واگرایی شاخص کل و صندوق‌های سرمایه‌گذاری؛ نشانه‌ای از بحران اعتماد در بورس

تاثیر حباب منفی در صندوق‌های اهرمی

بازار سرمایه در اردیبهشت‌ماه می‌توانست سطوح بالاتری را تجربه کند، اما مجموعه‌ای از عوامل مانع از تحقق این ظرفیت شد. یکی از مهم‌ترین نشانه‌ها، حباب منفی ۱۷ تا ۱۸ درصدی در صندوق‌های اهرمی بود که از عدم اطمینان عمومی نسبت به آینده حکایت داشت. در چنین شرایطی، بازار به‌رغم انتشار برخی اخبار، واکنش معناداری نشان نمی‌داد و درجا می‌زد. برخی نمادها چند روز مثبت می‌خوردند، اما با یک منفی سنگین تمام رشد خود را از دست می‌دادند—نشانه‌ای از آن‌که بازیگران بزرگ بازار، اطلاعاتی فراتر از عموم دارند و بر اساس آن عمل می‌کنند.

رفتار بازارهای جهانی نیز در این میان قابل توجه است. جهش ناگهانی قیمت نفت یا طلا معمولاً با یک بحران یا خبر مهم همراه است—اخباری که ابتدا در حلقه‌های محدود منتشر می‌شود و سپس اثر خود را بر قیمت‌ها می‌گذارد. در بازار داخلی نیز، وقتی شاهد ریزش‌های ۳۰ تا ۴۰ درصدی هستیم و همچنان فشار فروش ادامه دارد، این یعنی بخش‌هایی از بازار به اطلاعاتی دسترسی دارند که عموم از آن بی‌خبرند. در چنین فضایی، معامله‌گران خرد عملاً در موقعیت دفاعی قرار می‌گیرند و رفتار گله‌ای بازیگران بزرگ، ترس را تشدید می‌کند.

در شرایط فعلی، هر خبر مثبت می‌تواند محرکی برای بازگشت بخشی از افت بازار باشد. معمولاً در این مواقع، همان‌هایی که در روند نزولی فروشنده بودند، در روند صعودی خریدار می‌شوند. این رفتار، باعث می‌شود بازار در یک بازه کوتاه، جهش ۳۰ تا ۴۰ درصدی را تجربه کند—هرچند شاخص کل ممکن است تنها ۱۰ تا ۱۵ درصد رشد کند، اما نمادهای بنیادی می‌توانند بخش قابل توجهی از افت خود را جبران کنند.

تجربه اردیبهشت ۱۴۰۲ نشان داد که حتی در غیاب جنگ، یک بخشنامه یا افشای اطلاعات می‌تواند بازار را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد. آن زمان، برخی بازیگران با دسترسی زودهنگام به اطلاعات، شروع به فروش کردند و بازار را به‌سمت ریزش هدایت کردند. اکنون نیز، اگرچه شیب ریزش کمتر است، اما قدرت فروشندگان همچنان بالاست و بازار در وضعیت شکننده‌ای قرار دارد.

بررسی رفتار فصلی بازار در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که معمولاً در اردیبهشت اصلاح رخ می‌دهد، در مرداد و شهریور نسیمی مثبت می‌وزد، و سپس تا آبان دوباره بازار وارد فاز نزولی می‌شود. البته این الگو در شرایط غیرجنگی شکل گرفته و ممکن است در وضعیت فعلی، شدت و دامنه آن متفاوت باشد. با این حال، احتمال بازگشت بخشی از ریزش‌ها در روزهای پیش‌رو وجود دارد—بازگشتی که اگر با سختی و مقاومت همراه باشد، می‌تواند نشانه‌ای از شکست مجدد کف‌ها در آینده باشد.

در حال حاضر، بسیاری از نمادها پایین‌تر از سقف اردیبهشت ۱۴۰۲ معامله می‌شوند. حتی صندوق‌های اهرمی که زمانی در محدوده ۱۶۷۰۰ تومان بودند، اکنون با وجود رشد شاخص کل تا ۲۵۵۰، همچنان در همان محدوده باقی مانده‌اند. این واگرایی، نشانه‌ای از بی‌اعتمادی بازار به پایداری رشد شاخص است و می‌تواند به‌عنوان هشداری برای معامله‌گران تلقی شود.

در چنین فضایی، احتیاط بیش از هر زمان دیگری ضروری است. ممکن است در اواخر مرداد یا اوایل شهریور، بازار برای مدتی مثبت شود و نمادهای بنیادی نفسی تازه کنند. اما این رشد، اگر با اخبار مثبت در حوزه دلار و طلا همراه نباشد، پایدار نخواهد بود. مهم است که سرمایه‌گذاران بدانند این شرایط به ضرر همه است—چه دارنده‌ی سهام، چه دارنده‌ی طلا یا ارز. هیچ‌کس از این وضعیت سود نمی‌برد، و تنها راه برون‌رفت، تصمیم‌گیری‌های راهبردی در سطح کلان است.

