‌توجهی بر اقتصاد روسیه نخواهند داشت. او همچنین نقش کلیدی روسیه در بازار جهانی انرژی را برجسته کرد.

هم‌زمان، انگلیس نیز تحریم‌هایی علیه روس‌نفت و لوک‌اویل اعمال کرده و اتحادیه اروپا نوزدهمین بسته تحریمی خود را تصویب کرده است که شامل ممنوعیت واردات گاز طبیعی مایع روسیه می‌شود. این بسته همچنین دو پالایشگاه چینی با ظرفیت مجموع ۶۰۰ هزار بشکه در روز و شرکت چاینا اویل هنگ‌کنگ، بازوی تجاری پتروچاینا، را به فهرست تحریم‌ها اضافه کرده است.

داده‌های انرژی آمریکا نشان می‌دهد که روسیه در سال ۲۰۲۴، پس از ایالات متحده، دومین تولیدکننده بزرگ نفت خام جهان بوده است. این جایگاه، اهمیت استراتژیک روسیه در بازار انرژی را دوچندان می‌کند و تحریم‌ها علیه شرکت‌های کلیدی آن، پیامدهای گسترده‌ای برای عرضه جهانی نفت به همراه دارد.

در این فضای پرتنش، نگاه سرمایه‌گذاران به دیدار آتی ترامپ و شی جین‌پینگ، رؤسای جمهور آمریکا و چین، دوخته شده است. این دیدار می‌تواند نقطه عطفی در کاهش تنش‌های تجاری دیرینه و پایان دادن به موج اقدامات تلافی‌جویانه باشد مسیری که اگر به نتیجه برسد، ممکن است بخشی از فشارهای فعلی بر بازار انرژی را کاهش دهد.