آرش فهمیم منتقد سینما در ابتدا با ارایه شرحی از سریال معاویه گفت: این اثر که با بودجه‌ای بالغ بر ۱۰۰ میلیون دلار توسط عربستان سعودی، به وسیله شبکه MBC، تولید شده، پرهزینه‌ترین فیلم یا سریال تاریخ این کشور محسوب می‌شود. تبلیغات گسترده‌ای پیرامون آن انجام شده و واکنش‌های مختلفی را به دنبال داشته است، به‌ویژه در کشورهای اسلامی، که بسیاری آن را تحریف تاریخ دانسته و به آن اعتراض کرده‌اند.
وی افزود: آنچه در این سریال از معاویه به تصویر کشیده شده، با آنچه در منابع تاریخی ثبت شده، تفاوت‌های آشکاری دارد. در تاریخ، معاویه فردی چاق و شکم‌بار معرفی شده، اما در سریال، تصویری کاملاً متفاوت از او به نمایش درآمده؛ شخصیتی خوش‌اندام، خوش‌سیما و جذاب. از نظر سیاسی نیز معاویه در تاریخ اسلام به‌عنوان سیاستمداری سرکوبگر شناخته می‌شود، اما در این سریال، چهره‌ای دموکرات و آزاداندیش به او نسبت داده شده که با منتقدان خود با ملایمت رفتار می‌کند.
چرا عربستان سعودی و شبکه MBC چنین تصویری از معاویه ارائه کرده‌اند؟
این سؤال مطرح می‌شود که چرا عربستان سعودی و شبکه MBC چنین تصویری از معاویه ارائه کرده‌اند؟ فهمیم در اینباره گفت: شخصیت معاویه در تاریخ، نام چندان خوشایندی ندارد؛ او خلافت را به سلطنت تبدیل کرد و فرزندش، یزید، را به ناحق جانشین خود ساخت. این تحریف تاریخ را می‌توان از منظر تأثیرگذاری ژانر تاریخی بررسی کرد، چرا که این نوع آثار نه‌تنها روایت‌گر گذشته هستند، بلکه بر بازنمایی امروز و حتی آینده نیز اثر می‌گذارند.
وی ادامه داد: همان‌گونه که در مواردی چون سریال “۲۴”، پیش‌بینی ریاست‌جمهوری ترامپ در انیمیشن “سیمپسون‌ها” و سایر نمونه‌ها دیده‌ایم. در ژانر تاریخی، تصویرسازی نه‌تنها بازنمایی گذشته، بلکه ابزاری برای تبیین دیدگاه‌های امروز و حتی شکل‌دهی آینده است. بسیاری از فیلم‌ها و سریال‌های تاریخی با هدف انتقال پیام‌های سیاسی و اجتماعی روز ساخته می‌شوند. دولت‌ها و سازمان‌های رسانه‌ای از این ابزار برای تثبیت باورهای خود در ذهن مخاطبان بهره می‌گیرند
جریان‌شناسی تاریخی در بستر معاویه
فهیم گفت: عربستان سعودی نیز که طی سال‌های اخیر در عرصه‌های فرهنگی، هنری، ورزشی و سینمایی فعال شده، از همین الگو پیروی کرده است. در سریال “معاویه”، این شخصیت از دوران تولد تا انتخاب یزید به‌عنوان جانشین به تصویر کشیده شده است و در تمام مدت، او به‌عنوان یک رهبر برجسته و حامی تمدن اسلامی معرفی می‌شود.
این کارشناس فرهنگی گفت: نکته مهم در این روایت‌سازی، جریان‌شناسی تاریخی است؛ در سریال، معاویه به‌عنوان شخصیتی مثبت در برابر امام علی و پیروانش قرار می‌گیرد و تصویری خلاف آنچه در تاریخ ثبت شده، از خود ارائه می‌دهد. این اقدام، نمونه‌ای از بازنمایی هدفمند تاریخ در جهت منافع سیاسی و اجتماعی معاصر است، موضوعی که در عرصه سینما و رسانه‌های جهانی سابقه‌ای طولانی دارد.
فهمیم تاکید کرد: سریال “معاویه” تلاش می‌کند با بازنمایی تاریخی شخصیت‌ها و گروه‌های مختلف، به نوعی شرایط سیاسی و اجتماعی امروز جهان اسلام را انعکاس دهد. این اثر شیعیان را به‌عنوان مخالفان نظام سرمایه‌داری معرفی کرده و در مقابل، گروه خوارج را نمادی از جریان‌های تکفیری، از جمله داعش، به تصویر می‌کشد.
بازتابی از نگاه آل سعود به مدل حکومتی مطلوب
همچنین فهمیم اشاره کرد: با توجه به حمایت‌های گذشته عربستان سعودی از گروه‌های تکفیری، این سریال را می‌توان نوعی تلاش برای تغییر موضع یا حداقل رفع اتهام دانست؛ به‌طوری که معاویه را فردی مخالف این جریان‌ها نشان داده و در عین حال، او را به‌عنوان الگویی از یک حاکم مقتدر و در عین حال مدرن معرفی می‌کند. این تصویرسازی، در واقع بازتابی از نگاه آل سعود به مدل حکومتی مطلوب خود است.
وی در ادامه اظهار کرد: با این حال، سریال معاویه نه‌تنها از نظر تاریخی با چالش‌های فراوانی روبه‌روست، بلکه از نظر دراماتیک و سینمایی نیز ضعف‌های زیادی دارد. بسیاری از صحنه‌های این سریال بیش از اندازه کش‌دار و خسته‌کننده‌اند. در حالی که یک سریال تاریخی نیازمند اکشن، درگیری و تنش‌های روایی است، بیشتر فضای این سریال را دیالوگ‌های طولانی و یکنواخت در مکان‌های بسته مانند قصرها و اتاق‌های مجلل تشکیل داده است. به‌ویژه در قسمت‌هایی مانند صلح امام حسن با معاویه، تمرکز بیش از حد بر گفت‌وگوها باعث کاهش جذابیت دراماتیک شده و موجب فاصله گرفتن مخاطبان عمومی از اثر می‌شود.
همینطور فهمیم گفت: از سوی دیگر، طراحی صحنه و لباس نیز با آنچه در تاریخ ثبت شده هم‌خوانی ندارد. عربستان دوران صدر اسلام، هم در زمینه معماری و هم پوشش، به سادگی معروف بود؛ در حالی که این سریال تصویری پر از تجمل و شکوه از آن دوران ارائه می‌دهد. این تضاد، نشان‌دهنده تلاش برای ایجاد یک روایت جدید است که با واقعیت‌های تاریخی فاصله دارد.
در مجموع، یک اثر تاریخی موفق باید بتواند مخاطبان عام را جذب کند و در عین حال، برای متخصصان تاریخ نیز دارای ارزش تحلیلی باشد. اما سریال “معاویه” به دلیل ساختار روایی خسته‌کننده و تحریف‌های آشکار تاریخی، در جلب توجه هر دو دسته ناکام مانده است. بسیاری از بینندگان پس از چند قسمت ابتدایی، از دنبال کردن آن صرف‌نظر می‌کنند، زیرا نه‌تنها اطلاعات تاریخی قابل استنادی ارائه نمی‌دهد، بلکه به لحاظ سینمایی نیز فاقد کشش لازم است.