هشدارهای پزشکی برای کافه های لاکچری

به گزارش سرمایه فردا، پدیده «قلیان اکسیژن» تنها یک سرگرمی تازه در کافه‌های شهری نیست؛ بلکه نشانه‌ای از تغییر ذائقه و سبک مصرف در نسل جدید است. آنچه روزگاری با زغال و تنباکو در قهوه‌خانه‌ها جریان داشت، امروز در قالبی مدرن و با ادعای «اکسیژن‌تراپی» وارد کافه‌های لوکس شده است. ترکیب گازهای بی‌رنگ و اسانس‌های معطر، تجربه‌ای سرخوشانه و متفاوت را برای مشتریان رقم می‌زند؛ تجربه‌ای که میان تبلیغات درمانی و هشدارهای پزشکی گرفتار مانده است. این تضاد، قلیان اکسیژن را به موضوعی بحث‌برانگیز بدل کرده؛ از یک سو نماد تفریح و سبک زندگی جدید، و از سوی دیگر زنگ خطری برای سلامت عمومی.

تصاویری لوکس از قلیان سراهایی اما نه با قلیان های سنتی و توتون و تنباکو که با قلیان هایی که نه تنها دود ندارند که عرضه کنندگان آنها معتقدند که حتی می توان برای درمان هم از آن استفاده کرد. قلیان هایی که مهر «اکسیژن» بر آنها حک شده تا بتوانید بدون نگرانی از آسیب هایی که تنباکو زغال برای شما دارند، لحظاتی شاد را تجربه کنید. لحظاتی آمیخته به سرخوشی و حتی خلسه ناشی از وجود گاز های نیتروژن و اکسیژن در این قلیان ها. تجربه ای نه در قهوه خانه و سفره خانه که در کافه هایی بعضا لاکچری که مشتریان خاص خود را هم دارند. کافه هایی که به نام «اکسیژن تراپی» قلیان هایی را به نام «پاکدم» در اختیار شما می گذارند و مدعی اند که این قلیان ها دوای درد بسیاری از عوارض مانند بالا بودن قند و چربی و غلظت خود است. حی

 

ظهور یک پدیده

واژه قلیان اکسیژن از سال ۱۳۸۶ وارد ادبیات رسانه‌ها شد. ماجرایی که در آن زمان هم مخالفان خاص خود را داشت، اما گفته می‌شد جایگزین مناسبی برای قلیان‌هایی با توتون طعم‌دار خواهد شد.   همزمان با داغ شدن بازار مصرف این نوع از قلیان ها، مسئولان وزارت بهداشت به رسانه‌ها اعلام کردند، «پاکدم» یا همان «قلیان اکسیژن» ثبت اختراع شده و براساس یک طرح مطالعاتی درحال عرضه است تا در صورت موفق بودن نتایج آن به عنوان جایگزینی برای قلیان های سنتی که مصرف آنها به شدت افزایش یافته، استفاده شوند. گفته می شود در این نوع از قلیان ها از ترکیب گاز‌های اکسیژن و (نیتروز اکساید)  N2Oبا رعایت حدود حدود ۸۰ درصد است و۵ نیتروژن اکساید استفاده می شود و مواد معطراستفاده می شود. (نیترو اکساید گازی بی‌رنگ، بی‌بو و غیرقابل اشتعال است که البته سمّی نبوده و در عوض خنده‌آور است. این گاز در ردهٔ اصلی گازهای گلخانه‌ای قرار داشته و آلوده کنندهٔ هوا می‌باشد.)

این طرح در حالی از سوی وزارت بهداشت به صورت آزمایشی به اجرا در آمده است که وقتی  سازمان میراث فرهنگی و گردشگری درباره استفاده از قلیان اکسیژن، مرکز نظارت و اعتباربخشی امور درمان این وزارتخانه طی نامه‌ای به معاونت سلامت دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران، ایران و شهید بهشتی خواستار بررسی کارشناسانه و علمی این مورد شد، در پاسخ به آن دانشگاه‌های علوم پزشکی شهید بهشتی و ایران طی نامه‌هایی به مضرات استفاده از قلیان اکسیژنی اشاره و مخالفت علمی خود را اعلام کردند! جالب اینجاست که نادر مظفری، مبتکر قلیان اکسیژن، در آبان سال ۱۳۸۷ از دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشگاه شهید بهشتی مجوز گرفت.

