بازار جهانی تسلیحات در اوج

به گزارش سرمایه فردا،  بازار جهانی تسلیحات در سال ۲۰۲۴ شاهد جهشی بی‌سابقه بود. بر اساس گزارش مؤسسه بین‌المللی تحقیقات صلح استکهلم (SIPRI)، فروش تجهیزات نظامی و خدمات مرتبط توسط صد شرکت بزرگ جهان به ۶۷۹ میلیارد دلار رسید؛ رقمی که پس از تعدیل تورمی، نسبت به سال ۲۰۲۳ رشدی ۵.۹ درصدی را نشان می‌دهد. این افزایش عمدتاً ناشی از جنگ اوکراین، توسعه تجهیزات جدید، تکمیل ذخایر و جایگزینی سامانه‌هایی است که در میدان نبرد از بین رفته‌اند.

در میان این شرکت‌ها، ۳۹ شرکت آمریکایی همچنان پیشتاز بازار هستند و نزدیک به نیمی از درآمد جهانی تسلیحات را در اختیار دارند. با این حال، نرخ رشد آن‌ها تنها ۳.۸ درصد بوده است. در مقابل، ۲۶ شرکت اروپایی (به‌جز روسیه) رشد ۱۳ درصدی را ثبت کرده‌اند. شرکت‌های آلمانی در این میان عملکردی درخشان داشته‌اند و با رشد ۳۶ درصدی، جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده‌اند. نان تیان، نویسنده اصلی گزارش سیپری، این رشد را مستقیماً به حمله روسیه به اوکراین مرتبط می‌داند. به گفته او، ارتش آلمان برای جایگزینی تجهیزات ارسال‌شده به اوکراین و افزایش ظرفیت نیروهای زمینی خود، سفارش‌های گسترده‌ای از تانک، خودروهای زرهی و مهمات ثبت کرده است.

روسیه در گزارش سیپری به‌طور جداگانه بررسی شده است. تحریم‌های غرب درآمد صادراتی شرکت‌های روسی را کاهش داده، اما تقاضای داخلی به شدت افزایش یافته و این کاهش را جبران کرده است. تولید گلوله‌های ۱۵۲ میلی‌متری روسیه بین سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۴ با رشدی ۴۲۰ درصدی از ۲۵۰ هزار به ۱.۳ میلیون گلوله رسیده است. هرچند کمبود قطعات خارجی، به‌ویژه الکترونیک هواپیماها، همچنان چالش‌برانگیز است، اما برخلاف پیش‌بینی‌ها اقتصاد روسیه فرو نپاشیده و به گفته تیان، اکنون به‌طور کامل به اقتصاد جنگی وابسته شده است؛ وابستگی‌ای که حتی در صورت دستیابی به صلح پایدار در اوکراین، بازگشت به اقتصاد غیرجنگی را دشوار خواهد کرد.

در آسیا، شرایط متفاوت بود. ۲۳ شرکت این منطقه در فهرست سیپری حضور دارند، اما درآمد آن‌ها نسبت به سال قبل کاهش یافته است. مهم‌ترین عامل، سقوط ۱۰ درصدی درآمد شرکت‌های چینی به دلیل اتهامات گسترده فساد بود؛ موضوعی که باعث لغو یا تعویق سفارش‌های بزرگ شد. در مقابل، شرکت‌های خاورمیانه با رشد ۱۴ درصدی درآمد همراه بودند و حضورشان در آمار سالانه سیپری به ۹ شرکت رسید. ترکیه نیز شاهد افزایش درآمد شرکت‌های دفاعی بود، هرچند شرکت «بایکار» نتوانست صادرات پهپادهای «بیرقدار» به اوکراین را در سطح سال قبل تکرار کند.

در میان بزرگ‌ترین شرکت‌های جهان، همچنان نام‌های آمریکایی دیده می‌شود: لاکهید مارتین، آر‌تی‌ایکس ریتیون، نورثروپ گرومن، بی‌ای‌ئی سیستمز و جنرال داینامیکس. تنها بی‌ای‌ئی سیستمز بریتانیایی توانست در جمع پنج شرکت نخست قرار گیرد و این نخستین بار از سال ۲۰۱۷ است که یک شرکت غیرآمریکایی به این جمع راه یافته است. کنسرسیوم اروپایی ایرباس در رتبه ۱۳ و شرکت آلمانی راین‌متال در رتبه ۲۰ قرار دارند.

