کشورهای درگیر جنگ سودان

به گزارش سرمایه فردا، با وجود رد آتش‌بسی که آمریکا پیشنهاد کرده بود، فشارهای بین‌المللی همچنان امیدی برای توقف درگیری‌ها و دسترسی بیشتر به کمک‌های انسانی ایجاد کرده است. اما پرسش اصلی این است که آیا طرف‌های درگیر آماده‌اند سلاح‌ها را زمین بگذارند؟ پارلمان اروپا هفته گذشته در واکنشی کم‌سابقه نسبت به تشدید جنگ و فاجعه انسانی سودان، قطعنامه‌ای تصویب کرد که در آن نقض گسترده قوانین بشردوستانه بین‌المللی و حقوق بشر از سوی نیروهای حمایت سریع (RSF) و نیروهای مسلح سودان (SAF) می‌تواند مصداق «نسل‌کشی» باشد. این نهاد همچنین احتمال توقف توافق تجارت آزاد با امارات متحده عربی را مطرح کرد؛ توافقی که به دلیل اتهام فروش دوباره سلاح‌های اروپایی از طریق ابوظبی به نیروهای حمایت سریع زیر سؤال رفته است. هرچند امارات بارها حمایت از این نیروها را رد کرده، اما گزارش‌های متعدد خلاف آن را نشان می‌دهد.

جنگ داخلی سودان از آوریل ۲۰۲۳ و در پی کشمکش قدرت میان فرماندهان نیروهای حمایت سریع و ارتش آغاز شد. تلاش‌های دیپلماتیک تاکنون بی‌نتیجه مانده، اما اوایل هفته گذشته فرمانده نیروهای حمایت سریع، ژنرال محمد حمدان، در پی فشارهای بین‌المللی «آتش‌بس یک‌جانبه» اعلام کرد. تنها یک روز بعد، ارتش سودان خبر از دفع حمله نیروهای حمایت سریع به یک پایگاه نظامی داد و عملاً طرح آتش‌بس شکست خورد. این طرح که با حمایت آمریکا و گروه میانجی «کواد» (آمریکا، مصر، امارات و عربستان) ارائه شده بود، سه ماه آتش‌بس انسان‌دوستانه و سپس گذار به دولتی غیرنظامی را پیش‌بینی می‌کرد. ژنرال عبدالفتاح البرهان، فرمانده ارتش، این طرح را «بدترین پیشنهاد تاکنون» خواند و مدعی شد که بازتاب‌دهنده مواضع امارات است.

نقش امارات در جنگ سودان یکی از بحث‌برانگیزترین مؤلفه‌هاست. گزارش‌های سازمان ملل و نهادهای حقوق بشری نشان می‌دهد سامانه‌های پهپادی، خودروهای زرهی و مهمات ساخت امارات به‌طور منظم به دست نیروهای حمایت سریع رسیده است. مسیرهای هوایی و زمینی از لیبی و چاد به دارفور نیز این انتقال‌ها را تأیید می‌کند. فشار دیپلماتیک بر ابوظبی افزایش یافته و پارلمان اروپا خواستار توضیح درباره چگونگی انتقال تسلیحات اروپایی به این نیروها شده است. تحلیلگران معتقدند سودان برای امارات یک نقطه کلیدی در شبکه نیروهای نیابتی و منافع اقتصادی در دریای سرخ و معادن طلاست. به گفته کارشناسان، بدون تغییر در نقش امارات، هیچ آتش‌بسی پایدار نخواهد بود.

میدان جنگ، سودان عملاً به دو بخش تقسیم شده

در میدان جنگ، سودان عملاً به دو بخش تقسیم شده است؛ نیروهای حمایت سریع کنترل بخش‌های عمده دارفور و جنوب را در دست دارند و ارتش سودان مناطق مرکزی و شمالی را. هر دو طرف در پی تصاحب کامل کشور هستند و پذیرش آتش‌بس بیشتر جنبه تاکتیکی دارد.

غیرنظامیان همچنان قربانی اصلی این جنگ‌اند. گزارش‌ها نشان می‌دهد نیروهای حمایت سریع پس از ۱۸ ماه محاصره در الفاشر خانه‌به‌خانه به سراغ مردم رفته‌اند. دیوان کیفری بین‌المللی تحقیقات درباره جنایات جنگی را آغاز کرده است. در شرایطی که تنها یک پزشک برای ۲۵ هزار نفر وجود دارد، دست‌کم ۲۰۰ کودک دچار سوءتغذیه حادند. سودان اکنون با بزرگ‌ترین بحران انسانی جهان مواجه است: ۱۴ میلیون آواره، ۲۱ میلیون نفر در ناامنی غذایی و دو شهر در آستانه قحطی. از آغاز جنگ تاکنون نزدیک به ۵۰ هزار نفر کشته شده‌اند، اما برخی منابع شمار واقعی را بیش از ۲۰۰ هزار نفر می‌دانند.

