آینده صنعت نفت ایران چگونه خواهد بود؟

به گزارش سرمایه فردا، کمبود سرمایه‌گذاری در صنعت نفت ایران ، عمدتاً به دلیل تحریم‌ها و چالش‌های اقتصادی داخلی، تأثیرات عمده‌ای بر آینده این بخش حیاتی دارد. ایران که یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر نفت و گاز جهان است، به شدت به صادرات انرژی وابسته است. با این حال، این بخش با محدودیت‌های قابل توجهی مواجه است که آینده رشد و رقابت جهانی آن را به خطر می‌اندازد.
بخش زیادی از زیرساخت‌های صنعت نفت ایران ، از جمله تأسیسات استخراج، پالایش و حمل‌ونقل، قدیمی و ناکارآمد هستند. سرمایه‌گذاری برای به‌روزرسانی این زیرساخت‌ها ضروری است تا سطوح تولید حفظ و کارایی بهبود یابد. بدون سرمایه‌گذاری جدید، میادین و پالایشگاه‌ها احتمالاً با ظرفیت کمتری کار می‌کنند و منجر به کاهش تدریجی تولید خواهند شد.
میادین نفتی بالغ ایران، که بسیاری از آن‌ها چندین دهه قدمت دارند، برای حفظ و افزایش تولید به تکنیک‌های بازیافت پیشرفته نفت (EOR) نیاز دارند. این فناوری‌ها هزینه‌بر بوده و به تخصص و تجهیزات خارجی نیاز دارند که دسترسی به آن‌ها به دلیل تحریم‌ها برای ایران دشوار است.
تحریم‌ها دسترسی ایران به فناوری‌های پیشرفته مورد نیاز برای تولید مدرن نفت و گاز را محدود کرده است، از جمله حفاری در آب‌های عمیق، اکتشافات فراساحلی و توسعه گاز شیل. این فناوری‌ها برای دسترسی به ذخایر دشوارتر و بهینه‌سازی تولید از میادین موجود ضروری هستند.
شرکت‌های بزرگ نفتی بین‌المللی (IOC)، که علاوه بر سرمایه، فناوری‌های پیشرفته و تخصص را نیز به همراه دارند، به دلیل تهدید تحریم‌های ثانویه که شرکت‌های در حال تجارت با ایران را مجازات می‌کنند، تمایلی به سرمایه‌گذاری در ایران ندارند.

پیری میادین نفتی چالش صنعت نفت ایران

ایران از زمان اعمال تحریم‌های سخت‌تر در اوایل دهه ۲۰۰۰ و به‌ویژه پس از خروج ایالات متحده از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در سال ۲۰۱۸، کاهش شدیدی در سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در بخش انرژی خود تجربه کرده است. حتی کشورهایی که به طور سنتی روابط تجاری خوبی با ایران داشتند، مانند چین و هند، سرمایه‌گذاری خود را در بخش انرژی ایران کاهش داده‌اند.
بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی که پس از برجام ابراز علاقه کردند، مانند توتال (فرانسه) و رویال داچ شل، پس از اعمال مجدد تحریم‌های آمریکا، از همکاری خارج شدند و ایران را با شرکای خارجی کمتر و سرمایه محدود روبرو کردند.
اگرچه ایران یکی از بزرگترین ذخایر نفت و گاز جهان را در اختیار دارد. این ذخایر به دلیل کمبود اکتشافات جدید و سرمایه‌گذاری محدود صنعت نفت ایران در حال کاهش است. بدون سرمایه‌گذاری قابل توجه در اکتشاف و توسعه، توانایی ایران برای تجدید ذخایر و حفظ تولید به شدت به خطر خواهد افتاد.
میادین نفتی کلیدی ایران در حال پیر شدن هستند و کاهش طبیعی تولید به ویژه بدون استفاده از فناوری‌های پیشرفته استخراج شتاب می‌گیرد. در نتیجه، ایران به احتمال زیاد شاهد کاهش مداوم ظرفیت تولید خود در دهه‌های آینده خواهد بود.
سایر کشورهای خلیج فارس، مانند عربستان سعودی، امارات متحده عربی و عراق، توانسته‌اند سرمایه‌گذاری خارجی قابل توجهی جذب کرده و به سرعت ظرفیت تولید خود را گسترش دهند. این کشورها همچنین با سرمایه‌گذاری‌های کلان در فناوری‌های مدرن و زیرساخت‌ها، صنعت نفت و گاز خود را در صحنه جهانی رقابتی‌تر کرده‌اند.
توانایی محدود ایران برای سرمایه‌گذاری در ظرفیت‌های جدید و مدرن‌سازی صنعت خود باعث کاهش رقابت‌پذیری آن در مقایسه با رقبای منطقه‌ای شده است، که به طور فزاینده‌ای سهم بازارهای کلیدی مانند آسیا و اروپا را به خود اختصاص می‌دهند.

