چالش‌های ارز واردات خودرو

اما مسئله اصلی واردات و در کل صنعت خودروسازی کشور به موضوعاتی مانند انحصار ربطی ندارد. از یک سو، وقتی تمام امور در دستان حاکمیت قرار دارد، نمی‌توان راجع به انحصار صحبت کرد. چراکه خود حاکمیت نقش اصلی و اول را ایفا می‌کند. از سوی دیگر، مشکل اصلی بازار خودرو کمبود ارز است، نه رقابتی نبودن بازار خودرو. در واقع، کاهش درآمدهای ارزی کشور و نیاز به توزیع و مدیریت صحیح و اصولی آن باعث شده است که در عمل انحصار توزیع ارز هم در دست حاکمیت قرار داشته باشد.

ابهامات پیش‌فروش و ارزش‌گذاری گمرکی خودروهای وارداتی

در حوزه واردات خودرو به کشور، ابهاماتی درباره ارزش‌گذاری و پیش‌فروش خودروهای وارداتی وجود دارد. پاسخ روشنی برای برخورد با این تخلفات در قانون پیش‌بینی نشده است. با شروع واردات خودروهای خارجی به کشور، برخی شرکت‌ها و افراد متخلف اقدام به پیش‌فروش خودروها بدون اخذ مجوزهای قانونی کرده‌اند. این در حالی است که طبق قوانین موجود، فروش یا پیش‌فروش خودروهای وارداتی بدون ثبت سفارش و خارج از سامانه رسمی ممنوع و تخلف محسوب می‌شود.

مهدی ضیغمی، مدیر طرح واردات خودرو، تأکید کرد که هرگونه پیش‌فروش خودروهای وارداتی خارج از سامانه یا بدون ثبت سفارش، غیرقانونی است و مسئولیت آن بر عهده خریداران است. وی یادآور شد که متقاضیان باید پیش از هرگونه پرداخت، مجوز عرضه از سوی وزارت صمت را از شرکت‌ها درخواست کنند تا از قانونی بودن فرآیند اطمینان حاصل نمایند. این تأکید نشان‌دهنده عزم مسئولان برای جلوگیری از سوءاستفاده‌های مالی و ایجاد شفافیت در فرآیند فروش است.

واردکنندگان قیمت خودروها را بیش از ارزش واقعی اعلام کرده‌اند

 گزارش‌ها حاکی از آن است که برخی واردکنندگان قیمت خودروها را بیش از ارزش واقعی اعلام کرده‌اند که این موضوع انتقادات شدیدی را نسبت به شفافیت فرآیند ارزش‌گذاری به همراه داشته است. در مواردی، ارزش‌گذاری غیرواقعی منجر به افزایش هزینه‌ها برای مصرف‌کنندگان نهایی شده است.

با این حال، نهادهای مسئول تنها به کاهش قیمت برخی خودروها بسنده کرده‌اند، بدون اینکه توضیح دقیقی درباره بیش‌اظهاری‌های پیشین ارائه دهند. این روند همچنان ادامه دارد و به یکی از دغدغه‌های اصلی خریداران تبدیل شده است. نظارت دقیق‌تر بر تخلفات در پیش‌فروش و ارزش‌گذاری غیرشفاف خودروها الزامی است. نهادهای نظارتی باید با بررسی دقیق‌تر این مسائل، شفافیت بازار را افزایش داده و تخلفات را کاهش دهند.

تأمین امنیت سرمایه‌گذاری و اعتماد عمومی اهداف مهمی هستند که باید در این مسیر دنبال شوند. با توجه به پیچیدگی‌های بازار خودروهای وارداتی، خریداران باید با اطمینان از قانونی بودن فروشندگان و بررسی دقیق اطلاعات موجود در سامانه‌های رسمی، از وقوع مشکلات حقوقی و مالی جلوگیری کنند. بازار خودروهای وارداتی در مرحله‌ای حساس قرار دارد. شفافیت در فرآیند واردات خودرو و فروش خودرو و برخورد قاطع با متخلفان می‌تواند به کاهش مشکلات و تقویت اعتماد عمومی کمک کند.

