اقتصاد هسته‌ای ستون توسعه و استقلال

نیروگاه هسته‌ای بوشهر، نخستین تأسیسات اتمی ایران، با تولید بیش از ۷۲ میلیارد کیلووات‌ساعت برق در طول یک دهه، نقش مهمی در کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و تأمین انرژی پایدار کشور ایفا کرده است. این نیروگاه نه تنها موجب صرفه‌جویی میلیاردها دلاری در مصرف سوخت‌های فسیلی شده، بلکه اثرات زیست‌محیطی چشمگیری، از جمله جلوگیری از انتشار ۵۴ میلیون تن گازهای گلخانه‌ای، داشته است. با اجرای برنامه‌های توسعه‌ای و افزایش ظرفیت تولید برق هسته‌ای، ایران گام‌های اساسی در راستای امنیت انرژی، تنوع منابع و پیشرفت فناوری برداشته و تا سال ۱۴۲۰ دستیابی به ظرفیت ۲۰,۰۰۰ مگاوات برق هسته‌ای را هدف‌گذاری کرده است.

درواقع یروگاه هسته‌ای بوشهر، نخستین تأسیسات اتمی ایران، نقش محوری در تحقق راهبردهای انرژی کشور و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی دارد. این نیروگاه از نوع رآکتور آب فشرده (VVER-1000) با ظرفیت اسمی ۱۰۲۴ مگاوات است و از زمان راه‌اندازی در سال ۱۳۹۰، دستاوردهای اقتصادی و زیست‌محیطی قابل توجهی داشته است. در سال ۱۴۰۲، این نیروگاه رکورد تولید ۷٫۴ میلیارد کیلووات‌ساعت برق را ثبت کرد که نسبت به سال قبل رشد ۱٫۳ درصدی داشته و ۱۸ درصد از برق استان بوشهر و ۱٫۲ درصد از کل تولید ملی را تأمین کرده است. با وجود کاهش هزینه تولید نیروگاه‌های خورشیدی، نیروگاه‌های هسته‌ای همچنان جایگاه ویژه‌ای در سبد انرژی کشور دارند، و دو برابر شدن ظرفیت تولید برق هسته‌ای در کنار افزایش سهم انرژی خورشیدی به ۱۰ درصد، از اهداف برنامه هفتم توسعه است.

جزئیات پروژه ساخت نیروگاه بوشهر

پروژه ساخت نیروگاه بوشهر در سال ۱۳۵۴ توسط شرکت زیمنس آلمان آغاز شد، اما پس از انقلاب ۱۳۵۷ متوقف شد. در سال ۱۳۷۴، قرارداد تکمیل این نیروگاه با شرکت روسی «اتم‌ستروی‌اکسپورت» منعقد شد. هزینه نهایی این پروژه محل بحث بوده است؛ رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی، علی‌اکبر صالحی، رقم ۵ میلیارد دلار را اعلام کرد، در حالی که مؤسسه کارنگی، با لحاظ تورم و نوسانات ارزی، هزینه واقعی را ۱۱ میلیارد دلار برآورد می‌کند. محمد اسلامی، رئیس فعلی سازمان انرژی اتمی، در سال ۱۴۰۳ هزینه راه‌اندازی واحد اول را ۱٫۸۷ میلیارد دلار اعلام کرد، که با صرفه‌جویی ۸ میلیارد دلاری در مصرف سوخت‌های فسیلی، بازدهی اقتصادی آن چهار برابر هزینه اولیه بوده است.

نیروگاه بوشهر طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۳، مجموعاً ۷۲ میلیارد کیلووات‌ساعت برق تولید کرده است، که معادل مصرف ۱۱۰ میلیون بشکه نفت خام در نیروگاه‌های حرارتی بوده و ارزشی برابر با ۸ میلیارد دلار دارد. همچنین، این نیروگاه در یک دهه فعالیت خود، از انتشار ۵۴ میلیون تن گازهای گلخانه‌ای جلوگیری کرده که معادل حذف ۱۱٫۷ میلیون خودرو از سطح جاده‌هاست.

هزینه تولید برق هسته‌ای در ایران

مطالعات تطبیقی دانشگاه صنعتی شریف نشان می‌دهند که هزینه تولید برق هسته‌ای در ایران، با نرخ بهره ۱۰ درصد، ۱۷ دلار به ازای هر مگاوات‌ساعت است، در حالی که این رقم برای نیروگاه‌های گازی ۲۴ دلار و برای نیروگاه‌های دیزلی ۶۷ دلار محاسبه شده است. از مهم‌ترین مزایای نیروگاه‌های هسته‌ای نسبت به نیروگاه‌های فسیلی می‌توان به هزینه سوخت پایین، عمر عملیاتی طولانی‌تر و کاهش وابستگی به نوسانات قیمت نفت اشاره کرد. نیروگاه هسته‌ای ۱۰۰۰ مگاواتی سالانه ۳۰ تن اورانیوم غنی‌شده مصرف می‌کند که هزینه آن ۱۰ تا ۲۵ میلیون دلار است.

