آلاسکا صحنه‌نمایش قدرت یا نقطه‌عطف دیپلماسی؟

به گزارش سرمایه فردا،  آیا نشست آلاسکا می تواند به نقطه عطفی در جنگ اوکراین و سیاست بین الملل تبدیل شود؟ هر چند که پاسخ به مورد اول بسیار دشوار است اما جواب مورد دوم قطعا مثبت است.

بعد از چندماه انتظار در جهان، دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین در ایالت آلاسکا ملاقات کردند، انتظاری که با امید به اینکه این دیدار مقدمه ای برای پایان جنگ اوکراین باشد؛ دست کم برای عطشی که رئیس جمهور آمریکا برای دریافت جایزه صلح نوبل دارد. اما میدان سیاست و پیچیدگی های روابط بین الملل فراتر از فانتزی های دونالد ترامپ و ذهن ساده سازش عمل می کند. به این ترتیب بود که مذاکرات فشرده ۲ رئیس جمهور بدون نتیجه خاصی به پایان رسید.

نشست آلاسکا به لحاظ فرم و محتوا قابل بررسی است. ترامپ در  در پایگاه نظامی المندورف-ریچاردسون در انکوریج میزانسنی چیده بود که نشان بدهد او دست بالا را در این ملاقات خواهد داشت، نمایش بمب افکن های B2 و جنگنده های F-22 چاشنی قدرت نمایی ساکن کاخ سفید در پذیرایی از همتای روس خود بود. اما ولادیمیر پوتین که بیش از ۴۰ بار با روسای جمهور و مقامات آمریکایی ملاقات کرده مقهور این صحنه آرایی نشد و رفته رفته مدیریت فضا و مکان را بر عهده گرفت. او به خبرنگاران آمریکایی اجازه پرسش های جنجالی نداد و شروط پایان جنگ خود را با آسودگی در نشست خبری مشترک کرد و تعریف از ترامپ را با توجه به کیش شخصیتی رئیس جمهور آمریکا چاشنی رفتار خود کرد؛ حتی با کنایه به ریشه های باقیمانده فرهنگ «آلاسکای روسی» اشاره کرد تا تسلط خود بر ساکن کاخ سفید را نشان دهد.

ترامپ و مقامات آمریکایی جزئیات کمی در مورد محتوای جلسه تقریباً سه ساعته جمعه فاش کردند. این نشست زودتر از موعد مقرر به پایان رسید. ترامپ بعد از مذاکره گفت: امروز پیشرفت بزرگی داشتیم، هرچند «به توافق نرسیدیم». او هیچ جزئیاتی درباره این «پیشرفت» ارائه نکرد و پایان جنگی را هم اعلام نکرد.

نگرانی فزاینده اروپا از دونالد ترامپ

موضوعی که از این نشست برداشت شد این بود که اگرچه دونالد ترامپ تلاش کرد تا بهترین برداشت ممکن را از نشست خود با ولادیمیر پوتین ارائه دهد اما مشهود بود که پوتین با توجه به اهرم های در اختیارش همچنان از پایان دادن به جنگ امتناع می‌کند چرا که میدان در اختیار اوست. تنها چیزی که بعد از این نشست باقی ماند نگرانی فزاینده اروپا از اینکه دونالد ترامپ احتمالا قرار است ترجیحات و اولیت های ولادیمیر پوتین را برای پایان جنگ لحاظ کند همانطور که قبلا در کاخ سفید با تحقیر ولودیمیر زلسنکی، به رئیس جمهور اوکراین یادآور شد او کارتی برای بازی در اختیار ندارد.

از نگاه غرب چالش خطرناک این است که اساسا دونالد ترامپ، روسیه و ولادیمیر پوتین را مانند غرب یک تهدید وجودی نمی بیند و روایت مسلط ناتو را درباره جنگ اوکراین نمی پذیرد. چند ماه قبل بود که واشنگتن پست نوشت: حقیقت تلخ آن است که صلح در اوکراین احتمالاً امروز از زمانی که ترامپ در ژانویه به قدرت رسید، دورتر است. او با طرحی معقول آغاز کرد که رهبران اروپایی مسئولیت تسلیح اوکراین را بر عهده بگیرند. و تنها چند ساعت پس از مراسم تحلیفش، به پوتین هشدار داد: «فکر می‌کنم اگر روسیه به صلح نرسد، دچار دردسر بزرگی خواهد شد.» این تهدید- و حدود شش تهدید مشابه پس از آن- بی‌اثر از آب درآمده‌اند. پوتین با مهارت از موقعیت ضعیفش در برابر رئیس‌جمهور جدید بهره‌برداری کرده است.

