حریق ناگهانی در سینمای ۷۰ ساله لاله‌زار، بار دیگر ضعف مدیریت میراث فرهنگی و بی‌توجهی به بناهای تاریخی را آشکار کرد؛ حادثه‌ای که نه تنها یک نماد فرهنگی را در معرض نابودی قرار داد، بلکه پرسش‌های جدی درباره سیاست‌های حفاظت شهری و سودای مالکان برای تغییر کاربری بناهای ارزشمند برانگیخت.

به گزارش سرمایه فردا،آتش‌سوزی اخیر در سینما ایران را نمی‌توان صرفاً یک حادثه ناگهانی دانست؛ این رویداد بیش از آنکه محصول اتفاقی پیش‌بینی‌ناپذیر باشد، نشانه‌ای از روند طولانی بی‌توجهی به میراث فرهنگی و تاریخی تهران است. بنایی که روزگاری با ۱۲۰۰ صندلی، قلب تپنده سینمای پایتخت بود، سال‌هاست میان تصمیم‌های متناقض، درخواست‌های مکرر برای تخریب و نوسازی، و نبود اراده جدی برای ثبت ملی، رها شده است. شعله‌های آتش در لاله‌زار، در واقع شعله‌های هشدار نسبت به سیاست‌های ناکارآمدی است که بناهای تاریخی را در معرض فرسودگی، حریق و فراموشی قرار داده‌اند؛ سیاست‌هایی که اگر اصلاح نشوند، هر بار یک نماد فرهنگی دیگر را از حافظه جمعی شهر خواهد زدود.

معلوم نشد که چه شد که به یکباره  آتش به جان سینمای ۷۰ ساله پایتخت افتاد! سینمایی که روزگاری جزء مطرح ترین سینماهای کشور بود و تا دهه ۷۰ نیز همچنان فعال بود. تاریخچه سینما ایران به سال ۱۳۳۵ بر می گردد. یعنی سالی که درهای این سینمای بزرگ با ۱۲۰۰ صندلی به روی علاقمندان به صنعت سینما باز شد. سینمایی که در سال  ۱۳۷۰ به دستور وزارت ارشاد از گردش کار خارج شد.

اینگونه که همسایه های این سینما عنوان می کنند گویا مالک سینما طی چند سال گذشته بارها خواسته مجوز تغییر کاربری این سینما را بگیرد اما موفق نبوده است! حالا اما آتش سوزی عجیب این میراث ارزشمند فرهنگی که تاکنون اقدامی برای ثبت ملی آن نشده بود، با اما و اگرهای فراوانی روبرواست. اولین و جدی ترین واکنش در این زمینه را  رئیس کمیته میراث فرهنگی شورای شهر تهران داشت که در توئیتی معانادار به این حادثه واکنش نشان داد و نوشت: امیدوارم این حادثه عمدی نبوده باشد!

سیداحمد علوی، در این نوشته عجیب و پرمعنا ضمن اعلام اینکه باید دلیل اصلی وقوع این آتش سوزی مشخص شود نوشت: «حریق یاد شده در لاله زار یک حادثه نیست نتیجه رهاشدگی بنا‌های فرهنگی تاریخی است. حذف ریسک و ایمن‌سازی جداره‌های میراثی باید فورا در دستور کار شهرداری تهران و سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران قرار گیرد. امیدوارم این حادثه نیز عمدی نبوده باشد و آسیبی به شهروندان نرسیده باشد!»

وی همچنین در جمع خبرنگاران در این زمینه گفت: در چند سال گذشته، مالک این مجموعه اعلام کرده بود که قصد تخریب و نوسازی سینما را دارد، اما تاکنون هیچ اقدام عملی درمورد تخریب و نوسازی آن رخ نداده بود.

علوی با بیان اینکه مجموعه جزء مراکز تاریخی و فرهنگی مهم شهر بوده و نمی‌توان به سادگی از کنار چنین حادثه‌ای گذشت گفت: اصولا بافت لاله‌زار نیازمند طراحی و بازآفرینی شهری جدید است و احیای کارکرد‌های فرهنگی، از جمله سینما‌ها و سالن‌های نمایشی، می‌تواند نقش مهمی در بازگشت هویت تاریخی و فرهنگی این خیابان داشته باشد.

لغو یک مجوز میراثی 

این اظهار نظرها که انعکاس زیادی هم در بین افکار عمومی داشت در نهایت مسئولان مربوطه را هم به واکنش واداشت. معاون میراث فرهنگی استان تهران در واکنش به اظهارات علوی گفت: درحال حاضر از جزئیات و دلایل دقیق حادثه‌ای که اخیر برای سینما ایران رخ داد، اطلاعی نداریم. منتظر انتشار گزارش رسمی آتش‌نشانی هستیم تا پس از آن، در جلسه‌ای با مسئولان شهرداری و مالکان، درباره چگونگی اقدام برای این بنا، جمع‌بندی نهایی صورت گیرد.

