سقوط دلار در تجارت جهانی در راه است؟

به گزارش سرمایه فردا، در چند ماه اخیر نوسانات بازار طلا و همچنین کاهش ارزش جهانی دلار مورد توجه بسیاری از فعالان اقتصادی قرار گرفته است. این مساله حکایت از این دارد که رویکرد دلار زدایی کشورهای حوزه بریکس در راستای جایگزین کرد طلا به عنوان پشتوانه اقتصادی است. همین مساله نگرانی هایی را برای کشورهای غربی به وجود آورده است. به همین دلیل آنها نیز تقاضای زیادی برای طلا ایجاد کرده اند تا مانع از زمین خوردن دلار در تجارت جهانی هستند.

بلوک بریکس و تأثیرات آن بر اقتصاد جهانی کم کم در حال نمایان شدن است. در سال ۲۰۰۹، چهار کشور برزیل، روسیه، هند و چین در یکاترینبورگ روسیه گرد هم آمدند و بلوک بریک را تشکیل دادند. سال بعد، آفریقای جنوبی به این گروه پیوست و نام آن به بریکس تغییر یافت.

براساس آمار، بریکس نمایانگر نیمی از جمعیت جهان است و ۲۸ درصد از قدرت اقتصادی دنیا را در اختیار دارد. در سال ۲۰۱۸، تولید ناخالص داخلی این گروه حدود ۵۷ تریلیون دلار آمریکا برآورد شد. از سال ۲۰۲۲، بریکس به دنبال گسترش عضویت خود برآمد. چندین کشور در حال توسعه، از جمله مصر، اتیوپی، ایران و امارات متحده عربی، در ۱ ژانویه ۲۰۲۴ به این سازمان پیوستند.

طبق پیش‌بینی‌ها، سهم بریکس از تولید جهانی از ۳۵ درصد فعلی به ۴۰ درصد تا سال ۲۰۲۸ افزایش خواهد یافت. در حالی که سهم کشورهای گروه هفت  G۷  به ۲۷.۸ درصد کاهش خواهد یافت. بنابراین تقابل بریکس با اقتصاد آمریکا کاملا مشهود است. حتی می توان گفت بلوک اتحادیه اروپا نیز تحت تاثیر بریکس قرار خواهد گرفت.

کاهش تاثیر دلار در تجارت

سازمان بین‌المللی بریکس قصد دارد تاثیر دلار در تجارت به عنوان ارز مسلط بر بازار جهانی را کاهش دهد. از این رو ارز ملی برای کشورهای در حال توسعه سهم بیشتری از تجارت بین‌المللی را به خود اختصاص دهد. در عین حال با یکجانبه‌گرایی غرب، به ویژه ایالات متحده، مقابله کند. یکی از مهم‌ترین اولویت‌های بریکس در یک سال اخیر، ایجاد نهادهای مالی و پولی درون این بلوک اقتصادی بوده است. این اقدام در راستای توسعه تجارت کشورهای عضو و همچنین کاهش تاثیرپذیری نوسانات جهانی بر اقتصاد این کشورهاست.

امروزه سهم دلار در بازارهای بین‌المللی به گونه‌ای است که اکثریت ذخایر ارزی کشورهای جهان، تجارت جهانی و مبادلات بانکی با دلار انجام می‌شود. این وضعیت به هژمونی اقتصادی ایالات متحده در دهه‌های اخیر کمک کرده است. به همین دلیل یکی از ماموریت های بریکس پایان دادن به هژمونی دلار است.

دلار نقش کلیدی در تجارت جهانی ایفا می‌کند. از سال ۲۰۲۲، دلار در ۵۴ درصد از اسناد تجارت خارجی جهانی استفاده شده است. طبق آخرین آمار استاتیستا، سهم دلار در تجارت جهانی ۹.۳ درصد، در تولید ناخالص داخلی جهانی ۲۵.۴ درصد، در پرداخت‌های سوئیفت ۴۶.۵ درصد، در ذخایر ارزی رسمی کشورهای جهان ۵۹ درصد و در حجم تراکنش‌های فارکس (FX) ۸۸.۴ درصد است.

دلار آمریکا از زمان جنگ جهانی دوم به عنوان بزرگ‌ترین ارز ذخیره جهانی شناخته می‌شود و هم‌اکنون ۵۹ درصد از ارزش ذخایر خارجی کشورهای جهان را تشکیل می‌دهد. در این بین، یورو به‌عنوان دومین ارز پرمصرف، تنها ۲۰ درصد از این ذخایر را در اختیار دارد. بنابراین، اگر دلار و یورو را به‌عنوان یک بلوک واحد (جهان غرب) در نظر بگیریم، نزدیک به ۸۰ درصد از ذخایر ارزهای خارجی جهان تحت کنترل این دو ارز است.