اگر قرار نیست مشکلات به‌طور کامل حل شوند، دست‌کم باید راهکارهایی برای مدیریت بحران ارائه شود. فشار اقتصادی بر مردم، اگر کنترل نشود، می‌تواند از هر تهدید خارجی خطرناک‌تر باشد. تجربه نشان داده که در زمان بحران‌های امنیتی، مردم متحد می‌شوند و از کشور خود دفاع می‌کنند. اما در برابر فشارهای اقتصادی، نارضایتی عمومی افزایش می‌یابد و انسجام اجتماعی تضعیف می‌شود.

در پایان، توصیه‌ای که می‌توان به سرمایه‌گذاران داشت، پرهیز از تصمیم‌گیری‌های تعصب‌آمیز است. نباید با قطعیت گفت که دلار یا بورس حتماً رشد خواهد کرد. باید دارایی‌ها را متنوع کرد، بخشی را به ریال اختصاص داد، و در انتخاب سهام، به بنیاد و پشتوانه‌ی عملیاتی توجه داشت. طلا، اگر خریداری می‌شود، بهتر است بخشی از آن فیزیکی و قابل نقد شدن باشد. سکه نیز، با وجود برخی ملاحظات، می‌تواند بخشی از سبد باشد.

در نهایت، سهامی را باید انتخاب کرد که بازار نسبت به آن‌ها دید مثبت دارد. سهم‌های زیان‌ده یا پروژه‌ای، در اصلاحات بازار، بیش از دیگران آسیب می‌بینند و در بازگشت، کندتر حرکت می‌کنند. امید آن است که با تدبیر و تصمیم‌گیری درست، کشور از این شرایط دشوار عبور کند و مردم بتوانند در آرامش و سلامت، زندگی خود را ادامه دهند.

تحلیل ساختاری بازار و اقتصاد ایران

در شرایط فعلی، بازار سرمایه بیش از آنکه به تحلیل‌های تکنیکال یا بنیادی واکنش نشان دهد، تحت تأثیر روان‌شناسی جمعی و رفتارهای گله‌ای قرار گرفته است. نوسانات شدید در صندوق‌های اهرمی، که گاه تا ۱۸ درصد حباب منفی را تجربه می‌کنند، نشان‌دهنده‌ی شکاف عمیق میان شاخص‌های اسمی و واقعیت عملیاتی بازار است. این صندوق‌ها، که زمانی به‌عنوان ابزار همگرایی با شاخص کل شناخته می‌شدند، اکنون خود به شاخصی مستقل برای سنجش میزان بی‌اعتمادی تبدیل شده‌اند.

رفتار بازار در ماه‌های اخیر نشان داده که هرگونه خبر مثبت، ولو کوتاه‌مدت، می‌تواند منجر به یک جهش موقت شود—جهشی که گاه تا ۳۰ یا ۴۰ درصد در نمادهای بنیادی ادامه می‌یابد، اما در نهایت با عدم تحقق پشتوانه‌های واقعی، مجدداً به فاز اصلاحی بازمی‌گردد. این چرخه‌ی تکراری، نه‌تنها سرمایه‌گذاران خرد را سردرگم کرده، بلکه حتی بازیگران حرفه‌ای را نیز به سمت رفتارهای تدافعی سوق داده است.

نمونه‌ی بارز این وضعیت، ریزش شارپی بازار در اردیبهشت ۱۴۰۲ بود؛ زمانی که یک بخشنامه‌ی غیرمنتظره، بدون اعلام عمومی، منجر به خروج گسترده‌ی نقدینگی شد. آن زمان، برخی بازیگران با دسترسی زودهنگام به اطلاعات، فروش‌های سنگینی انجام دادند و بازار را به‌سمت سقوط هدایت کردند. اکنون نیز، اگرچه جنگی در جریان نیست، اما فشارهای ساختاری و سیاسی به‌گونه‌ای است که هر خبر یا تصمیم می‌تواند به‌عنوان جرقه‌ای برای نوسانات شدید عمل کند.

الگوی رفتاری بازار در سال‌های اخیر نشان داده که معمولاً در اواخر مرداد و اوایل شهریور، نسیمی از امید در بازار می‌وزد—اما این نسیم، اگر با تصمیمات واقعی همراه نباشد، به‌سرعت جای خود را به طوفان نااطمینانی خواهد داد. در چنین فضایی، حتی نمادهای بنیادی نیز برای بازگشت به سطوح قبلی، نیازمند محرک‌های قوی و پایدار هستند.

در حال حاضر، بسیاری از نمادها پایین‌تر از سقف اردیبهشت معامله می‌شوند، و حتی شاخص کل، با وجود رشد اسمی، نتوانسته اعتماد عمومی را بازسازی کند. واگرایی میان شاخص و قیمت صندوق‌های اهرمی، نشانه‌ای از این بی‌اعتمادی است. این واگرایی، اگر ادامه یابد، می‌تواند به‌عنوان سیگنالی برای شکست مجدد کف‌های بازار تلقی شود.

