بازار

قانون درباره خرید و فروش تریاک

به گزارش سرمایه فردا،  تهران – ۲۱ اسفند ۱۲۸۹ در یکی از مهم‌ترین تصمیمات اقتصادی و اجتماعی دوران مشروطه، مجلس شورای ملی در واپسین روزهای سال ۱۲۸۹ خورشیدی، قانونی شش‌ماده‌ای را برای اخذ مالیات از خرید و فروش تریاک به تصویب رساند. این قانون که در بستر افزایش نگرانی‌ها نسبت به مصرف داخلی تریاک و نیاز دولت به منابع مالی جدید تدوین شده بود، نقطه عطفی در سیاست‌گذاری عمومی ایران در قبال این کالای استراتژیک به شمار می‌رود.

نکته قابل‌توجه در این مصوبه، معافیت کامل صادرات تریاک از پرداخت مالیات است؛ تصمیمی که در ماده پنجم قانون به‌صراحت آمده و نشان می‌دهد که دولت وقت، با وجود تلاش برای کنترل مصرف داخلی، همچنان به درآمدهای حاصل از تجارت خارجی تریاک به‌عنوان منبعی حیاتی برای تأمین بودجه کشور می‌نگریست.

زمینه تاریخی: تریاک، منبع درآمد یا عامل فساد اجتماعی؟

در دهه‌های پایانی قرن سیزدهم هجری شمسی، تریاک یکی از مهم‌ترین اقلام صادراتی ایران بود و بخش قابل‌توجهی از درآمدهای دولت از محل فروش آن به کشورهای خارجی، به‌ویژه هند تحت استعمار بریتانیا، تأمین می‌شد. با این حال، مصرف گسترده داخلی تریاک و شیره، به‌ویژه در میان طبقات پایین و متوسط جامعه، به یکی از معضلات اجتماعی و بهداشتی بدل شده بود. قانون مصوب اسفند ۱۲۸۹ تلاشی بود برای ایجاد توازن میان منافع اقتصادی دولت و دغدغه‌های اجتماعی ناشی از اعتیاد.

جزئیات قانون مالیات بر تریاک

بر اساس مفاد این قانون:

  • ‌در ماده اول، مقرر شد از هر مثقال تریاک مالیده، مبلغ ۳۰۰ دینار مالیات دریافت شود. این نرخ پایه، نقطه شروع نظام مالیاتی جدید بر این کالا بود.
  • ‌ماده دوم به موضوع شیره سوخته تریاک اختصاص دارد. در این ماده، دولت با هدف کاهش مضرات مصرف شیره، مقرر کرد که تمامی سوخته‌های تریاک باید به مأموران وزارت مالیه تحویل داده شود. در ازای هر مثقال سوخته، سه شاهی به تحویل‌دهنده پرداخت می‌شد. مأموران موظف بودند تنها به مصرف‌کنندگان ثبت‌شده، شیره تهیه‌شده از سوخته را تحویل دهند و مازاد آن را در پایان سال معدوم کنند. این ماده نشان‌دهنده تلاش دولت برای کنترل مصرف از طریق نظارت و سهمیه‌بندی بود.
  • ‌ماده سوم به نحوه اجرای قانون در مناطق مختلف کشور می‌پردازد. در مناطقی که پیش از این نیز نظام ضبط سوخته اجرا می‌شد، قانون بلافاصله لازم‌الاجرا بود؛ در سایر مناطق، سه ماه پس از تصویب اجرایی می‌شد.
  • ‌در ماده چهارم، روند افزایش تدریجی مالیات بر تریاک و شیره سوخته طی پنج سال آینده پیش‌بینی شده است. از سال سوم تا هفتم، سالانه ۱۵۰ دینار به مالیات هر مثقال افزوده می‌شد. همچنین، از سال هشتم، مصرف شیره به‌طور کامل و مصرف تریاک جز برای مصارف دارویی ممنوع اعلام شد—نشانه‌ای از عزم دولت برای حذف تدریجی مصرف داخلی.
  • ‌ماده پنجم، که از منظر اقتصادی بسیار مهم است، تصریح می‌کند که تریاک صادراتی از پرداخت مالیات معاف خواهد بود. این بند نشان می‌دهد که دولت همچنان به صادرات تریاک به‌عنوان منبعی کلیدی برای تأمین ارز و درآمدهای عمومی نگاه می‌کرد.
  • ‌در ماده ششم، نحوه اجرای قانون، مقابله با قاچاق و تنظیمات اداری آن به آیین‌نامه‌ای مشترک میان وزارت مالیه و وزارت داخله واگذار شده است.

تحلیل: تلاشی برای اصلاح، در میانه بحران

قانون مالیات بر تریاک در سال ۱۲۸۹ را می‌توان یکی از نخستین تلاش‌های نظام‌مند دولت مشروطه برای مداخله در بازار و اصلاح ساختارهای مالی و اجتماعی کشور دانست. این قانون در عین حال که به دنبال کاهش مصرف داخلی و کنترل آسیب‌های اجتماعی بود، با معافیت صادرات از مالیات، نشان داد که دولت نمی‌خواهد منبع درآمدی مهمی را از دست بدهد. این دوگانگی، بازتابی از شرایط پیچیده اقتصادی و سیاسی ایران در آستانه قرن چهاردهم هجری شمسی است—دورانی که دولت نوپای مشروطه میان آرمان‌های اصلاح‌طلبانه و واقعیت‌های مالی گرفتار آمده بود.

modir

Recent Posts

پیامدهای ناترازی برق در صنایع

شتاب فزاینده مصرف برق و رکود در سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی، ایران را با یکی از شدیدترین…

4 ساعت ago

تبعات ضعف سامانه های حمل و نقل و سکونت

در پی حملات اخیر رژیم صهیونیستی به زیرساخت‌های حیاتی ایران، نقاط ضعف در سامانه‌های اطلاعاتی…

4 ساعت ago

واکاوی حقوقی حملات رژیم صهیونیستی

در پی حمله نظامی رژیم صهیونیستی به مراکز غیرنظامی ایران و نقش مستقیم آمریکا در…

4 ساعت ago

از حیرت تا هویت: روایت تکوین تمدن ایرانی در مواجهه با غرب

از نخستین نشانه‌های تحیّر ایرانیان در برابر تمدن مدرن غرب، تا احیای اراده‌ی تمدنی در…

5 ساعت ago

نقدی بر فیلم زن و بچه

«زن و بچه»، جدیدترین فیلم سعید روستایی، نه اعتراض است و نه روایت؛ بلکه آشفته‌نگاری…

5 ساعت ago

دوگانه‌سازی‌های رسانه‌ای در خدمت سیاست تجاوز

سیل مرگبار تگزاس و ناکارآمدی نهادهای امدادی آمریکا بار دیگر نشان داد که اولویت سیاستمداران…

5 ساعت ago