چهار شرکت آلمانی شامل راین‌متال، تیسن‌کروپ، هنسولد و دیل در جمع صد شرکت برتر جهان قرار گرفتند و مجموعاً ۱۴.۹ میلیارد دلار درآمد کسب کردند. جنگ اوکراین موجب ثبت سفارش‌های تاریخی برای این شرکت‌ها شد؛ از جمله بزرگ‌ترین سفارش مهمات تاریخ شرکت دیل برای گلوله‌های ۱۵۵ میلی‌متری ارتش آلمان. راین‌متال نیز با افزایش ۴۷ درصدی فروش تانک، خودروهای زرهی و مهمات روبه‌رو شد. کنسرسیوم مشترک آلمانی–فرانسوی کی‌ان‌دی‌اس نیز رشد ۴۰ درصدی سفارش‌ها و ۱۴ درصدی درآمد را تجربه کرد؛ رشدی که باز هم به تهدیدات روسیه و جنگ اوکراین نسبت داده می‌شود.

این گزارش نشان می‌دهد که بازار جهانی تسلیحات بیش از هر زمان دیگری تحت تأثیر جنگ اوکراین قرار دارد؛ جنگی که نه تنها معادلات ژئوپولیتیک را تغییر داده، بلکه اقتصادهای بزرگ را به سمت تولید و مصرف نظامی سوق داده است.

رشد بی‌سابقه بازار جهانی تسلیحات

رشد بی‌سابقه بازار جهانی تسلیحات در سال ۲۰۲۴ تنها به آمار و ارقام محدود نمی‌شود؛ بلکه پیامدهای ژرفی بر سیاست، اقتصاد و امنیت بین‌المللی دارد. افزایش فروش شرکت‌های اروپایی و تمرکز روسیه بر اقتصاد جنگی، نشان می‌دهد که صنعت تسلیحات بیش از هر زمان دیگری به موتور محرک روابط بین‌الملل تبدیل شده است.

از یک سو، اروپا با اتکا به تهدیدات روسیه و جنگ اوکراین، به بازتعریف نقش خود در امنیت جمعی پرداخته است. سفارش‌های گسترده ارتش آلمان و تقویت صنایع دفاعی این کشور، نه تنها به رشد اقتصادی شرکت‌های آلمانی منجر شده، بلکه جایگاه آلمان را در معادلات نظامی اروپا ارتقا داده است. این روند می‌تواند به تغییر توازن قدرت در اتحادیه اروپا و افزایش وابستگی کشورهای همسایه به توان دفاعی آلمان منجر شود.

از سوی دیگر، روسیه با تمرکز کامل بر تولید جنگی، عملاً اقتصاد خود را به میدان نبرد گره زده است. این وابستگی شدید، حتی در صورت دستیابی به صلح، بازگشت به اقتصاد غیرجنگی را دشوار خواهد کرد. چنین وضعیتی می‌تواند روسیه را در بلندمدت در چرخه‌ای از هزینه‌های نظامی و فشارهای اقتصادی گرفتار کند؛ چرخه‌ای که پیامدهای اجتماعی و سیاسی آن هنوز به‌طور کامل آشکار نشده است.

در مقابل، کاهش درآمد شرکت‌های چینی به دلیل فساد گسترده، نشان می‌دهد که چالش‌های داخلی می‌توانند حتی در حوزه‌ای به شدت استراتژیک مانند تسلیحات، اثرگذار باشند. این افت درآمد، علاوه بر ضربه به جایگاه چین در بازار جهانی، می‌تواند بر توان این کشور در رقابت ژئوپولیتیک با آمریکا و اروپا نیز تأثیر بگذارد.

در خاورمیانه نیز رشد درآمد شرکت‌های دفاعی، به‌ویژه در ترکیه، نشان‌دهنده افزایش نقش این منطقه در بازار جهانی تسلیحات است. هرچند صادرات پهپادهای بیرقدار به اوکراین کاهش یافته، اما حضور گسترده شرکت‌های منطقه‌ای در فهرست سیپری نشان می‌دهد که خاورمیانه به بازیگری جدی در این عرصه تبدیل شده است.

به این ترتیب، گزارش سیپری تنها یک بررسی اقتصادی نیست؛ بلکه تصویری از جهانی است که بیش از هر زمان دیگری به تسلیحات وابسته شده است. جنگ اوکراین، فساد در چین، تحریم‌های روسیه و رشد صنایع دفاعی اروپا و خاورمیانه، همگی نشان می‌دهند که صنعت تسلیحات نه‌تنها بازتاب‌دهنده بحران‌های ژئوپولیتیک است، بلکه خود به عاملی برای تداوم و تشدید آن‌ها بدل شده است.