دستورالعمل‌های جدید برای اخذ سهمیه واردات خودرو

مهدی ضیغمی، مدیر طرح واردات خودرو وزارت صمت، اخیراً طی نامه‌ای به تمامی شرکت‌های متقاضی واردات خودرو اعلام کرد که متقاضیان باید مدارک مورد نیاز را تا پایان وقت اداری روز شنبه، ۲۹ دی‌ماه ۱۴۰۳، ارسال کنند. در این نامه آمده است که مطابق دستورالعمل‌های ابلاغی وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت)، تمامی شرکت‌های متقاضی واردات خودرو موظف‌اند مدارک زیر را جهت اخذ سهمیه واردات خودرو ارسال نمایند:

• اسناد اموال غیرمنقول: ارائه کپی اسناد مالکیت دفتر مرکزی، تعمیرگاه‌های مرکزی و سایر اموال غیرمنقول به نام شرکت یا سهام‌داران اصلی و اعضای هیئت‌مدیره. این اسناد باید به صورت برابر اصل تهیه شوند.
• آخرین صورت مالی حسابرسی شده: ارائه گزارش حسابرسی شده مالی شرکت مربوط به آخرین سال مالی جهت بررسی وضعیت مالی و توانمندی شرکت.
• گزارش کامل اعتبارسنجی از شرکت‌های رتبه‌بندی: تهیه و ارائه گزارش اعتبارسنجی کامل از شرکت‌های مورد تأیید بانک مرکزی جهت ارزیابی توان مالی و اعتباری شرکت.
• آخرین میزان سرمایه ثبتی شرکت: ارائه نسخه رسمی از آخرین تغییرات سرمایه ثبتی شرکت به روزرسانی شده در روزنامه رسمی.
• گواهی مفاصا حساب مالیاتی: ارائه آخرین وضعیت مفاصا حساب مالیاتی شرکت که نشان‌دهنده تسویه حساب‌های مالیاتی شرکت با سازمان امور مالیاتی کشور است (اختیاری).
• لیست نمایندگی‌های خدمات پس از فروش: ارائه لیست کامل نمایندگی‌های خدمات پس از فروش به همراه قراردادهای رسمی منعقد شده با هر نمایندگی.
• میزان سرمایه‌گذاری در آموزش کادر خدماتی: ارائه مستندات و برنامه‌های سرمایه‌گذاری در آموزش و توانمندسازی کادر خدمات پس از فروش.

• سوابق واردات از سال ۱۴۰۰ به بعد: ارائه سوابق مربوط به واردات خودرو از سال ۱۴۰۰ به بعد شامل جزئیات خودروهای وارد شده و کشور مبدأ.
• برنامه تولید و افزایش عمق ساخت داخل: ارائه برنامه‌های شرکت در زمینه تولید داخلی و افزایش میزان مشارکت در تولید داخل.

چالش‌های زمان‌بر شدن ترخیص خودروهای وارداتی

یکی از مشکلات اصلی در واردات خودرو، زمان‌بر شدن فرآیند ترخیص است که بسیاری اوقات باعث افزایش قیمت نهایی و غیراقتصادی شدن خودروها می‌شود. هادی رشیدی، سرپرست معاون فنی گمرک شهید رجایی، اخیراً در پاسخ به سؤالی در مورد تشریفات گمرکی خودروهای وارداتی و تأخیرات مقطعی در این فرآیند گفت: در یکی دو ماه گذشته، تأخیراتی در ترخیص خودروها در بندر شهید رجایی وجود داشت.

وی افزود: بخشی از این تأخیرات مربوط به تغییرات و تحولات در سازمان محیط زیست بود که صدور مجوزها را با تأخیر مواجه کرد. به همین دلیل، دستور قضایی برای صدور مجوزهای محیط زیست انجام شد. به گفته رشیدی، پس از صدور این مجوزها، حدود ۵ هزار دستگاه خودرو در مدت زمان کوتاهی از گمرک ترخیص شد. وی تأکید کرد که گمرک تا زمانی که مجوزهای لازم صادر نشود، امکان ترخیص کالا را ندارد.