درست به همین خاطر است که روزنامه وال استریت ژورنال هم بعد از نشست جمعه نوشت: پوتین از جانب خود هیچ امتیازی درباره اوکراین نداد. او همان خط خود را مطرح کرد که «علل ریشه‌ای» جنگ باید پیش از پایان یافتن آن حل شود. منظور او از این حرف، نشانه رفتن اوکراین به‌خاطر خواستش برای تعیین آینده خود به‌عنوان بخشی از کشورهای ناتو است.از این نظر، روس‌ها به یکی از اهداف اصلی خود در این نشست رسیدند: آغاز ریکاوری پوتین به‌عنوان یک رهبر جهانی. این نشست انزوای او را پایان داد، بی‌آنکه چیزی در برابرش واگذار کند.

نشست آلاسکا در مصاحبه‌ای با شان هانیتی

به نوشته این روزنامه آمریکایی اینکه ترامپ چه چیزی به دست آورده، روشن نیست. او پیش‌تر به خبرنگاران گفته بود اگر از این گفت‌وگو آتش‌بسی بیرون نیاید، خشمگین خواهد شد؛ اما پس از نشست هیچ نشانی از عصبانیت نشان نداد. ترامپ چهارشنبه قول داده بود که اگر پوتین با پایان جنگ موافقت نکند، «پیامدهای بسیار شدیدی» در کار خواهد بود.

نیویورک تایمز هم در همین خصوص نوشت: به نظر می‌رسد رئیس جمهور آمریکا روز شنبه پس از نشست خود با رئیس‌جمهور روسیه، از اوکراین و متحدان کلیدی اروپایی خود فاصله گرفته و ترجیح  پوتین برای پیگیری یک توافق صلح فراگیر به جای آتش‌بس فوری که ترامپ قبل از جلسه گفته بود، را پذیرفته است. ترامپ در برابر ولادیمیر پوتین با مردی سرسخت مواجه است که نگاهش را به فتح اوکراین دوخته است.

ترامپ پس از نشست آلاسکا در مصاحبه‌ای با شان هانیتی، مجری فاکس نیوز بار تأمین صلح را بر دوش زلنسکی گذاشت. او گفت: «حالا واقعاً به عهده رئیس‌جمهور زلنسکی است که این کار را انجام دهد. من همچنین می‌گویم که کشورهای اروپایی باید کمی درگیر شوند.»

روسیه در مذاکراتی که قرار است روز دوشنبه ترامپ با رئیس جمهور اوکراین در کاخ سفید ادامه یابد، امتیازاتی دارد. در حقیقت استراتژی‌ای که ترامپ و متحدان اروپایی و همچنین زلنسکی قبل از اجلاس ایالات متحده و روسیه در آلاسکا بر سر آن توافق کرده بودند، نقض شده و باعث استقبال سردی در اروپا شده است، جایی که رهبران بارها و بارها شاهد تغییر مواضع ترامپ در مورد اوکراین پس از صحبت با پوتین بوده‌اند.

در این رابطه رهبران اروپایی بیانیه‌ای صادر کردند که ادعای ترامپ مبنی بر ارجحیت مذاکرات صلح بر آتش‌بس را منعکس نمی‌کرد. بریتانیا، فرانسه، آلمان و دیگران از تلاش‌های ترامپ برای توقف جنگ استقبال کردند اما تهدید کردند که «تا زمانی که جنگ اوکراین ادامه داشته باشد»، مجازات‌های اقتصادی علیه روسیه را افزایش خواهند داد.

زلنسکی، که از این اجلاس کنار گذاشته شده بود، در بیانیه‌ای گفت که او و رئیس جمهور آمریکا روز دوشنبه «تمام جزئیات مربوط به پایان دادن به جنگ را مورد بحث قرار خواهند داد.» اولکساندر مرژکو، رئیس کمیته امور خارجه پارلمان اوکراین، گفت که این جلسه یک پیروزی در روابط عمومی برای آقای پوتین بوده است، که به عنوان فردی هم‌تراز با آقای ترامپ ظاهر شد و «از ترامپ استفاده کرد تا نشان دهد که منزوی نیست.»

به ویژه بعد از دارای مفاهیم و معانی است.