مرتضی ادیب زاده، در پاسخ به این پرسش که با توجه به آسیب‌های جدی وارد شده به ساختمان سینما ایران، آیا امکان تخریب کامل آن وجود دارد؟ اظهار کرد: در حال حاضر ارزیابی دقیقی از میزان آسیب‌ها در دست نداریم. آنچه مشاهده شده، مربوط به جداره بیرونی سینماست و تاکنون امکان ورود به داخل بنا (برای ما) فراهم نشده است.

به گفته وی  همچنان نگرانی‌هایی نیز درباره ساختمان مجاور، موسوم به ساختمان «سینگر»، که در پشت سینما و در خیابان سعدی قرار دارد، وجود ددارد. ساختمانی که یک اثر ثبت ملی است که خوشبختانه آتش‌سوزی به آن بخش‌ها سرایت نکرده و این بنا سالم باقی مانده است. با این حال، در مورد استحکام‌بخشی و میزان آسیب‌های وارد شده به ساختمان سینما ایران، لازم است منتظر انتشار گزارش آسیب‌شناسی و گزارش نهایی آتش‌نشانی بمانیم.

وی همچنین مدعی شد،«سینما ایران» برای نخستین‌بار در سال ۱۳۹۸ و از سوی شهرداری تهران مورد استعلام قرار گرفت. در آن مقطع، مالک درخواست صدور مجوز تخریب و نوسازی بنا را مطرح کرده بود. در مهرماه همان سال، در پاسخ به این استعلام، اداره کل میراث فرهنگی تهران اعلام کرد که این بنا به‌عنوان یکی از بنا‌های ارزشمند تاریخی ـ فرهنگی شهر تهران و از جمله نخستین سینما‌های خیابان لاله‌زار، واجد ارزش حفاظتی است و هرگونه تخریب و نوسازی آن «ممنوع» است.

ادیب‌زاده افزود: پس از این اعلام نظر، مالک به دیوان عدالت اداری مراجعه کرد و در نهایت، در سال ۱۳۹۹ رأی قطعی دیوان عدالت اداری مبنی بر ابطال مفاد نامه میراث فرهنگی صادر شد. هم‌زمان، در همان سال، پرونده ثبتی سینما ایران در اداره‌کل میراث فرهنگی تهران تهیه و برای ثبت در فهرست آثار ملی کشور به وزارتخانه ارسال شد.

معاون میراث فرهنگی تهران گفت: در شورای حریم، سینما ایران واجد شرایط ثبت ملی تشخیص داده نشد، اما به‌عنوان اثری دارای ارزش فرهنگی ـ تاریخی و به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین سینما‌های کشور که روایتگر بخشی از حافظه جمعی شهر تهران است، در زمره سینما‌های شاخص تاریخی تهران قرار گرفت و به‌عنوان «بنای واجد ارزش» در فهرست آثار واجد ارزش شناسایی و ثبت شد. بر این اساس، مقرر شد اجرای هرگونه طرح توسعه، نوسازی و بهسازی بنا، مشروط به حفظ ارزش‌های برجسته معماری، به‌ویژه شکل کالبدی بیرونی ساختمان و جداره‌های آن، مجاز باشد. یعنی قرار بود مالک طرحی ارائه کند که این بخش‌های ارزشمند بنا حفظ شوند. با این حال، در نهایت هیچ اقدامی از سوی مالک صورت نگرفت و مجدداً طی مکاتبه‌ای در سال ۱۴۰۳، مراتب به شهرداری تهران اعلام شد.

تکرار یک سناریوی غم انگیز

اما بی تفاوتی نسبت به بافت های ارزشمند تنها محدود به این آتش سوزی و سینما ایران نمی شود. هر سال چندین باراخباری منتشر می شود که براساس آن آتش سوزی یا دیگر حوادث طبیعی و غیرطبیعی باعث آسیب رسیدن یا از بین رفتن یک یک چند بنا و مجموعه تاریخی و فرهنگی شده است! کمااینکه چندی قبل سید رضا صالحی امیری وزیر میراث فرهنگی نیز نسبت به این رویه هشدار داد و گفت: ۴۰۰۰ بنای تاریخی از جمله موزه‌ها، روستاها و مناطق گردشگری در معرض فرونشست زمین قرار دارند. یا در رخدادی دیگر بار دیگرچند هفته قبل شعله های آتش در بازار تاریخی ایکی قاپیلار تبریز زبانه کشید. گرچه این اولین باری نبود که این بزرگترین بازار مسقف جهان دچار حریق می شد بلکه طی دو دهه اخیر بارها بخش های مختلفی از بازار دچار حریق شده اند. از جمله این حوادث می توان به آتش سوزی بزرگ سال ۱۳۹۷ در بخش شمالی بازار که به تخریب بخش قابل توجهی از سقف و مغازه ها انجامید اشاره کرد. موضوعی که به اعتقاد کارشناسان، تکرار آن ریشه در دلایل ساختاری و مدیریتی دارد. در این میان شبکه برق فرسوده، انبارداری غیرایمن و تراکم بالای مغازه ها، عدم رعایت استانداردهای ایمنی و نبود برنامه جامع پیشگیری، ترکیبی خطرناک ایجاد کرده است.