تشریفات ترخیص برای خودروهای وارداتی

رشیدی افزود: به دلیل تأخیر در صدور مجوزها، کالاهای وارداتی در بنادر معطل می‌مانند. گمرک در فرآیند صدور مجوز از سوی دستگاه‌های مختلف مانند استاندارد، محیط زیست، قرنطینه جهاد کشاورزی، دامپزشکی و انرژی اتمی دخالتی ندارد. وی تأکید کرد که اگر کالایی نیاز به مجوز نداشته باشد، قطعاً ظرف ۲۴ ساعت از زمان اظهار از گمرک خارج می‌شود.

رشیدی همچنین توضیح داد که در تجارت خارجی دو نوع مجوز وجود دارد: مجوز ثبت سفارش برای ورود کالا به کشور و مجوز ترخیص که در زمان ترخیص کالا باید اخذ شود. تأخیر در صدور این مجوزها منجر به تأخیر در خروج کالاها می‌شود. رشیدی در پایان اشاره کرد که تشریفات ترخیص برای خودروهای وارداتی به‌طور مرتب انجام می‌شود و خروج کالاها تنها منوط به ارائه مجوزهای محیط زیست و استاندارد است که این امر باعث تسریع در فرآیند ترخیص شده است.

۹۰ هزار نفر به دنبال خرید ۸ هزار خودرو

یکی از مشکلات اساسی در حوزه واردات خودرو، محدود بودن تعداد این خودروها است. در آخرین دوره فروش خودروهای وارداتی که پنج‌شنبه گذشته به پایان رسید، ۹۰ هزار نفر برای خرید تنها ۸ هزار خودرو با هم رقابت کردند.

مهدی ضیغمی، مدیر طرح واردات خودرو وزارت صنعت، معدن و تجارت، اظهار کرد: بیش از ۹۰ هزار نفر حساب‌های خود را وکالتی کرده و می‌توانند در ثبت‌نام خودروهای وارداتی شرکت کنند. متقاضیان تا روز شنبه ۲۲ دی‌ماه فرصت دارند برای ثبت‌نام اقدام کرده و سه اولویت از سبد محصولات اعلامی انتخاب نمایند.

ضیغمی با تأکید بر اینکه برنامه وزارت صمت عرضه منظم خودروهای وارداتی است، گفت: با همکاری بانک مرکزی، ارز کافی تخصیص داده شده و این روند ادامه‌دار است که نوید یک عرضه منظم و واردات پیوسته را می‌دهد.

وی ادامه داد: با همراهی تمامی دستگاه‌های اجرایی و نظارتی و همکاری مؤثر شرکت‌ها، تلاش می‌شود تا قیمت تمام شده خودروهای وارداتی با وجود افزایش نرخ ارز، کاهش یابد یا ثابت بماند. تا زمانی که واردات خودرو به اندازه‌ای افزایش نیابد که تمامی متقاضیان واقعی بتوانند خودرو وارداتی بخرند، انحصار در بازار خودرو همچنان باقی خواهد ماند. این مسئله نه تنها به شکستن انحصار کمک نمی‌کند، بلکه ممکن است انحصار دیگری در خودروهای وارداتی ایجاد کند.

تبعات سیاست واردات بدون انتقال ارز در واردات خودرو

یکی از موضوعات مهم در واردات خودرو، موضوع «واردات بدون انتقال ارز» است. این موضوع ممکن است شائبه‌هایی ایجاد کند که واردات بدون خروج ارز از کشور یا به‌صورت کاملاً ریالی انجام می‌شود. لازم به توضیح است که وارداتی که ارز آن توسط بانک مرکزی تأمین نمی‌شود، به‌عنوان واردات بدون انتقال ارز شناخته می‌شود.

به‌عبارتی، در این نوع واردات منشأ ارز اهمیت ندارد. در نگاه سطحی، ممکن است معافیت بانک مرکزی از تأمین ارز برای برخی کالاهای وارداتی در دوران کمبود منابع ارزی و تحریم، برای حاکمیت مطلوب تلقی شود؛ اما بانک مرکزی در این سال‌ها اصلی‌ترین مخالف آزادسازی واردات بدون انتقال ارز بوده است.