در حالی که نیروگاه فسیلی مشابه، سالانه ۶۰۰ تا ۷۰۰ میلیون دلار هزینه سوخت دارد. عمر مفید نیروگاه‌های هسته‌ای ۶۰ سال است، در حالی که نیروگاه‌های فسیلی معمولاً بین ۱۵ تا ۲۰ سال عمر دارند. همچنین، وابستگی برق هسته‌ای به قیمت نفت تنها ۰٫۰۲ دلار به ازای هر کیلووات‌ساعت است، در حالی که این وابستگی در نیروگاه‌های فسیلی به ۸۵ درصد می‌رسد.

ظرفیت تولید برق هسته‌ای

بر اساس سند راهبردی ۱۴۲۰-۱۴۰۰، ایران قصد دارد ظرفیت تولید برق هسته‌ای را به ۲۰,۰۰۰ مگاوات برساند. پروژه‌های جاری شامل احداث واحدهای دوم و سوم نیروگاه بوشهر با ظرفیت هرکدام ۱۰۵۷ مگاوات، که تا سال ۱۴۰۸ به بهره‌برداری خواهند رسید، ساخت چهار نیروگاه ۱۲۵۰ مگاواتی در استان هرمزگان با سرمایه‌گذاری ۲۰ میلیارد دلار، و احداث نیروگاه ۳۰۰ مگاواتی در استان خوزستان با فناوری بومی است. برآوردهای بین‌المللی نشان می‌دهند که هر گیگاوات ظرفیت هسته‌ای جدید می‌تواند ۵۰,۰۰۰ شغل مستقیم در طول چرخه حیات خود ایجاد کند. پروژه واحدهای دوم و سوم نیروگاه بوشهر در حال حاضر ۵,۰۰۰ نیروی کار را به خدمت گرفته و در مرحله بهره‌برداری، انتظار می‌رود ۱,۲۰۰ شغل دائم ایجاد شود.

با وجود هزینه بالای سرمایه‌گذاری اولیه، مسئولان بر دو محور کلیدی تأکید دارند: نخست، بازدهی بلندمدت این سرمایه‌گذاری، که هر دلار هزینه‌شده در صنعت هسته‌ای، ۴٫۳ دلار به تولید ناخالص داخلی اضافه کرده و ۱٫۴ دلار درآمد مالیاتی ایجاد می‌کند؛ و دوم، امنیت انرژی، که نیروگاه‌های هسته‌ای با ضریب دسترسی ۹۲٫۵ درصد، قابلیت اطمینان بیشتری نسبت به نیروگاه‌های تجدیدپذیر دارند که ضریب دسترسی آن‌ها بین ۴۰ تا ۵۰ درصد است.

علاوه بر این، نیروگاه بوشهر از نظر زیست‌محیطی نیز مزایای قابل توجهی دارد. این نیروگاه، علاوه بر کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، کمترین ردپای آبی را در میان فناوری‌های تولید برق دارد؛ مصرف آب خنک‌کننده نیروگاه هسته‌ای ۲٫۸ لیتر به ازای هر کیلووات‌ساعت است، در حالی که نیروگاه‌های زغال‌سوز ۷۵ لیتر آب مصرف می‌کنند. همچنین، نیروگاه هسته‌ای ۰٫۰۲ کیلومتر مربع به ازای هر گیگاوات فضا اشغال می‌کند، در حالی که نیروگاه‌های خورشیدی برای همین میزان تولید برق، ۵۰ کیلومتر مربع زمین نیاز دارند.

سرمایه‌گذاری در انرژی هسته‌ای

نیروگاه هسته‌ای بوشهر، به‌رغم چالش‌های اولیه، امروز به یکی از ارکان اصلی تأمین برق پایدار و کاهش آلایندگی محیطی کشور تبدیل شده است. توسعه این نیروگاه و سایر پروژه‌های مرتبط، علاوه بر تضمین امنیت انرژی، فرصت‌های اشتغال و رشد فناوری را نیز فراهم می‌کند. با وجود انتقادات پیرامون هزینه‌های بالای سرمایه‌گذاری، شواهد نشان می‌دهند که پایداری شبکه، منافع زیست‌محیطی و بازدهی اقتصادی، جایگاه انرژی هسته‌ای را در راهبردهای کلان کشور تثبیت کرده است.