کودکان بیش از همه آسیب دیده‌اند. صدها کودک در هفته‌های اخیر بدون خانواده وارد اردوگاه‌های پناهجویان شده‌اند. یونیسف گزارش داده تنها در یک ماه، ۳۵۴ کودک بدون همراهان درجه‌یک وارد اردوگاه طویله در غرب الفاشر شده‌اند؛ کودکانی که والدینشان در مسیر فرار ناپدید یا کشته شده‌اند. بسیاری از این کودکان با نشانه‌های شدید گرسنگی، کم‌آبی و پریشانی روانی وارد اردوگاه شده‌اند. نماینده یونیسف در سودان وضعیت آنان را «گیج، دچار سوءتغذیه و کم‌آبی» توصیف کرده و گفته است: «خشونتی که بسیاری از آنها دیده‌اند تکان‌دهنده است؛ برخی شاهد ناپدید شدن مادرانشان بوده‌اند و بعضی شاهد تیراندازی به اعضای خانواده.»

این مجموعه تحولات نشان می‌دهد سودان در آستانه یک بحران انسانی بی‌سابقه قرار دارد؛ بحرانی که بدون تغییر در نقش بازیگران منطقه‌ای و فشار جدی‌تر جامعه جهانی، چشم‌انداز پایان آن همچنان دور از دسترس است.

تلاش‌های دیپلماتیک برای پایان دادن به جنگ داخلی سودان

در حالی که تلاش‌های دیپلماتیک برای پایان دادن به جنگ داخلی سودان یکی پس از دیگری شکست می‌خورند، واقعیت میدانی نشان می‌دهد غیرنظامیان همچنان قربانی اصلی این درگیری هستند؛ بحرانی که ابعاد انسانی آن هر روز گسترده‌تر می‌شود و چشم‌انداز صلح را دورتر می‌سازد

آنچه امروز در سودان جریان دارد، تنها یک نبرد نظامی میان دو فرمانده نیست؛ بلکه بازتابی از فروپاشی کامل ساختارهای سیاسی و اجتماعی کشوری است که سال‌ها با بحران‌های داخلی دست‌وپنجه نرم کرده است. جنگی که در ابتدا بر سر ادغام نیروهای شبه‌نظامی در ارتش آغاز شد، اکنون به یک رقابت تمام‌عیار برای کنترل منابع و سرزمین تبدیل شده است.

در این میان، غیرنظامیان بیشترین هزینه را پرداخته‌اند. محاصره شهرها، قطع ارتباطات، کمبود شدید غذا و دارو، و حملات مستقیم به خانه‌ها و محله‌ها، سودان را به یکی از بزرگ‌ترین فجایع انسانی جهان بدل کرده است. سازمان‌های امدادی گزارش می‌دهند که میلیون‌ها نفر در شرایط ناامنی غذایی قرار دارند و صدها هزار کودک با سوءتغذیه شدید دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

ابعاد روانی بحران نیز کمتر از جنبه‌های مادی آن نیست. کودکانی که از خانواده جدا شده‌اند، با نشانه‌های شدید اضطراب، سکوت مطلق یا گریه‌های ممتد وارد اردوگاه‌های پناهجویان می‌شوند. بسیاری از آنان شاهد کشته شدن والدین یا ناپدید شدن اعضای خانواده بوده‌اند؛ تجربه‌هایی که آثار آن تا سال‌ها باقی خواهد ماند.

در سطح بین‌المللی، واکنش‌ها همچنان پراکنده و ناکافی است. هرچند پارلمان اروپا هشدار داده که نقض قوانین بشردوستانه می‌تواند مصداق نسل‌کشی باشد، اما فشارهای سیاسی و اقتصادی بر بازیگران منطقه‌ای هنوز به حدی نرسیده که مسیر جنگ را تغییر دهد. تحلیلگران معتقدند تا زمانی که هزینه ادامه درگیری برای حامیان خارجی بالا نرود، هیچ طرح آتش‌بسی پایدار نخواهد بود.

سودان امروز در نقطه‌ای ایستاده که هر روز تأخیر در توقف جنگ، به معنای جان‌های بیشتری است که از دست می‌روند و آینده‌ای که تاریک‌تر می‌شود. بحران انسانی این کشور نه‌تنها یک فاجعه ملی، بلکه تهدیدی برای ثبات کل منطقه آفریقاست؛ تهدیدی که اگر نادیده گرفته شود، می‌تواند پیامدهای گسترده‌تری برای جهان به همراه داشته باشد.