چرا بانک مرکزی مخالف واردات بدون انتقال ارز است؟

بر اساس نظر کارشناسان اقتصادی، تأمین منابع لازم برای واردات بدون انتقال ارز تنها از چند طریق امکان‌پذیر است. در نگاه خوش‌بینانه، «ارزهای خانگی ایرانیان خارج از کشور» تأمین‌کننده اصلی ارز لازم برای این واردات محسوب می‌شود. اما در نگاه واقع‌بینانه، این منابع از محل «ارز حاصل از فروش محصولات قاچاق خروجی» و یا «ارز حاصل از تخلفات تجار در عدم بازگردانی ارز صادراتی» تأمین می‌شوند. تخلفات دیگری مانند «کم‌اظهاری صادرات» و «بیش‌اظهاری واردات» نیز از این قاعده مستثنی نیستند.

مجوز واردات بدون انتقال ارز: کمک به متخلفان

در واقع، اعطای مجوز واردات بدون انتقال ارز، بزرگ‌ترین کمک به متخلفانی است که ارز حاصل از صادرات را بازنمی‌گردانند یا به‌طور نامشروع درآمد ارزی کسب می‌کنند. این افراد یا خود به‌طور مستقیم با استفاده از ارزهای خود اقدام به واردات می‌کنند و یا ارز خود را با بالاترین نرخ به واردکنندگان می‌فروشند. این چرخه به نفع متخلفان است و با کور کردن نهاد نظارتی و عدم الزام به مشخص کردن منشأ ارز، بازگشت ارز حاصل از اقدامات مجرمانه به اقتصاد رسمی را ممکن می‌کند. بنابراین، این رویه باعث افزایش اقدامات متخلفانه نیز می‌شود.

افزایش چالش برای تأمین ارز کالاهای اساسی

یکی از مسائل مهم در واردات خودرو، تأمین ارز برای کالاهای غیرضروری از طریق واردات بدون انتقال ارز است. این موضوع باعث می‌شود منابع ارزی به سمت تأمین ارز برای این واردات سوق یابد و تأمین ارز برای واردات کالاهای اساسی، که سودآوری کمتری نسبت به کالاهای لوکس دارند، به بحران تبدیل شود. افزایش شکاف بین ارز بازار آزاد و نرخ رسمی نیز یکی دیگر از تبعات آزادسازی واردات بدون انتقال ارز است.

حسین صمصامی، عضو کمیسیون اقتصادی، در این باره می‌گوید: با رعایت ملاحظاتی مانند «ورود کالاهای سرمایه‌ای»، «ورود مواد اولیه بخش تولید»، «جلوگیری از ورود کالاهای لوکس» و «شفافیت منشأ تأمین ارز»، واردات بدون انتقال ارز اشکالی ندارد.

وی تأکید می‌کند که در واردات بدون انتقال ارز، چون منشأ تأمین ارز برای بانک مرکزی شفاف نیست، رعایت نکردن این ملاحظات علاوه بر آسیب به تولید داخلی، بستر مناسبی برای پول‌شویی و اقدامات مجرمانه ایجاد می‌کند.

واردات بدون انتقال ارز

چرا تصور اینکه منابع ارزی لازم برای واردات بدون انتقال ارز از محل «ارزهای خانگی ایرانیان خارج از کشور» تأمین شود، خوش‌بینانه است؟ برای پاسخ به این پرسش، باید گفت که اولاً به نظر نمی‌رسد سرمایه‌گذاری دلاری و دریافت سود ریالی با توجه به شرایط اقتصادی کشور، جذابیت کافی برای ایرانیان خارج از کشور داشته باشد.

از سوی دیگر، مسئله واردات یک چرخه تکرارشونده است و محدود به یک بار برای همیشه نیست. در نتیجه، ادامه این رویه تجاری منجر به خروج سرمایه از کشور می‌شود، چراکه ایرانیان خارج‌نشین ریال نگه نمی‌دارند و مجدداً سرمایه خود را به ارزهای خارجی تبدیل می‌کنند.