 

ایرانی سازی اکسیژن تراپی

با این حال گروهی معتقدند که این قلیان ها چیز تازه ای نیستند و در بسیاری از کشورهای جهان مصرف می شوند. آنهم به بهانه «اکسیژن تراپی» یا همان درمان از طریق استنشاق اکسیژن. کیانوش جهانپور، سخنگوی اسبق وزارت بهداشت یکی از همین افراد است که در این زمینه می گوید:اصولا گاز نیتروز اکساید ،به‌صورت اسپری دستی و کپسول‌های استنشاقی در خیلی از کشور‌ها برای مصارفی غیر از مصارف پزشکی شروع شده بود حتی تا جاییکه می دانم در برخی از مکان‌ها تفریحی، کلاب‌ها و مراکزی با  عنوان اکسیژن پارتی چنین کپسول های توزیع و مصرف می شود تا به قول خودشان خوش بگذرانند.

 

گشتی در کافه های اکسیژن تراپی

کافه «…»، یکی از کافه هایی است که قلیان اکسیژن به مشتریانش می دهد. کافه ای در یک ساختمان تجاری در خیابان مطهری تهران. ترکیب کافه تلفیقی است از دکوراسیون سنتی و مدرن. از میز و صندلی های چوبی سنتی مشبک تا میزهای دایره شکل سیاه با صندلی هایی به همین رنگ و البته مبل های تک نفره کرم رنگ. اینجا هر طرف را که نگاه می کنید پر است از گلدان های گیاهان آپارتمانی. برخی در داخل قفسه کنج اتاق به همراه یک کره زمین کوچک جا خوش کرده اند و چند تایی هم در لبه پنجره.

به بهانه اینکه می خواهم یک دورهمی دوستانه را در چند روز آینده برگزار کنم، از مرد میانسالی که پشت میز نشسته و سفارش می گیرد و به حساب و کتاب کافه رسیدگی می کند، در مورد کافه می پرسم. وی مودبانه جواب می دهد: اگر می خواهید میز رزرو کنید باید از قبل اطلاع دهید چون معمولا، شبها و بخصوص پنجشنبه و جمعه شب ها، اینجا خیلی شلوغ است.

برای اینکه با وی همکلام شده باشم به سالن اشاره می کنم که حدود ۲۰-۳۰ نفر پشت میزها نشسته اند و مشغول صحبت و البته کشیدن قلیان هایی زیبا هستند که روی آنها چیزی شبیه بادکنک – و البته از جنس پلاستیکی کلفت و رنگی – قرار دارد. از کنار هر میز شیلنگ سفیدی به محل بار کافه کشیده شده و به قلیان ها وصل شده اند. قلیان هایی که گرچه دود زیادی ندارند اما به نظر می رسد بدجور مشتریانش را کیفور کرده اند! این را می شود از چهره و صدا و حرف های بلند بلندی که بین آنها رد و بدل می شود به وضوح تشخیص داد. اینجا قهقه زدن چیز عجیبی نیست. انگارهمه در یکجورسرخوشی غوطه ور هستند.

برای اینکه اطلاعات بیشتری بگیرم، می پرسم: اینها قلیان هستند؟ پس زغال اشان کو؟ تنباکو ندارند؟

مرد که انگار شنیدن چنین سوال هایی برایش عادی است جواب می دهد: اینها قلیان های اکسیژن هستند که هم به شما احساس سرخوشی می دهند و هم به نوعی برایتان نقش درمانی دارند.

با تعجبی ظاهری می پرسم: درمان مگر داخلشان چیست؟

سوالی که مرد متصدی در پاسخ به آن می گوید: گاز انتونوکس که یک گاز بی‌ضرر به حساب می آید و اکسیژن است. از این نوع گازها در اکسیژن تراپی استفاده می کنند. یعنی با افزایش اکسیژن خون، برخی از بیماری ها را درمان می کنند. ولی مطمین است. حتی از وزارت بهداشت هم مجوز دارد!