مکان دیدار روسای جمهور آمریکا و روسیه در آلاسکا از یک نظر دارای وجهی نمادین بود. سرزمینی که در دوران تزار روسیه به آمریکا فروخته شد و جمعه قرار بود که ترامپ و پوتین در این ایالت فروخته شده  اینبار  بر سر اراضی اوکراین با هم مذاکره کنند. ایالات متحده این قلمرو را در سال ۱۸۶۷ به مبلغ ۷ میلیون دلار از روسیه خریداری کرد.

جهان به عصری بازگشته که قلمرو سرزمینی و تمامیت ارضی به عنوان دستاورد نظام وستفالیا، مورد تهدید واقع شده است. ترامپ به وضوح اعلام کرده اوکراین باید از بخشی از خاکش که در اختیار روسیه است صرف نظر کند. همان اتفاقی که در خاورمیانه به جریان افتاده و نتانیاهو عملا از ایجاد «اسرائیل بزرگ» سخن گفته و نشانه‌های آن در سوریه هویداست، نقطه‌ای که تجزیه این کشور از استان‌های جنوبی آغاز شده است.

این موارد نشان از آغاز دوران جدید و البته خطرناکی است که البته از نتایج ضعف پایه های ساختاری نظم بین‌الملل پساجنگ سرد است. گزاره ای که دونالد ترامپ و پایگاه رای او یعنی ماگاییست ها، تحت عنوان عقب نشینی از نظم لیبرال جهانی و پرهیز از هزینه یکجانبه ایالات متحده می‌خواهند از بنیان‌های نظمی که آمریکا موسس و ناظم و حافظ آن بوده عبور کنند.

نشست « pursuing to Peace» در آلاسکا به نوعی تکرار سازوکار «یالتا» است، نقطه عطفی که در آن قرن بیستم فرانکلین دلانو روزولت و ژوزف استالین در اوخر جنگ جهانی دوم، نظم پساجنگ را بنیان گذاشتند. این ملاقات حد فاصل تولد نظام دو قطبی و فروپاشی «نظم اروپایی‌ حاکم بر جهان» بر اساس «موازنه قوا» بود که در کنگره وین در سال ۱۸۱۵ به وجود آمد.

در نشست یالتا «منطق حوزه نفوذ» جایگزین نظم استقرار نیافته شد.دست‌کم، نگاه ترامپ به نظم جهانی نسخه به‌روز‌شده‌ای از این نظم براساس تقسیم جهان بین قطب‌های قدرت در نظام بین‌الملل است.

در نشست «یالتا» در سال ۱۹۴۵، قدرت های بزرگ، به خصوص آمریکا و شوروی، جهان را به مناطق نفوذ خود تقسیم کردند. در حال حاضر نگرش و عملکرد ترامپ طوری است است که، به نظر می‌رسد که او درصدد به‌ رسمیت‌ شناختن حوزه‌های نفوذ برای قدرت‌های بزرگ است. این به معنی شکل‌گیری نوعی کنسرت قدرت‌های بزرگ برای مدیریت امور جهانی و ظهور نظم بین‌الملل کنسرتی است.

با همه این تفاسیر صورت مسئله در آلاسکا مشخص بود: ترامپ نمایشی برای صلح به راه انداخت؛ پوتین مسائلی را گفت که ترامپ دوست داشت بشنود و سپس بر شروط خود تاکید کرد، یعنی ریشه های جنگ اوکراین باید حل و فصل شود که شامل گسترش ناتو به سمت روسیه و قرار گرفتن اوکراین در موضعی بی طرفانه. این مسئله ای است که اروپایی ها نمی خواهند آن را در دستور کار قرار بدهند، بنابراین رئیس جمهور روسیه اثبات کرد هیچ عجله ای برای پایان جنگ ندارد و می تواند با پیشروی های بیشتر امتیازات خود را داشته باشد. رهبر روسیه با فرمول مذاکراتی همتای آمریکایی خود آشناست: پوتین دستاوردهای بزرگش را صرف خوشی های زودگذر و بی حاصل نخواهد کرد.

در نهایت این اروپا و زلنسکی بودند که دیشب در آلاسکا منزوی بودند. جایی که رهبران اروپایی شاهد ستایش های ترامپ از پوتین و دعوت رئیس جمهور روسیه از او برای سفر به مسکو بودند و در نهایت رئیس جمهور اوکراین که فقط می توانست نظاره گر این باشد که آمریکا و روسیه چه معامله ای درباره کشورش انجام دهند از ترامپ تضمین می خواست: بزرگترین طنز قرن بیست و یکم از سوی یک کمدین اوکراینی

نویسنده:علیرضا حقیقت