نفوذ ایران در بازارهای جهانی انرژی

زیرساخت‌های فرسوده همچنین خطرات زیست‌محیطی و ایمنی را به همراه دارد، از جمله خطرات نشت نفت، سوختن گاز و شکست خطوط لوله. این خطرات با کمبود سرمایه‌گذاری در نگهداری و مدرن‌سازی تشدید می‌شود. ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گازهای همراه (flare، که بیهوده سوخته میشود)جهان بوده و این امر باعث تخریب محیط زیست می‌شود. عدم سرمایه‌گذاری جدید در فناوری‌های جمع‌آوری گاز این مشکل را تشدید کرده و منجر به از دست دادن درآمد و آسیب به محیط زیست می‌شود.
اگر روند فعلی کمبود سرمایه‌گذاری ادامه یابد، ایران ممکن است با کاهش تدریجی تولید نفت و گاز مواجه شود. این کاهش، نفوذ ایران در بازارهای جهانی انرژی را کاهش داده و توانایی آن برای تولید درآمد از طریق صادرات را محدود خواهد کرد.
این موضوع پیامدهای اقتصادی گسترده‌تری برای ایران خواهد داشت، زیرا درآمدهای نفت و گاز برای هزینه‌های دولتی، برنامه‌های اجتماعی و ذخایر ارزی ضروری هستند. کاهش تولید در این بخش می‌تواند مشکلات اقتصادی ایران را عمیق‌تر کند.
با کاهش تولید، ایران ممکن است اولویت بیشتری به مصرف داخلی انرژی نسبت به صادرات بدهد. ایران هم‌اکنون به شدت مصرف سوخت داخلی را یارانه می‌دهد که این موضوع توانایی آن را برای صادرات محدود می‌کند. افزایش تقاضای داخلی به همراه کاهش تولید ممکن است میزان نفت و گاز قابل‌صادرات را بیشتر کاهش دهد.
این تغییر می‌تواند ایران را از بازارهای جهانی جدا کند و نقش آن را به عنوان یک صادرکننده بزرگ انرژی کاهش دهد، و نفوذ ژئوپلیتیکی آن را تضعیف کند.

نقش سرمایه‌گذاری در صنعت نفت ایران

ایران ممکن است تلاش کند روابط دوجانبه خود با کشورهایی مانند چین، روسیه و هند را برای دور زدن تحریم‌ها و جذب سرمایه‌گذاری تقویت کند. چین تحت طرح ابتکار کمربند و جاده (BRI) علاقه‌مند به تأمین منابع انرژی پایدار است و ذخایر نفت و گاز ایران می‌تواند برای قراردادهای بلندمدت انرژی جذاب باشد.
با این حال، چنین همکاری‌هایی احتمالاً در مقایسه با مشارکت جامع شرکت‌های بزرگ غربی محدود خواهند بود. همچنین این سرمایه‌گذاری‌ها ممکن است با شرایط کمتر مطلوب برای ایران همراه باشد، زیرا این کشورها ممکن است تخفیف‌های سنگین یا کنترل زیرساخت‌ها را در ازای سرمایه‌گذاری درخواست کنند.
ایران برخی از بزرگترین ذخایر گاز طبیعی جهان، به‌ویژه در میدان گازی پارس جنوبی را در اختیار دارد. با این حال، کمبود سرمایه‌گذاری در توسعه مراحل جدید پارس جنوبی توانایی ایران برای بهره‌برداری کامل از این ذخایر را محدود کرده است. این مسئله به‌ویژه با توجه به افزایش تقاضای جهانی برای گاز طبیعی، به‌خصوص در حالی که جهان به سمت منابع انرژی پاک‌تر حرکت می‌کند، نگران‌کننده است.

بازگشت ایران به بازارهای بین‌المللی نفت

بدون سرمایه‌گذاری قابل توجه، ایران ممکن است فرصت بازار جهانی رو به رشد گاز طبیعی را از دست بدهد که می‌توانست فرصتی برای تنوع اقتصادی و ایجاد درآمد باشد.
اگر تحریم‌ها کاهش یابد، به‌ویژه از طریق تلاش‌های دیپلماتیک برای احیای برجام یا توافقات دیگر، ایران ممکن است شاهد هجوم سرمایه‌گذاری خارجی باشد. در چنین سناریویی، کشور نیاز به اولویت‌بندی برای مدرن‌سازی زیرساخت‌ها و کسب فناوری دارد تا بتواند صنعت نفت و گاز خود را احیا کند.
بازگشت به بازارهای بین‌المللی می‌تواند منجر به ایجاد مشارکت‌های جدید با شرکت‌های انرژی جهانی شود که می‌تواند به بازسازی ظرفیت تولید ایران و بهبود کارایی کمک کند. با این حال، حتی در صورت کاهش تحریم‌ها، جذب سرمایه و مدرن‌سازی صنعت نفت ایران زمان‌بر خواهد بود.
آینده صنعت نفت و گاز ایران به دلیل ترکیبی از تحریم‌ها، انزوای فناوری و زیرساخت‌های فرسوده نامشخص است. بدون سرمایه‌گذاری قابل توجه، به‌ویژه از شرکای خارجی، ایران با کاهش مداوم تولید و کاهش رقابت در بازار جهانی انرژی مواجه است.
اگرچه مسیرهای بالقوه‌ای برای پیشرفت، مانند تعمیق روابط با کشورهای غیرغربی یا انتظار برای کاهش تحریم‌ها وجود دارد، اما پایداری بلندمدت بخش انرژی ایران بدون اصلاحات و تلاش‌های گسترده برای مدرن‌سازی و جذب سرمایه‌گذاری، در معرض خطر خواهد بود.