یعنی طعم و بو هم ندارد؟ این را من می پرسم و مرد با صبوری جواب می دهد: چرا چند مدل اسانس داریم که داخل قلیان و شیلنگ آن می ریزیم تا احساس بهتری به طرف بدهد.در واقع شما اینجا «بو درمانی » را هم تجربه می کنید. با ریختن عصاره های دارچین، گلاب، و… ، حتی بد نیست که بدانید می توانید بنا به سلیقه اتان دور سبک یا سنگین بودن را توسط وسیله ای که روی قلیان نصب شده، کم و زیاد کنید.

باز به بهانه اینکه بخواهم هزینه های دور همی ام را برآورد کنم در مورد قیمت قلیان ها سوال می کنم که مرد می گوید: اینجا قلیان اکسیژن به ازای هر ۲۰ دقیقه ۱۸۰ هزار تومان است.

به شوخی می گویم: اینطوری که ورشکست می شوم! اما باز هم مرد مثل اینکه با این سوال هم بیگانه نباشد، می گوید: نگران نباشید. معمولا چند دقیقه کشیدن، کافی است برای اینکه طرف را «بگیرد»، برای همین شما می توانید یک قلیان را برای دو سه نفر سفارش دهید و همه هم لذت ببرند. نگاهی به داخل سالن کرده و اشاره ای به یکی از میزها می کند و می گوید: می توانید در مورد قلیان های ما از آن آقا و خانم سوال کنید. معمولا هفته ای ۳-۴ روز اینجا می آیند. بعد هم خودش بلند می شود و می رود با زن و مرد مورد نظر صحبتی می کند و می گوید: بفرمایید. اگر سوالی دارید می توانید از این دوستان بپرسید.

 

حس معلق بودن در بین زمین و هوا

رامین جوان ۳۰ ساله ای است که برای چندمین بار است که به این کافه آمده است. وی در مورد احساسی که بعد از کشیدن این قلیان دارد می گوید: احساس سبکی زیادی دارم. انگار روی زمین نیستم. یک جور حالت شناورمانند دارم. حس خوبی است در مجموع.

مینو هم که همراه رامین پشت میز قلیان اکسیژن نشسته و به نظر می رسد چند سالی کم سن تر از وی باشد نیز دود بخار آلود کمرنگ قلیان بیرون می دهد و شیلنگ آن را به رامین می دهد و می گوید: من هم حس خوبی دارم. نمی دانم تا الان حجامت کرده اید یا نه؟ بعد از حجامت معمولا یک حس سبکی و سرخوشی به آدم دست می دهد. اینجا هم چیزی شبیه همین حس به آدم دست می دهد. دمنوشی که روی میز است را بر می دارد و ادامه می دهد: چرا نمی گذارند کمی کیف کنیم؟ شنیده ام دارند گیر می دهند به کافه ها  و رستوران هایی که قلیان اکسیژن می دهند. خب چرا؟ حتما باید برویم قلیان های پر از تنباکو و زغال را بکشیم که به گفته خودشان، ۲۰۰ برابر بیشتر از یک نخ سیگار ضرر دارد؟!

 

وقتی که بی دلیل می خندند

کافه «…..» در صادقیه نیز یکی دیگر از مراکزی است که قلیان اکسیژن برای مشتریانش سرو می کند. اینجا فضای کافه بیشتر حال و هوای مدرن دارد تا سنتی. اینجا بیشتر میزها دو نفره هستند. با رنگ های شاد تا تیره. بار کافه در همان کنار در ورودی قرار دارد و پر است از وسایل مورد نیاز برای یک کافه گردانی مدرن. دیوار چوبی کنار آن که تشکیل شده از شیشه های مشبک رنگی اما چندان سنخیتی با فضای مدرن آنجا ندارد. پوستر دو اتول قدیمی در کنار پوستری از یک تونل بی انتها در واقع تلفیقی است از زندگی کهن تا جدید و مدرن امروزی. اینجا اما مانند کافه قبلی شلوغ نیست اما در عوض نرخ قلیان های آنها کمتر از آن است. در اینجا شما می توانید به ازای پرداخت ۴۸۰ هزار تومان یک تجربه یکساعته را با قلیان های اکسیژن داشته باشید. مهناز که همراه دوستش هفته ای یکبار اینجا می آیند تا قلیان جدید را امتحانی بکنند می گوید: بک نوع احساس سرخوشی به انسان دست می دهد. انگار که دوست داری بخندی. بعضی وقتها به زور خودم را کنترل می کنم که بی خود نخندم ولی در مقابل برخی مواقع نمی توانم کاری بکنم و بی دلیل می زنم زیر خنده.

