بازار خودروهای مونتاژی در بحران: افزایش بی‌سابقه قیمت قطعات یدکی

به گزارش سرمایه فردا، در سال‌های اخیر، بسیاری از مردم برای سود بردن از نوسانات بازار خودرو بیش از نیاز خود خودرو خریداری کرده‌اند. این مساله باعث شد تعادل بین عرضه و تقاضا از بین برود و در برخی ثبت‌نام‌های خودرو شاهد حضور چند میلیون متقاضی بودیم. این روند موجب افزایش تقاضا و رونق بازار مونتاژکاران شده است. مونتاژکاران توانستند با توجه به ممنوعیت واردات خودروهای غیرمونتاژی، سهم بازار خودروهای داخلی را کسب کنند.

در یک سال گذشته، با آزادسازی واردات خودرو، مونتاژکاران احساس خطر کرده‌اند، به ویژه در شرایط رکود بازار. با افزایش قیمت طلا و دلار، کمتر افراد برای کسب سود وارد بازار خودرو شدند، زیرا نیاز به سرمایه بسیار بالاتری دارد و تقاضا برای خودرو کاهش یافته است. به همین دلیل، عملا معاملات خودرو کاهش یافته است و مونتاژکاران شگرد خود را برای کسب درآمد تغییر داده‌اند. به جای تمرکز روی فروش خودرو، تنها با عرضه کم قطعات درآمد خود را افزایش می‌دهند.

وضعیت بازار خودروهای مونتاژی

سعید مدنی، کارشناس خودرو، گفت: «در حال حاضر بازار ایران در وضعیت تعادل قرار ندارد. از یک سو قیمت ارز نوسانی است و از سوی دیگر هنوز بازار خودرو در انحصار قرار دارد و خودروسازان داخلی نیز به دلیل زیان انباشته نتوانسته‌اند به بهبود عرضه کمک کنند. از این رو در شرایط انحصاری، شرکت‌هایی که توانسته‌اند سهمی از بازار را در اختیار بگیرند، همچنان در بازار مسلط هستند و قطعات خود را با قیمت بالاتر می‌فروشند. در این شرایط، مصرف‌کنندگان بیشترین آسیب را خواهند دید، زیرا نمی‌توانند قطعات مورد نیاز را از شرکت دیگری تامین کنند، مگر از طریق کالاهای قاچاق که کیفیت آن‌ها نیز مشخص نیست.»

سیاست شرکت‌های چینی

علاوه بر این، سیاست شرکت‌های چینی بر ارائه خودرو با قیمت پایین و قطعات یدکی با قیمت بالا است. این سیاست باعث شده است که افراد زیادی با توجه به قیمت مناسب خودروهای چینی، متقاضی خرید آن‌ها شوند؛ اما در عمل، این قیمت کم با پرداختی که برای قطعات یدکی گران‌قیمت انجام می‌شود، جبران می‌شود. از طرف دیگر، تعداد خودروهایی که هم‌اکنون در ایران مونتاژ می‌شود به ۲۰۰ هزار دستگاه می‌رسد. بنابراین، بازار لوازم یدکی نیز در ایران به شدت بزرگ شده است.

چالش‌های تامین قطعات

علیرضا نیک‌آیین، رئیس اتحادیه تعمیرکاران خودرو تهران، به دغدغه مردم برای تامین قطعات یدکی خودرو اشاره کرده و گفته است: «در بخش خودروهای داخلی تامین قطعات مشکل چندانی ندارد، اما چالش جدی کیفیت قطعات است که این موضوع باعث شده مردم در استفاده از خودروها هر روز با مشکلات متعددی روبرو شوند. در واقع برنامه‌ریزی و پشتیبانی لازم برای تامین قطعات خودروهای چینی در بازار وجود ندارد. شرکت چینی فقط خودرو به مردم فروخته است اما در بخش تامین قطعات برنامه منسجمی ندارد. به همین دلیل امروز در تامین قطعات یدکی خودروهای چینی از جمله لوازم برقی و سنسور خودرو مشکل داریم.»

نظارت و اجرای کدهای شناسه کالا

نیک‌آیین بر افزایش نظارت و اجرای کدهای شناسه کالا برای جلوگیری از ورود قطعات قاچاق تاکید می‌کند. افزایش قیمت ارز نیز تاثیر زیادی بر افزایش قیمت قطعات یدکی خودروهای چینی دارد. در حال حاضر، قیمت ارز به طور قابل توجهی افزایش یافته است، که باعث شده تا کالاهای قاچاق نیز با قیمت بسیار بالاتری عرضه شوند. مونتاژکاران با ارز توافقی قطعات را وارد می‌کنند، در حالی که قاچاقچیان باید ارز ۹۰ هزار تومانی برای قاچاق تامین کنند. این تفاوت نرخ ارز باعث می‌شود که حدود ۳۰ درصد تفاوت بین قطعات قاچاق و تامین از طریق مونتاژکاران وجود داشته باشد.