انرژی هسته‌ای نه تنها ابزاری برای استقلال انرژی ایران است، بلکه می‌تواند به عنوان پیشران توسعه اقتصادی، ارتقای فناوری و حفاظت از محیط زیست نقش کلیدی ایفا کند.نیروگاه‌های هسته‌ای تأثیرات اقتصادی گسترده‌ای دارند که شامل هزینه‌های تولید، اشتغال‌زایی، صرفه‌جویی در هزینه‌های سوخت و پایداری شبکه برق می‌شود. به‌رغم هزینه‌های بالای ساخت، نیروگاه‌های هسته‌ای در طول عمر عملیاتی خود هزینه‌های تولید پایینی دارند و در بسیاری از کشورها، برق حاصل از این نیروگاه‌ها از سوخت‌های فسیلی نیز ارزان‌تر است.

علاوه بر این، سرمایه‌گذاری در انرژی هسته‌ای موجب ایجاد اشتغال گسترده می‌شود، به‌طوری که هر گیگاوات ظرفیت جدید در این حوزه، حدود ۵۰,۰۰۰ شغل مستقیم در طول چرخه عمر خود ایجاد می‌کند. در آمریکا، نیروگاه‌های هسته‌ای سالانه بین ۴۰ تا ۵۰ میلیارد دلار ارزش اقتصادی از طریق فروش برق و درآمدهای جانبی ایجاد می‌کنند.

هزینه‌های سوخت نیروگاه‌های هسته‌ای

از نظر صرفه‌جویی در هزینه‌های سوخت نیروگاه‌های هسته‌ای بسیار مقرون‌به‌صرفه‌تر از نیروگاه‌های فسیلی هستند. به‌عنوان مثال، یک نیروگاه هسته‌ای ۱۰۰۰ مگاواتی سالانه حدود ۳۰ تن اورانیوم غنی‌شده مصرف می‌کند که هزینه آن بین ۱۰ تا ۲۵ میلیون دلار است، در حالی که هزینه تأمین گاز طبیعی برای نیروگاه مشابه فسیلی بین ۶۰۰ تا ۷۰۰ میلیون دلار برآورد شده است. افزون بر این، نیروگاه‌های هسته‌ای با ضریب دسترسی ۹۲٫۵ درصد، قابلیت اطمینان بسیار بالاتری نسبت به نیروگاه‌های تجدیدپذیر دارند، زیرا ضریب دسترسی نیروگاه‌های تجدیدپذیر بین ۴۰ تا ۵۰ درصد است. این مزیت موجب کاهش نوسانات قیمت برق و افزایش امنیت انرژی در کشورهایی می‌شود که به انرژی هسته‌ای به‌عنوان یک منبع اصلی تولید برق تکیه کرده‌اند.

به طور کلی در اقتصادهای توسعه‌یافته، نیروگاه‌های هسته‌ای به عنوان یکی از ارکان اصلی تأمین انرژی پایدار، کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و تضمین امنیت انرژی شناخته می‌شوند. کشورهایی مانند فرانسه، آمریکا، چین و روسیه بخش قابل توجهی از برق مصرفی خود را از طریق انرژی هسته‌ای تأمین می‌کنند، زیرا این فناوری علاوه بر پایداری، بازدهی اقتصادی بالایی دارد. نیروگاه‌های هسته‌ای با هزینه عملیاتی کم، عمر طولانی و کاهش انتشار آلاینده‌ها، نقش کلیدی در کاهش تأثیر نوسانات قیمت انرژی بر اقتصاد دارند و موجب ثبات در بازارهای صنعتی و تولیدی می‌شوند.

ایران با توسعه ظرفیت نیروگاه بوشهر و برنامه‌ریزی برای افزایش تولید برق هسته‌ای تا ۲۰,۰۰۰ مگاوات، به سوی استقلال انرژی و کاهش وابستگی به منابع فسیلی حرکت می‌کند. تجربه کشورهایی که به انرژی هسته‌ای تکیه کرده‌اند، نشان داده است که این فناوری نه تنها موجب کاهش هزینه‌های تولید برق، بلکه باعث ایجاد هزاران شغل، پیشرفت فناوری و ارتقای جایگاه کشور در عرصه بین‌المللی می‌شود. بنابراین، نیروگاه‌های هسته‌ای نه تنها برای ایران، بلکه برای هر کشوری که به دنبال توسعه پایدار، امنیت انرژی و رشد اقتصادی است، یک ضرورت راهبردی به شمار می‌آیند.