دوستش اما تجربه متفاوتی را دارد: ولی من بعضی وقتها سرم گیج می رود و فکر می کنم که هر لحظه ممکن است زمین بخورم ولی خب… چه می توان کرد؟ از قلیان های سنتی که بهتر است. تفریح دیگری هم که نداریم. ضمن اینکه می گویند قلیان های اکسیژن خاصیت درمانی هم دارد.

 

آغاز یک هشدار جدی برای مصرف کنندگان

چند روز قبل بود که دکتر بابک زمانی، رئیس انجمن سکته مغزی ایران در توئیتی در پلتفرم ایکس نوشت: من تا به حال ۳ بیمار با عوارض گازN2O داشته ام. هر ۳ مردان جوان. یکی می گفت در حوالی دریاچه چیتگر کافه ای هست که مخزنی از این گاز را داره و به آن شیلنگهایی وصله که دور تا دور اون می نشینند و شبیه قلیان کشیدن، گاز استنشاق می کنند. البته حاضر نبود اسم و آدرس دقیق بدهد.

وی همچنین در ئویتی دیگر نوشت: در قرن نوزدهم، در تماشاخانه های پاریس در بین تماشاچیان گاز خنده   N2O رها می کردند که باعث نشاط می شد. اما عوارض نخاعی وخیمی داشت. امروز بیماری دیدم که بدنبال مصرف قلیان مخصوصی که در یک کافه ماده خنده آور به آن افزوده بودند، بیماری نخاعی شدید دقیقا با همان علایم پیدا کرده بود! خدا به خیر کند!

اما این پایان ماجرا نبود. زیر هر کدام از این توئیت ها دهها اظهار نظر از سوی کاربران وجود داشت. از کسانی که معقتدبودند این قلیان باعث شادی است و نباید در مسیر عرضه آن، سنگ اندازی کرد تا پرشکانی که اعلام کرده بودند که بیمارانی با تجارت مشابه داشته اند و مدعی بودند که وزارت بهد اشت حتما باید هر چه سریعتر فکری برای جلوگیری از ادامه فعالیت این عرضه کنندگان قلیان های اکسیژن بدهد.

زمانی در مورد تجربه اش از معاینات بیمارانی که به خاطر مصرف این نوع از قلیان ها دچار مشکلات مغزی ونخاعی شده اند به «هفت صبح» می گوید: یکی از بیمارانم که دچار عارضه نخاعی شده بود، مرد میانسالی بود که کارخانه دار بود تعریف می کرد که هر چند روز یکبار به همراه تعدادی از دوستانش به کافه ای در محله چیتگر می روند و قلیان مخصوصی را می کشند که به نظر می رسد همان قلیان اکسژن باشد. می گفت بعد از کشیدن قلیان احساس سبکی و سرخوشی دارند. اما به یکباره دچار این عارضه شده بودند که به قول معروف نمی توانست تکان بخورد.

وی ادامه داد: بعد ازمعاینات و آزمایش های مربوطه به این نتیجه رسیدم که وی و چند بیمار دیگری که با علائم مشابه آمده بودند، در معرض گاز خنده قرار گرفته اند.

زمانی در مورد اینکه قلیان های اکسیژن چگونه باعث بروز بیماری های نخاعی می شود می گوید:بررسی ها نشان می دهد که گاز نیرواکساید باعث تحریک عروق نخاعی می شود و می تواند حتی بیمار را با عوارضی  مانند فلجی مواجه کند. ضمن آنکه برای برخی افراد می تواند باعث کمبود ویتامین B12  شود و در عین حال در بیمارانی که از کمبود این بیماری رنج می برند، مصرف این قلیان ها می تواند بسیار خطرناک باشد.

