مونا موسوی: بازار لوازم خانگی ایران در سال‌های اخیر با تحولات عمیق و نگران‌کننده‌ای مواجه شده است؛ تحولات نه‌فقط در سطح قیمت و تقاضا، بلکه در ساختار عرضه، رفتار مصرف‌کننده و بقای تولیدکنندگان خرد. آنچه در ابتدا به‌عنوان رکود در خرید کالاهای نو دیده می‌شد، اکنون به یک بحران ساختاری تبدیل شده که پیامدهای آن از سطح خانوار تا زنجیره تولید و توزیع گسترش یافته است.
از سال ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۴، بازار لوازم خانگی ایران تحت تأثیر چند عامل کلیدی قرار گرفت: نوسانات شدید نرخ ارز، تحریم‌های بین‌المللی، افزایش هزینه تولید، کاهش واردات برندهای خارجی، و افت قدرت خرید خانوارها. این عوامل باعث شدند قیمت بسیاری از کالاهای اساسی خانه، از جمله یخچال، ماشین لباسشویی، تلویزیون و اجاق گاز، بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ درصد افزایش یابد. در نتیجه، خانواده‌ها به‌ویژه در طبقات متوسط و پایین، ناچار شدند برخی اقلام را از فهرست جهیزیه یا خریدهای ضروری حذف کنند.
نخستین و مهم‌ترین عامل این بحران، کاهش شدید قدرت خرید خانوارهاست. تورم بالا، افزایش هزینه‌های زندگی و نبود حمایت‌های مالی مؤثر، موجب شده که بخش بزرگی از جامعه توان خرید لوازم خانگی نو را از دست بدهد. در نتیجه، مصرف‌کنندگان به سمت خرید کالاهای دست دوم یا تعمیر لوازم قدیمی روی آورده‌اند. این تغییر رفتار، به‌ویژه در میان زوج‌های جوان و تازه‌عروس‌ها مشهود است؛ کسانی که به‌جای خرید نقدی، به فروشگاه‌های اقساطی یا شهرهای تخصصی لوازم خانگی مراجعه می‌کنند تا با حداقل هزینه، نیازهای اولیه زندگی را تأمین کنند.
این «انقلاب رفتاری» در مصرف، اگرچه از منظر اقتصادی نشانه‌ای از تطبیق با شرایط دشوار است، اما در سطح بازار، به رکود گسترده و کسادی فروشگاه‌های کوچک منجر شده است. مغازه‌هایی که پیش‌تر با فروش نقدی و محلی فعالیت می‌کردند، اکنون با کاهش شدید مشتری و گردش مالی مواجه‌اند.
از سوی دیگر، شهرهای تخصصی لوازم خانگی مانند مناطقی در تهران، مشهد یا اصفهان که با برندهای بزرگ و تولیدکنندگان صنعتی همکاری دارند، توانسته‌اند بخشی از تقاضای اقساطی و عمده را جذب کنند. این تمرکز، موجب شده که تولیدکنندگان خرد که در مغازه‌های کوچک سطح شهر فعالیت می‌کنند، به‌تدریج مشتریان خود را از دست بدهند. نبود توان رقابت در قیمت، کیفیت، خدمات پس از فروش و حتی تبلیغات، باعث شده که این تولیدکنندگان در حاشیه بازار قرار گیرند و بسیاری از آن‌ها در آستانه تعطیلی یا تغییر کاربری باشند.
در واقع، بازار لوازم خانگی ایران در حال تجربه نوعی «انباشت صنعتی» است؛ جایی که برندهای بزرگ با تکیه بر شبکه‌های توزیع گسترده، فروش اقساطی، و حمایت‌های غیررسمی، سهم بیشتری از بازار را تصاحب می‌کنند و تولیدکنندگان خرد، بدون دسترسی به این ابزارها، به‌تدریج حذف می‌شوند.
آنچه روزگاری اجزای ثابت جهیزیه بود، امروز به اقلام لوکس و حذف‌شده تبدیل شده است. خانواده‌ها با حذف ماشین ظرفشویی، تلویزیون هوشمند و یخچال دوقلو از سبد خرید، به بازتعریف خانه‌داری در عصر تورم با یخچال ساده و جارو دستی روی آورده‌اند. این تغییر، بازتابی از مصرف محتاطانه در جامعه‌ای است که دیگر توان خرید رؤیاهای ساده را ندارد
در شرایطی که فروشگاه‌های کوچک توان رقابت با شهرهای تخصصی و برندهای بزرگ را ندارند، برخی از آن‌ها به عرضه لوازم خانگی قاچاق روی آورده‌اند. این کالاها، که عمدتاً از مسیرهای غیررسمی وارد کشور می‌شوند، به دلیل قیمت پایین‌تر و تنوع بیشتر، برای مشتریانی با بودجه محدود جذاب‌ترند. اما این روند، نه‌تنها به تضعیف تولید داخلی منجر می‌شود، بلکه بازار را از مسیر قانونی خارج کرده و زمینه‌ساز مشکلات متعدد در حوزه کیفیت، خدمات پس از فروش و حتی ایمنی مصرف‌کننده می‌شود.
عرضه لوازم قاچاق در مغازه‌های خرد، نشانه‌ای از فروپاشی اعتماد به نظام توزیع رسمی است. فروشندگان خرد، که زمانی نقش واسطه‌های محلی و قابل‌اعتماد را ایفا می‌کردند، اکنون در غیاب حمایت نهادی و فشار اقتصادی، به سمت مسیرهای غیرقانونی سوق داده شده‌اند. این موضوع، نه‌تنها تهدیدی برای سلامت بازار است، بلکه نشان‌دهنده شکست سیاست‌های حمایتی در حفظ تنوع و پایداری زنجیره تولید و توزیع است.
