سوگ صحنه نمایش لاکچری

به گزارش سرمایه فردا، در فرهنگ ایرانی، حلوا همیشه بیش از یک خوراکی بوده؛ نمادی از یاد و احترام به درگذشتگان، نشانه‌ای از همدلی جمعی و حضور خانواده‌ها در کنار یکدیگر. اما در سال‌های اخیر، این نماد قدیمی در مسیر تازه‌ای قرار گرفته است. حلوا دیگر تنها طعم غم نیست، بلکه بخشی از طراحی و نمایش مراسم شده است. بسته‌بندی‌های لوکس، رنگ‌های متنوع و ترکیب آن با موسیقی و نورپردازی، سوگواری را به تجربه‌ای آیینی و نمایشی بدل کرده‌اند. این تغییر، بازتابی از جامعه‌ای است که میان سنت و مدرنیته، میان فروتنی و تجمل، در جست‌وجوی شکل تازه‌ای از «آبروداری» است.

در چند سال گذشته، حلوا که زمانی یک شیرینی بی‌آلایش و خانگی بود، در مراسم ختم ایرانیان جایگاهی تازه پیدا کرده است. برخی خانواده‌ها دیگر به دیس‌های سنتی حلوا که با قاشق نقش می‌زدند و روی سفره مسجد می‌گذاشتند، قانع نیستند. امروز در بسیاری از مراسم‌ها، مخصوصاً ختم‌های بازاری‌ها، پزشکان، مدیران و خانواده‌های طبقه متوسط رو به بالا، با جعبه‌های شیک تک‌نفره، بسته‌بندی‌های مات و رنگ‌های فاخر روبه‌رو می‌شوید. بسته‌هایی که بیشتر شبیه هدیه هستند تا یک خوراکی مراسم سوگ.

سبک برگزاری برخی مراسم ختم در شهرهای بزرگ، آرام‌آرام تغییر کرده است. خانواده‌ها به دنبال برگزاری «مراسم آبرومند» و کم‌دردسرند. مراسمی که هم شأن فوت‌شده حفظ شود و هم مهمان‌ها با احترام پذیرایی شوند. همین رویکرد باعث شده برخی ختم‌ها حال‌وهوایی شبیه سالگرد مولوی در قونیه پیدا کنند. دف‌زن‌ها در گوشه سالن، نور کم و گرم، میزهای مشکی و کرم، شمع‌آرایی و نواهای عرفانی که فضا را از یک مجلس صرفاً سوگوارانه به یک «آیین» تبدیل می‌کند. در چنین فضایی، حلوا دیگر یک شیرینی ساده نیست و بخشی از طراحی صحنه سوگ است.

چرا لاکچری‌ها محبوب شده‌اند؟

یکی از دلایل اصلی، تغییر نگاه به «آبروداری» است. خانواده‌ها در شهرهای بزرگ، برای اینکه احترام مهمان را نگه دارند، ترجیح می‌دهند پذیرایی از همان ابتدا تمیز، مرتب و یکدست باشد. جعبه‌های کوچک با طراحی هماهنگ و طعم‌های مختلف، این حس را ایجاد می‌کند که برای مهمان وقت گذاشته شده. در کنار این، در سبک زندگی امروز کمبود زمان نقش مهمی دارد. بسیاری از خانواده‌ها دیگر توانایی یا فرصت پخت حلوا در حجم بالا را ندارند. سفارش پکیج‌های آماده ساده‌تر است و دغدغه خراب شدن شیرینی یا به‌هم‌ریختن سفره را هم از بین می‌برد. از سوی دیگر، نسل جدید به زیبایی ظاهری اهمیت بیشتری می‌دهد. چیدمان شکیل، رنگ‌بندی حرفه‌ای و بسته‌بندی‌های مدرن باعث می‌شود که مراسم، علاوه بر احساسی بودن، از نظر بصری هم آبرومند به‌نظر برسد.

بازار تولید حلوا در شهرهای بزرگ داغ شده است. کارگاه‌های متعدد و قنادی‌های حرفه‌ای به میدان آمده‌اند و تلاش می‌کنند طعمی ارائه دهند که هم ریشه در سنت داشته باشد و هم با سلیقه امروزی هماهنگ باشد. همین باعث شده تنوعی از طعم‌ها دیده شود: پسته‌ای، زنجبیلی، زعفرانی، گلسرخ، هل، دارچین، ناری و حتی طعم‌های ترکیبی. رنگ‌ها نیز دیگر محدود به قهوه‌ای کلاسیک نیستند. حلواهای صورتی، سبز پسته‌ای، زرد روشن یا قهوه‌ای تیره، اکنون بخشی از طراحی پذیرایی ختم هستند. این بازی رنگ و طعم، حس تازه‌ای به مراسم می‌دهد. انگار خانواده در کنار سوگ، سلیقه شخصی خود را هم به نمایش می‌گذارد.