تبعات تشدید تحریم‌های مالی از سوی گروه هفت

در سال‌های اخیر و به‌ویژه پس از حمله روسیه به اوکراین و تشدید تحریم‌های مالی از سوی گروه هفت، برخی کشورها تصمیم به تنوع بخشیدن به سبد ارزهای خارجی خود گرفته‌اند. در این راستا، اعضای بریکس نیز به‌دنبال ترویج استفاده از پول‌های ملی خود در تجارت و معاملات هستند. چین به‌ویژه در این مدت سیستم پرداخت جایگزین خود را به شرکای تجاری‌اش معرفی کرده و به دنبال افزایش استفاده بین‌المللی از یوان (رنمینبی) به جای دلار در تجارت جهانی است.

چندی پیش، در نشست روسای مجلس کشورهای عضو بریکس که در تیرماه در سنت پترزبورگ برگزار شد،. محمد باقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی اعلام کرد که این مجمع در تلاش است نهادهایی موازی با برخی نهادهای بین‌المللی که تحت تأثیر سیاست‌های ایالات متحده قرار دارند، ایجاد کند. وی به سیستم پیام‌رسان مالی غربی سوئیفت اشاره کرد و گفت که  کشورهای عضو بریکس، سیستم پیام‌رسان مالی «بریکس پِی» در حال توسعه است. این پیام رسان مالی تمام معاملات ایران و روسیه را بدون استفاده از دلار انجام می دهد.

در واقع«بریکس پِی»   نسخه جدید آزمایشی سیستم پرداخت است. شرکت‌کنندگان در مجمع تجاری بریکس در مسکو این نسخه آزمایشی را امتحان کردند. اعضای بریکس بر این باورند که مزیت این سیستم مالی این است که تحت کنترل کشورهای غربی، به ویژه ایالات متحده نیست. آن‌ها معتقدند که در حالی که ایالات متحده ادعا می‌کند سوئیفت یک سیستم جهانی است، در واقع به طور مکرر از این سیستم برای تحمیل خواسته‌های خود بر دیگر کشورها بهره می‌برد.

سیستم مالی بریکس جایگزین دلار در تجارت

اعضای بریکس بر این اعتقادند که سیستم پیام‌رسان مالی بریکس پی به آن‌ها این امکان را می‌دهد که ارز ملی جایگزین دلار در تجارت شود. به‌علاوه، مقامات روسیه اعلام کرده‌اند که نزدیک به ۹۰ درصد از تجارت و تسویه‌حساب این کشور با چین از طریق ارزهای ملی یوان و روبل انجام می‌شود. این تحولات نشان‌دهنده تغییرات عمده‌ای در نظام مالی جهانی و حرکت به سمت کاهش وابستگی به دلار است.

این موضوع باعث شده ارزش دلار در مقابل سایر ارزها افت کند. از سوی دیگر تنش های بین المللی باعث شده تا بار دیگر سرمایه گذاران کمتری به دلار تکیه کنند. به همین دلیل است که شاهد افزایش معاملات با رمزارزها به ویژه بیت کوین هستیم. هرچند ترامپ کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری آمریکا تا حدودی به چشم انداز اقتصاد آمریکا و جایگاه دلار پی برده است. به همین دلیل در کمیپن های تبلیغاتی خود همواره تاکید کرده است که ذخیره استراتژیک بیت کون خزانه داری آمریکا را بالا می برد. بر مبنای پیش بینی های اقتصادی هزمونی دلار تا ۳۰ سال آینده به طور کامل از بین می رود و این ارز تنها پول ملی آمریکا خواهد بود و مبادلات عادی مانند سایر ارزها خواهد داشت.

افزایش همکاری ایران با بریکس برای کاهش نقش دلار در تجارت

در نشست اخیر روسای بانک‌های مرکزی کشورهای عضو بریکس در روسیه برگزار شد، محمدرضا فرزین، رئیس کل بانک مرکزی ایران، پیشنهادات جدیدی را در زمینه تسویه‌حساب‌های مالی متقابل ارائه داد. او اعلام کرد که در رایزنی‌های اخیر، موضوع ایجاد یک پلتفرم جدید برای تسویه‌حساب‌های مالی و تبادلات ارزی بین اعضای بریکس با استفاده از ارزهای محلی مورد توافق قرار گرفت. همچنین توافقات مثبتی در زمینه‌های مالی و پولی همچون اتصال شبکه‌های کارت و همکاری‌های مالی شکل گرفته است.

سیستم مالی جهانی عمدتاً بر اساس صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی و تحت تأثیر کشورهای غربی است. به دلیل تعاملات سیاسی با این کشورها، بریکس به دنبال ایجاد ترتیبات جدیدی است.  بانک توسعه جدید بریکس (NDB) می‌تواند اهداف توسعه کشورهای عضو را دنبال کند. چراکه تاکنون عملکرد بانک جهانی در راستای اهداف آمریکا و کشورهای غربیبوده است. به هین دلیل NDB می تواند نقش مؤثری برای کشورهای عضو بریکس ایفا کند و ایران نیز قصد دارد به عنوان عضو و سهامدار این بانک فعالیت کند.

