پشت پرده فشار برای انتخاب وزرا

در کشورهای دارای رژیم دیکتاتوری باثبات، اگر سیاست‌های فرد دیکتاتور همسو با توسعه اقتصادی باشد، امکان رشد اقتصادی وجود دارد. بی‌دلیل نیست عمده کشورهای حاشیه خلیج فارس از رفاه خوبی برخوردارند.

در دیکتاتوری‌های بی‌ثباتی که پیوسته کودتا رخ می‌دهد یا امکان شورش یا جدایی‌طلبی وجود دارد، شانس توسعه بسیار کم است؛ حتی اگر درآمد بادآورده نفت داشته باشند.

در دموکراسی‌ها که هر چهار سال یک‌بار انتخابات رخ می‌دهد یا مجلس منحل می‌شود و انتخابات هر از چندگاهی رخ می‌دهد بی‌ثباتی شدید می‌شود.

راه چاره‌ای که جوامع برای این امر پیدا کرده‌اند حزبی شدن سیاست به جای شخصی شدن سیاست است؛ زیرا رفتار احزاب قابل پیش‌بینی است، ولی رفتار اشخاص تا وقتی بر سر کار نیامده‌اند قابل پیش‌بینی نیست.

در ایران تا نزدیک انتخابات ثبت‌نام نامزدها انجام نمی‌شود. چند هفته مانده به انتخابات تازه شورای نگهبان بررسی را انجام می‌دهد و تا دقیقه نود لیست نهایی تغییر می‌کند.

بلافاصله ظرف مدت کوتاهی تبلیغات انجام می‌شود و بعد انتخابات برگزار می‌شود. واقعیت آن است که بیشتر افراد نمی‌دانند آیا برای نامزدی ریاست‌جمهوری تایید صلاحیت خواهند شد یا نه؟

آقای جلیلی چون از این حیث نگرانی ناچیزی داشت با اطمینان‌خاطر نسبت به تدوین برنامه اقدام می‌کرد، ولی دیگر نامزدها نمی‌دانند که آیا تایید خواهند شد و در نتیجه رغبتی نخواهند داشت تا وقت زیادی برای تدوین برنامه تفصیلی اداره دولت بگذارند.

اگر کار ثبت‌نام و تایید صلاحیت دست‌کم ۶ماه پیش از انتخابات انجام شود، نامزدها فرصت کافی خواهند داشت تا هم برنامه اداره کشور را تهیه کنند و هم کابینه خود را گزینش کنند.

نتیجه آنکه جامعه نیز دچار ابهام نمی‌شود که اگر هرکدام از این نامزدها پیروز شوند، چه سیاستی اتخاذ خواهد شد.

البته راه‌حل اصولی‌تر آن است که احزاب شکل بگیرند و فعال شوند و نامزدهای احزاب به شکل خودکار برای احراز صلاحیت تایید شوند و آن وقت عدم‌قطعیت در سیاست کمتر خواهد شد.

مخلص کلام آنکه در شکل فعلی سازوکار احراز صلاحیت، چنان عدم قطعیتی به عرصه سیاست تزریق می‌شود که کل نظام سیاسی کشور و فعالیت بازیگران سیاسی را مختل می‌کند و مانع از آن می‌شود آنها روی کسب مهارت‌های لازم در سیاست سرمایه‌گذاری کافی کنند.

انتخاب وزرا چرا نیازمند کارگروه کارشناسی است؟

در رابطه با تعیین کمیته‌های مختلف برای گزینش وزاری دولت چهاردهم نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که وزارت پستی سیاسی است و نه کارشناسی. به این معنی که وظیفه وزیر این است که مسیر تحقق شعارهایی که در انتخابات رای آورده است را در وزارتخانه خود دنبال کند.

با این نگاه راه درست برای انتخاب وزیر این است که رئیس جمهور خود با شناختی که دارد با مجموعه مشاورانی که دارد او را انتخاب کند.

اما چون متاسفانه در ایران نظام حزبی وجود ندارد انجام چنین کاری برای رئیس‌جمهور بسیار دشوار است. به خصوص رئیس‌جمهوری که چندان در کارهای حزبی حضور نداشته است.

باید توجه کرد که ما شاهد انتخاباتی غیرمنتظره و بدون آمادگی بودیم و تصمیمات باید با سرعت و در عرض چندهفته گرفته شود. به نظر می‌رسد اکنون در چنین شرایطی قرار داریم و انتخاب وزرا کار سختی است.