یک بازار داغ اما مبهم

واقعیت این است که بازار قطعات یدکی تهران، همیشه رفتاری شبیه دماسنج داشته؛ کافی است درجه واردات کم شود یا نرخ ارز تکان بخورد تا یک‌باره بخش‌هایی از این بازار داغ شود و بخش‌هایی سرد. اما این‌بار داستان پیچیده‌تر است. افزایش تعداد خودروهای چینی، کمبود قطعات اصلی و توقف‌های دوره‌ای در واردات، کاری کرده که قطعه سنگین، حساس و تخصصی یعنی «گیربکس استوک» ناگهان تبدیل شود به یکی از پرحاشیه‌ترین کالاهای بازار قطعات.

بازار گیربکس، بازاری نیست که قیمتش مثل لاستیک یا تسمه‌تایم قابل‌پیش‌بینی باشد. قیمت‌ها این روزها نه ثابت‌اند و نه قابل اتکا. فروشنده‌ها یک عدد می‌گویند، تعمیرکارها عددی دیگر و سایت‌های آگهی هم معمولاً به جای قیمت، نوشته‌اند «تماس بگیرید». حتی در بعضی مدل‌ها اختلاف بین دو فروشنده که در یک راسته مغازه دارند، گاهی به ۴۰ تا ۷۰ میلیون تومان می‌رسد. همین نوسان باعث شده مشتری‌ها با شک و تردید حرکت کنند.

در بازار خیابان اکباتان و چراغ برق، فروشنده‌ها می‌گویند این وضعیت «طبیعی» است. طبیعی از نظر آنها یعنی اینکه هر گیربکس استوک بر اساس سه فاکتور قیمت‌گذاری می‌شود. اول، سال ساخت و مدل خودرو. دوم، سلامت مجموعه و سوم، کمیاب بودن نسخه نو. همین سه فاکتور کافی است تا مثلاً گیربکس ام‌وی‌ام ۵۵۰، یک روز ۱۵۰ میلیون باشد و فردا ۲۰۰ میلیون.

یک تعمیرکار در خیابان آزادی، درباره گیربکس MVM 550 می‌گوید: «پارسال یک گیربکس سالم را ۸۰ میلیون تومان می‌دادند. الان می‌گویند بین ۱۸۰ تا ۲۱۰ میلیون. اما عدد دقیق ندارد. اگر یکی همین امروز بار آورده باشد و یکی دیگر سه ماه است که نمونه مشابه ندارد، قیمت‌شان زمین تا آسمان فرق می‌کند.»

بازار درباره جک J5 هم همین‌قدر مضطرب است. فروشنده‌ای که نمی‌خواهد اسمش را بنویسیم، می‌گوید: «تا همین چند ماه پیش، گیربکس اتومات J5 را ۵۰ تا ۶۰ میلیون می‌فروختیم. حالا هر کس یک قیمت می‌دهد؛ یکی ۹۰ میلیون می‌گوید، یکی ۱۰۵. بعد هم هیچ‌کدام تضمین نمی‌دهند که دو روز بعد دوباره قیمت بالا نرود. چون موجودی‌ها کم شده است.»

چانگان CS35 اما داستان پیچیده‌تری دارد. قطعه‌فروشان می‌گویند نمونه نو عملاً در بازار نیست و هر کس هم داشته باشد «قیمت نمی‌دهد؛ فقط می‌گوید بیا حضوری». قیمت‌های شنیده‌شده برای استوک این مدل، بین پنجاه تا شصت‌وچند میلیون نوسان دارد. بازه‌ای که حتی برای بازار قطعات استوک هم عجیب است.

رواج قیمت های تقریبی و سلیقه ای

در عمل، خریدار برای خرید یک گیربکس اتومات چینی، باید حدود قیمت بداند اما نمی‌تواند روی «قیمت دقیق» حساب کند. حتی بعضی از مغازه‌داران، زمانی که مشتری می‌خواهد بیاید و قطعه را حضوری ببیند، می‌گویند: «قیمت تقریبی است. برای قیمت روز، قبل از اینکه راه بیفتی زنگ بزن!»

این «قیمت روز» حالا تبدیل شده به یکی از جملات تکراری بازار قطعات خودروهای چینی. جمله‌ای که هم نشان‌دهنده واقعیت بازار است و هم نوعی راه فرار فروشنده‌ها برای بالا و پایین کردن قیمت‌ها.

خریداران سردرگم

بخشی از مشتریان این بازار، مالکینی هستند که گیربکس‌شان خراب شده و تعمیرکار گفته «تعویض کامل به‌صرفه‌تر از تعمیر است». به دلیل نامرغوب بودن آلیاژ گیربکس خودروهای چینی در مقایسه با مدل های اروپایی، این جمله در سال‌های اخیر زیاد شنیده می‌شود. اما مساله اینجاست که هنگام تعویض کامل، مالک وارد بازاری می‌شود که قیمت و کیفیتش قابل پیش‌بینی نیست.