شانزدهمین اجلاس سران بریکس و بریکس پلاس قرار است از تاریخ ۲۲ تا ۲۴ اکتبر (اول تا سوم آبان) در روسیه برگزار شود. با توجه به پیش‌نشست‌های اخیر در این بلوک اقتصادی، مشخص است که موضوعات مالی و تجاری از مهم‌ترین محورهای این نشست خواهند بود.

ارزش ارزهای کشورها دیگر با افت دلار تقویت می شود

در حالی که کشورهای بریکس به طور کلی ۲۷ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را تشکیل می‌دهند، قدرت اقتصادی به تنهایی نمی‌تواند برتری دلار آمریکا را تهدید کند. تحولات بازار و پذیرش بین‌المللی یک ارز نیز از اهمیت زیادی برخوردار هستند.

توسعه بازار نیازمند سال‌ها تلاش است و به عنوان بزرگ‌ترین مانع برای هر ارز جدید، می‌تواند تهدیدی برای دلار آمریکا محسوب شود. دلار در تجارت جهانی از زمان تأسیس سیستم برتون وودز در سال ۱۹۴۴، مهم بوده است، زیرا به عنوان ارز ذخیره جهانی تثبیت شده است. این سیستم به طور رسمی دلار را به ارز ذخیره جهانی تبدیل کرد و ارزش ارزهای دیگر کشورها نیز به دلار وابسته شد.

حتی پس از فروپاشی این سیستم در دهه ۱۹۷۰، قیمت‌گذاری کالاها در سطح جهانی همچنان بر اساس دلار انجام می‌شود و بسیاری از کشورها ارز خود را به دلار مرتبط کرده یا آن را به عنوان واحد پولی خود در نظر می‌گیرند. طبق داده‌های بانک تسویه‌حساب‌های بین‌المللی، در سال ۲۰۲۲، دلار در بیش از ۸۸ درصد از کل معاملات ارزی جهانی مورد استفاده قرار گرفت.

طبق آمار صندوق بین‌المللی پول، نزدیک به ۶۰ درصد از ذخایر بانک‌های مرکزی جهانی به دلار آمریکا و ۲۰ درصد به یورو اختصاص دارد. این موضوع تا حدی به تغییر مقررات در نحوه طبقه‌بندی طلا توسط بانک تسویه‌حساب‌های بین‌المللی مربوط می‌شود.

با اینکه کارشناسان غربی بر این باورند که ارز جدید بریکس تأثیری بر سرمایه‌گذاران ایالات متحده نخواهد داشت.اما این ارز می‌تواند به عنوان یک دردسر بالقوه ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیک برای ایالات متحده و غرب مطرح شود.

کاهش تاثیر نوسانات دلار بر ارزش پول ملی کشورها

به عقیده کارشناسان، اگر کشورهای بریکس برای تجارت بین خود از ارز جدید استفاده کنند، ممکن است تأثیر مستقیمی بر تقاضا برای دلار نداشته باشد. اما بریکس به تنهایی شامل یک‌سوم اقتصاد جهانی و نیمی از جمعیت جهان است.  اگر نهادهای مالی و سیستم‌های پرداخت میان اعضا به‌طور کارآمد عملیاتی شوند، می‌توانند نقش مهمی در کاهش وابستگی به دلار ایفا کنند. در چند وقت اخیر خبرهایی منتشر شده مبنی بر اینکه کشورهای بزرگ صادرکننده نفت مانند عربستان تمایل زیادی به دلار زدایی پیدا کرده اند و حتی قصد عضویت در بریکس هم دارند.

این موضوع می تواند نشان دهد که در شرایط کنونی بسیاری از کشورهای در حال توسعه به دنبال تقویت پشتوانه پول ملی خود هستند تا کمتر از نوسانات دلار تاثیر بپذیرد. به عبارت دیگر آمریکا در سال های گذشته همواره برای اینکه اقتصاد کشورهای دیگر تحت تاثیر نوسانات دلار دچار خسارت نشود از آنها امتیاز می گرفته است. به عبارت دیگر دلار به ابزار فشاری بر کشورهای مختلف تبدیل شده است. به همین دلیل همواره این کشورها مجبور هستند تجارت با آمریکا را در اولویت قرار دهند یا اینکه اوراق از خزانه داری آمریکا بخرند.

در شرایط کنونی چین نقش مهمی در اقتصاد دنیا ایفا می کند. این کشور هم اکنون با کاه رشد اقتصادی مواجه شده است. به همین دلیل توسعه همکاری با کشورهای دیگر را در اولویت قرار داده است. چراکه آمریکا در چند ماه گذشته تعرفه های سنگینی را علیه کالاهای چینی اعمال کرده است. به همین دلیل چین برای اینکه بتواند همچنان وضعیت اقتصاد خود را تقویت کند باید همکاری بدون دلار را با کشورهای منطقه تقویت کند. در این پازل تنها کشور هند همکاری گسترده ای با اروپا و آمریکا دارند که در صورتی که این کشور در راستای کم رنگ کردن نقش دلار در تجارت اقدام کند می تواند سهم بیشتری از تجارت آسیا و آفریقا را کسب کند.