هم ختم‌ها طبقاتی شده‌اند و هم حلواها

در برخی مناطق تهران به‌خصوص شمال شهر، پکیج‌های تک‌نفره با طراحی‌های خاص، تبدیل به عرف شده‌اند. جعبه‌هایی که از دور می‌درخشند و درونشان یک برش کوچک حلوا، چند خرمای درشت پیارم و یک شیرینی کره‌ای قرار دارد. گاهی هم نوشیدنی زعفرانی یا موکای سرد. اما در جنوب شهر و شهرستان‌ها، هنوز حلواهای خانگی و دیس‌های بزرگ رایج‌تر است. با این حال موج لاکچری‌سازی آرام‌آرام به آن مناطق هم رسیده است. خانواده‌هایی که مراسم بزرگان محله، بزرگ خاندان یا بازاری‌های باسابقه را برگزار می‌کنند، کم‌کم به این سمت می‌روند که فضای ختم، «آبرومندتر» و «متفاوت‌تر» باشد.

جالب اینکه تجمل جدید لزوماً به معنای فاصله گرفتن از معنویت نیست. در بسیاری از مراسم‌ها، ترکیب موسیقی عرفانی، شعرخوانی مولانا و دف‌نوازی با فضای سنگین سوگ، حال‌وهوایی دوگانه و آرام‌بخش ایجاد می‌کند. خانواده‌ها احساس می‌کنند این شکل از برگزاری، احترام بیشتری به عزیز ازدست‌رفته نشان می‌دهد. حلواهای لاکچری، بخشی از همین روایت‌اند. بخشی از یک «طراحی آیینی» که می‌خواهد سوگواری را به تجربه‌ای آرام‌تر و کنترل‌شده‌تر تبدیل کند. در این نوع مراسم‌ها، چیدمان میز پذیرایی به‌اندازه چیدمان صندلی‌ها یا نورپردازی اهمیت دارد. حلوا دیگر فقط خوراکی ختم نیست و بخشی از زیبایی‌شناسی سوگ شده است.

مخالفان سوگ لاکچری چه می‌گویند؟

با اینکه این روند محبوب شده، اما منتقدانی نیز دارد. برخی می‌گویند هزینه‌های مراسم ختم به‌طور غیرضروری بالا رفته و رقابت در «شیک برگزار کردن»، خانواده‌ها را زیر فشار قرار می‌دهد. در یک مراسم ۳۰۰ نفره، هزینه پکیج‌های لاکچری به ده‌ها میلیون تومان برسد. گروه دیگری معتقدند که اصل سادگی و فروتنی در مراسم سوگواری در حال از بین رفتن است و تجمل بیش از حد، با فضای معنوی ختم سازگار نیست. برخی نیز شبکه‌های اجتماعی را مقصر می‌دانند. تصاویر میزهای شیک و بسته‌بندی‌های زیبا، توقعی ایجاد کرده که همه خانواده‌ها مجبورند خود را با آن تطبیق دهند.

به‌نظر می‌رسد این روند فعلاً متوقف نخواهد شد. کارگاه‌های تخصصی بیشتری وارد این بازار شده‌اند و حتی برخی سالن‌های ختم، پکیج‌های کامل شامل چیدمان، نورپردازی، گل‌آرایی و «میز حلوا» ارائه می‌کنند. قنادی‌ها نیز در حال توسعه محصولات خاص مراسم سوگ هستند. از جعبه‌های کوچک اقتصادی گرفته تا بسته‌های بسیار لوکس. شاید در آینده نزدیک، همان‌طور که کیک تولد یا باکس گل به شکل حرفه‌ای تولید می‌شود، «پک سوگ» نیز به یک محصول ثابت و استاندارد تبدیل شود.

در نهایت، حلوا همچنان همان حلواست. نماد سوگ ایرانی، امضای سفره‌های عزاداری، یادگاری از مادرها و مادربزرگ‌ها. اما جامعه، با تغییر سبک زندگی و نگاه تازه به آداب سوگواری، لباس دیگری بر تن آن کرده است. لاکچری‌شدن حلوا شاید چندان ریشه‌دار به‌نظر نرسد، اما بی‌تردید نشان‌دهنده این است که خانواده‌ها در تلاش‌اند سوگواری را در میان شلوغی و آشوب زندگی مدرن، آبرومندانه، زیبا و با کمترین آشفتگی برگزار کنند. حلوا، این شیرینی ویژه غم، حالا بخشی از یک روایت جدید در فرهنگ سوگ ایرانی شده است. روایتی که ترکیبی از سنت، سلیقه، تجمل و آرامش آیینی است.