یک مالک چانگان در گفت‌وگوی کوتاهی که با او داشتیم، ‌گفت: «یکی گفت ۵۵ میلیون. یکی گفت ۶۵ میلیون. یکی هم گفت اگر بخواهی سالم واقعی باشد، ۷۰ میلیون! اما هیچ‌کس تضمین نمی‌داد که همانی که می‌خرم دقیقاً همان چیزی باشد که روی ماشین جواب بدهد.»

این شک و تردید زمانی بیشتر می‌شود که برخی گیربکس‌ها «ریکاوری‌شده» هستند. یعنی قطعه باز شده، چند قطعه داخلی نو در آن گذاشته‌اند و دوباره بسته‌اند. فروشنده‌ها معمولاً این را «استوک سالم» معرفی می‌کنند، اما واقعیت این است که کیفیت این قطعات یکنواخت نیست و همین تفاوت کیفیت، قیمت‌ها را هم چندپاره کرده است.

مهم‌ترین مقصر بازار آشفته

چرا اصلاً این بازار تا این حد بی‌ثبات شده؟ علت اصلی‌اش کمبود قطعات نو است.
واردات قطعه برای خودروهای چینی، با کم کاری شرکت های مونتاژکار عمدتا کرمانی دچار توقف می‌شود. این شرکت‌های معمولاً انبار بزرگی از گیربکس‌های کامل ندارند. به‌خصوص برای مدل‌هایی که تولیدشان متوقف شده است.

وقتی نسخه نو موجود نباشد، بازار استوک خودش را بالا می‌کشد. این اتفاق در مورد مدل‌هایی مثل جک J5، ام‌وی‌ام ۵۵۰، ام‌وی‌ام X22 و چانگان CS35 بیشتر دیده می‌شود.

یک قطعه‌فروش باسابقه در خیابان می‌گوید: «قبلاً گیربکس نو می‌آمد و استوک‌ها را می‌زد کنار. اما الآن اگر یک ماه واردات تأخیر داشته باشد، فروشنده استوک روی جنس خودش اندازه طلا قیمت می‌گذارد.»

هیچ‌کس نمی‌تواند پیش‌بینی کند این بازار چه زمانی آرام می‌شود. اگر مسیر واردات گیربکس‌های نو باز شود، قیمت استوک‌ها سقوط می‌کند. اگر دوباره محدودیت ایجاد شود، قیمت‌ها بالاتر می‌رود. مشتری‌ها هم ناچارند در این میان، بین «قطعه بدون قیمت قطعی» و «ریسک تعمیرات سنگین» یکی را انتخاب کنند.

بازار گیربکس‌های استوک خودروهای چینی یک حقیقت ساده اما مهم را فاش کرده است. بازار قطعات این خودروها هنوز بالغ نشده و همچنان درگیر بحران اعتماد، قیمت‌گذاری سلیقه‌ای و کمبود قطعه است.

راهکارهای پیشنهادی برای تامین قطعات خودرو

حل مشکل کمبود و گرانی قطعات یدکی خودروهای چینی، نیاز به تغییرات چندجانبه و سیاست‌های دولت دارد. مونتاژکنندگان باید ملزم به ارائه قطعات باکیفیت و کافی شوند. همچنین، سازمان‌های نظارتی مانند شورای رقابت و تعزیرات حکومتی باید به قیمت‌گذاری قطعات خودروهای چینی ورود کنند. همچنین، برخی قطعات خودروهای چینی از کیفیت لازم برخوردار نیستند و میزان خرابی این خودروها بسیار بالاتر است. اگر قطعات یدکی این خودروها گران‌تر از حد معمول باشد، مصرف‌کنندگان متضرر می‌شوند، زیرا هزینه بالاتر خودرو را روی قطعات می‌پردازند.

نمی‌توان تاثیر قیمت بالای ارز را بر افزایش قیمت قطعات یدکی خودروهای چینی نادیده گرفت. افزایش قیمت ارز در چند سال اخیر، باعث شده است که قیمت قطعات یدکی خودروهای چینی به طور قابل توجهی افزایش یابد و برای مصرف‌کننده نهایی مشکل ایجاد کند.

نتیجه‌گیری: در سال‌های اخیر، با افزایش محبوبیت خودروهای چینی در بازار ایران، کمبود و گرانی قطعات یدکی این خودروها به یک مشکل جدی برای مصرف‌کنندگان و تعمیرکاران تبدیل شده است. یکی از دلایل کمبود و گرانی لوازم یدکی خودروهای چینی، سودجویی و انحصارطلبی شرکت‌های مونتاژ خودروهای چینی است. تنها شرکت‌های مونتاژ می‌توانند به‌شکل قانونی قطعات یدکی اصلی چینی را ارائه کنند و تاثیر زیادی بر قیمت نهایی دارند. از سوی دیگر، به‌نظر می‌رسد برخی از این شرکت‌ها تمایل زیادی برای پشتیبانی و ارائه قطعات یدکی ندارند و بیشتر در فروش خودرو سرمایه‌گذاری می‌کنند.