آنچه امروز در بازار لوازم خانگی ایران رخ می‌دهد، فراتر از یک رکود مقطعی است. این بحران، حاصل تلاقی چند عامل کلیدی است: کاهش قدرت خرید، تمرکز بازار در دست برندهای بزرگ، حذف تدریجی تولیدکنندگان خرد، و گسترش قاچاق. در چنین شرایطی، ادامه وضعیت فعلی می‌تواند به انحصار کامل بازار، تضعیف تولید داخلی، و از بین رفتن اعتماد عمومی منجر شود.
برای عبور از این بحران، نیاز به بازنگری جدی در سیاست‌های حمایتی، ایجاد زیرساخت‌های توزیع عادلانه، تقویت فروشگاه‌های خرد، و کنترل مؤثر بر قاچاق وجود دارد. در غیر این صورت، بازار لوازم خانگی ایران به بستری برای رقابت ناسالم، حذف تدریجی تولیدکنندگان مستقل، و وابستگی بیشتر به واردات تبدیل خواهد شد مسیر خطرناکی که پیامدهای آن فراتر از اقتصاد، به حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی نیز سرایت خواهد کرد.
بررسی پنج‌ساله بازار لوازم خانگی، نشان می‌دهد که نه‌تنها الگوی مصرف خانوارها دگرگون شده، بلکه ترکیب اقلام موجود در جهیزیه و خریدهای ضروری نیز به‌طور چشمگیری تغییر کرده است. آنچه در گذشته به‌عنوان «حداقل‌های زندگی» شناخته می‌شد، امروز در بسیاری از خانواده‌ها به «اقلام لوکس» تبدیل شده است؛ اقلامی که به‌دلیل جهش‌های قیمتی، از سبد خرید حذف شده‌اند یا جای خود را به گزینه‌های دست‌دوم و تعمیرشده داده‌اند.
بر اساس گزارش‌ها و اظهارات مسئولان اتحادیه فروشندگان لوازم خانگی، اقلامی مانند ماشین ظرفشویی، مایکروویو، جاروبرقی‌های پیشرفته، تلویزیون‌های هوشمند و یخچال‌های دوقلو، بیشترین کاهش تقاضا را تجربه کرده‌اند. این کالاها که تا چند سال پیش جزو اجزای ثابت جهیزیه بودند، اکنون به‌دلیل قیمت بالا و نبود ضرورت فوری، از اولویت خرید خارج شده‌اند. حتی در برخی موارد، خانواده‌ها از خرید ماشین لباسشویی نو صرف‌نظر کرده و به تعمیر مدل‌های قدیمی یا خرید دست‌دوم روی آورده‌اند.
در مقابل، کالاهای پایه‌ای‌تر مانند اجاق گاز، یخچال تک‌در، پنکه و بخاری گازی همچنان در سبد خرید باقی مانده‌اند، اما با گرایش به برندهای داخلی و مدل‌های ساده‌تر. این تغییر، نه‌تنها نشانه‌ای از کاهش قدرت خرید است، بلکه بازتابی از «مصرف محتاطانه» و «خرید حداقلی» در شرایط اقتصادی ناپایدار است.
از منظر تولید، این تغییرات موجب شده که برندهای داخلی مانند اسنوا، دوو و هیمالیا سهم بیشتری از بازار را به‌دست آورند، اما هم‌زمان با چالش‌هایی مانند افزایش هزینه تولید، کمبود قطعات وارداتی و رقابت با کالاهای قاچاق مواجه‌اند. تولیدکنندگان خرد نیز، همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، به‌دلیل ناتوانی در تأمین مالی، تبلیغات و خدمات پس از فروش، به‌تدریج از بازار حذف شده‌اند.
در مجموع، بازار لوازم خانگی ایران در پنج سال گذشته از یک بازار متنوع و رقابتی، به یک بازار محدود، محتاط و وابسته به برندهای داخلی تبدیل شده است. مصرف‌کنندگان، با حذف اقلام غیرضروری و تمرکز بر نیازهای پایه، عملاً به بازتعریف مفهوم «جهیزیه» و «خانه‌داری» پرداخته‌اند تعریفی که بیش از آنکه بر تجمل و تنوع استوار باشد، بر دوام، قیمت مناسب و کارکرد ضروری تمرکز دارد. این تحول، اگرچه در ظاهر نشانه‌ای از رکود است، اما در عمق خود حامل یک پیام روشن است: بازار باید با واقعیت‌های جدید مصرف‌کننده ایرانی همگام شود، وگرنه در رقابت با نیازهای واقعی، شکست خواهد خورد.
با هشدار رسمی اتحادیه طلا و جواهر درباره سکه‌های پارسیان تقلبی، بار دیگر ابعاد گسترده…
بازار سرمایه ایران طی سه دهه گذشته از یک نهاد کوچک و کم‌اهمیت به یکی…
در پی جنگ ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل، وزارت دفاع آمریکا درخواست بودجه اضطراری…
در خاورمیانه‌ای که سال‌ها میدان رقابت‌های ایدئولوژیک و ژئوپلیتیکی بوده، نشانه‌هایی از یک تحول دیپلماتیک…
ادعای ورود جنگنده‌های روسی به حریم هوایی استونی و لهستان، بار دیگر تنش میان مسکو…
شورای امنیت بار دیگر به صحنه تقابل قدرت‌ها بر سر ایران تبدیل شد؛ جایی که…