مهم‌ترین نقدی که می‌توان به آن وارد کرد این است که احتیاجی به انتشار عمومی نام اعضای کمیته‌ها نبود چون علی‌رغم اینکه می‌تواند منافعی داشته باشد اما به نظر می‌رسد تبعات منفی آن بیشتر است.

رئیس‌جمهور می‌تواند با هر مکانیزم مشورتی به انتخاب وزرا بپردازد و سازوکار کلی آن را اعلام کند اما من فکر می‌کنم انتشار جزییات آن بخصوص افراد درگیر در این فرآیند ضرر بیشتری نسبت به منافعش دارد.

انتخاب وزرا در کارگروه‌ها شفاف است

پویا جبل‌عاملی، اقتصاددان در مقایسه با دولت‌های پیشین تشکیل این کمیته‌ها، تعریف رویه‌هایی برای انتخاب اعضای دولت و شفافیت در اعلام آن فی‌النفسه امر مبارکی است.

اما گمانه‌‌زنی‌ها و اخباری که جسته‌گریخته از انتخاب‌های افراد به گوش می‌رسد و در عین حال تعدد افرادی که مطرح شده به گونه‌ای است که این ظن را به وجود می‌آورد که ما با سهم‌خواهی از سوی گروه‌های مختلف مواجه هستیم. ضمن اینکه اسامی مطرح شده آن جوان‌گرایی و افراد تازه‌ای که نوید آن داده شده بود را ندارد.

در نظام‌های پارلمانتاریستی، وزارتخانه‌های مختلف سهم هر کدام از احزابی می‌شوند که در قدرت شریک هستند اما در آن کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته بوروکراسی‌های قوی وجود دارد و به واسطه آمدن یک وزیر آن بوروکراسی تغییر رویه نمی‌دهد.

ممکن است در برخی از ابعاد استراتژی‌ها تغییر کند اما آن بوروکراسی ‌آنقدر قوی است که مسئولیت و وظیفه خود را رفاه شهروندان می‌داند و با آمدن افراد مختلف تغییر چندانی در کار ایجاد نخواهد شد. اما متاسفانه در ایران وزارتخانه‌ها به این شکل کار نمی‌کنند.

راهکاری که وجود دارد این است که آقای رئیس‌جمهور منتخب برمبنای هدف و آرمانی که برای دولت خود تعیین کردند دست به انتخاب وزرا و مدیران بزند.

از سوی دیگر مسئله مهم دیگری که بارها به آن اشاره شده، این است که به خصوص برای تیم اقتصادی و سه ضلع وزارت اقتصاد، سازمان برنامه و بودجه و بانک مرکزی باید هماهنگی در حد اعلای خود باشد و نباید بر مبنای سهم‌خواهی کار پیش برود.

شیوه انتخاب وزرا در دولت چهاردهم

شیوه‌ای که بر اساس کمیته‌ها و برای انتخاب وزاری دولت چهاردهم اجرایی شده شیوه بسیار خوبی است نکته مهم این است که وزرا باید از فیلتر مجلس هم رد شود. مجلسی فعلی با رای حداقلی مردم برسرکار آمده و به نظر می‌رسد بیشتر به دنبال اهداف سیاسی و جناحی خود است.

نکته دیگر این است که زمان کار دولت با زمان کار مجلس کاملا بر هم منطبق است یعنی در پایان ۴سال که کار دولت تمام می‌شود، کار مجلس هم تمام می‌شود.

زمانی که آقای هاشمی رفسنجانی کابینه خود را تشکیل داد، صراحتا در مجلس گفت کار اصلی را خودش انجام می‌دهد.

در واقع او تاکید کرد که اگر وزرا و مدیران کابینه من دیدگاه سیاسی متفاوتی داشته باشند من با دیدگاه و نظرات خودم کار را پیش خواهم برد.

اما جایگاه او با آقای پزشکیان قابل مقایسه نیست. بنابرین در دولت چهاردهم نمی‌توان گفت همه وزرا کارشناس و عملیاتی هستند و جهت‌گیری‌های سیاسی با رئیس جمهور است. زیرا از نظر من چنین چیزی ممکن نیست.

پشت پرده فشار برای انتخاب وزرا از سوی مجلسی ها نمایان شده‌است. نمایندگان نگران کاهش اعتبار رای اعتماد مجلس بعد از انتخابات کارگروه‌های گزینش وزرا شود./دنیای اقتصاد