در چنین شرایطی، توصیه‌ی کلیدی به سرمایه‌گذاران، حفظ ترکیب متنوع دارایی‌هاست. تعصب نسبت به یک بازار یا یک کلاس دارایی، در این فضا خطرناک است. باید بخشی از سرمایه به ریال اختصاص یابد، بخشی به دارایی‌های فیزیکی مانند طلا یا سکه، و بخشی به سهام بنیادی با پشتوانه‌ی عملیاتی. انتخاب سهم‌هایی که بازار نسبت به آن‌ها دید مثبت دارد، می‌تواند در دوره‌های اصلاحی، از افت شدید جلوگیری کند و در دوره‌های رشد، بازدهی مناسبی ارائه دهد.

در نهایت، آنچه بیش از هر چیز اهمیت دارد، حفظ آرامش، تحلیل مستقل، و پرهیز از تصمیم‌گیری‌های هیجانی است. بازار، در وضعیت فعلی، بیش از آنکه به تحلیل وابسته باشد، به سیاست وابسته است. اگر تصمیم‌گیرندگان بتوانند مسیر روشنی برای آینده ترسیم کنند، بازار سرمایه می‌تواند بار دیگر به‌عنوان موتور محرک اقتصاد عمل کند. اما اگر این بلاتکلیفی ادامه یابد، فرسایش سرمایه، خروج نقدینگی، و تعمیق رکود، اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.

ضرورت بازنگری در شیوه تصمیم‌گیری و مدیریت دارایی‌ها

ضرورت بازنگری در شیوه تصمیم‌گیری و مدیریت دارایی‌ها در فضای پرریسک فعلی باید مورد توجه قرار گیرد. بازارهای مالی، چه بورس، چه ارز و طلا، دیگر به‌تنهایی قابل اتکا نیستند؛ بلکه باید به‌عنوان اجزای مکمل در یک سبد متنوع و انعطاف‌پذیر دیده شوند. تعصب نسبت به یک بازار خاص، در شرایطی که ریسک‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی هم‌زمان فعال‌اند، می‌تواند منجر به زیان‌های جبران‌ناپذیر شود.

توصیه‌ی کلیدی در این فضا، حفظ تعادل است. داشتن بخشی از دارایی در ریال، برای پوشش نیازهای جاری؛ بخشی در دارایی‌های فیزیکی مانند طلا، برای حفظ ارزش؛ و بخشی در سهام بنیادی، برای بهره‌برداری از فرصت‌های احتمالی رشد. اما این انتخاب‌ها باید با دقت، تحلیل و شناخت از ساختار بازار انجام شوند—نه بر اساس شایعات یا موج‌های هیجانی.

در حوزه سهام، انتخاب نمادهایی که از نظر عملیاتی و مالی پشتوانه دارند، اهمیت مضاعف دارد. سهم‌هایی که زیان‌ده یا پروژه‌محورند، در دوره‌های اصلاحی، نه‌تنها افت بیشتری را تجربه می‌کنند، بلکه در بازگشت نیز کندتر حرکت می‌کنند. در مقابل، نمادهای بنیادی، اگرچه ممکن است در کوتاه‌مدت تحت فشار باشند، اما در بلندمدت ظرفیت جبران و رشد دارند.

در بازار طلا نیز، خرید فیزیکی همچنان توصیه می‌شود—نه صرفاً به‌عنوان ابزار سرمایه‌گذاری، بلکه به‌عنوان دارایی قابل نقد شدن در شرایط اضطراری. سکه، با وجود برخی ملاحظات، می‌تواند بخشی از این سبد باشد، اما باید با شناخت دقیق از مکانیزم قیمت‌گذاری و ریسک‌های مرتبط انتخاب شود.

در نهایت، آنچه در این گزارش برجسته شد، همدلی با مردم و درک عمیق از فشارهای اقتصادی بود. این فشارها، اگر مدیریت نشوند، می‌توانند به نارضایتی عمومی و تضعیف انسجام اجتماعی منجر شوند. برخلاف تهدیدهای خارجی که گاه موجب اتحاد ملی می‌شوند، بحران‌های اقتصادی، به‌ویژه در حوزه معیشت، می‌توانند شکاف‌های داخلی را عمیق‌تر کنند.

امید آن است که تصمیم‌گیرندگان، با درک واقعیت‌های میدانی، مسیر روشنی برای عبور از این بحران ترسیم کنند. اگر قرار نیست همه مشکلات حل شوند، دست‌کم باید راهکارهایی برای کاهش فشارها و بازسازی اعتماد عمومی ارائه شود. این مسیر، اگرچه دشوار است، اما با اراده، شفافیت و مشارکت واقعی، قابل پیمودن خواهد بود.