رئیس انجمن سکته مغزی ایران همچنین می گوید: بعد از توئیت هایی که زدم دیدم بسیاری از همکارانم هم موارد مشابهی را داشته اند. تازه آنجا بود که فهمیدم ماجرا بسیار جدی تر از آنی است که ما تصور می کردیم. برای همین از وزارت بهداشت درخواست می کنیم که به طور جدی به این ماجرا ورود پیدا کند چرا که ممکن است به یکباره با پدیده ای مواجه شویم که جبران آن به سادگی ممکن نباشد.

 

سایر عوارض قلیان های سرخوش کننده

در این میان کارشناسان و پزشکان متخصص اما عوارض مختلفی را برای مصرف قلیان اکسیژن اعلام می کنند. گروهی معتقدند که اکسیژن اگر از حدی بیشتر شود باعث تحریک عصبی می‌شود و حتی ممکن است، باعث ایجاد مسمئمیت ئ ایجاد تشنج شود. یکی از متخصصان بیهوشی نیز مدعی است که  که استفاده از گاز خنده(N2O) خالص باعث کاهش اکسیژن در خون و پس از چند ساعت مرگ فرد خواهد شد، بنابراین مصرف این گاز یا باید ترکیب شده با اکسیژن باشد یا با دوز کنترل شده مورد استفاده قرار بگیرد.برخی از پزشکان هم می گویند که این سرخوشی می تواند باعث  افتادن (خطر سقوط) در اثر نداشتن تعادل، مشکل در ادراک (تشخیص ندادن زمان و مکان)، بروز برخی تصادفات در اثر گیجی و حالت تهوع می‌شود. آنها همچنین عوارض بلند مدتی را هم برای مصرف کنندگان اعلام می کنند. عوارضی مانند از بین رفتن ویتامینB12  در بدن که می تواند منجر به بروز حالت خفگی (تنگی نفس)، صدمات عصبی جدی و طولانی مدت، ایست قلبی شود ضمن آنکه اگر فردی به این عارضه مبتلا شود، چنانچه قلیان اکسیژن  همراه با الکل یا مواد مخدر دیگر استفاده شود، منجر به تشدید عوارض می‌شود. آنها همچنین از بروز مشکلات بینایی، تجمع مایع در ریه، بر هم زدن تعادل گازهای خون و تخریب بافت ریه و آرواره به عنوان دیگر عوارض احتمالی مصرف این نوع از قلیان های امروزی یاد می کنند.

 

گاز خنده یا آنتونوکس؟

با این حال برخی از متولیان این روش اکسیژن تراپی مدعی اند که قلیان های اکسیژن فاقد گاز خنده آور است. دکتر غلامرضا حیدری ، مجری طرح مطالعاتی بررسی دستگاه پاک‌دم درباره گاز این قلیان گفته است: «اکسید نیتروژن که با گاز خنده شناخته می‌شود در قلیان اکسیژن وجود ندارد. انتونوکس که یک گاز بی‌ضرر به حساب می‌آید در قلیان اکسیژن استفاده می‌شود. پژوهش‌های متعددی درباره انتونوکس در سطح جهان انجام شده، یافته‌های این مطالعات از بی‌ضرر بودن این گاز حکایت می‌کند.

با این وجود، اظهار نظرهای متناقض مسئولان وزارت بهداشت در مورد این پدیده هم در نوع خودش جای تامل دارد. اردیبهشت ماه سال گذشته بود که بهزاد ولی زاده، رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت اعلام کرده بود که  طرح مطالعاتی دستگاه «پاکدم» یا «قلیان اکسیژن» در زمان حاضر به‌صورت آزمایشی، تحت نظارت وزارت بهداشت حدود دو سال است که در ۱۰ استان کشور در حال اجراست. حالا اما وی گویا به خاطر تبعات اظهار نظر در این مورد، دیگر چندان تمایلی به صحبت در خصوص آن ندارد. ولی زاده در گفت و گو با «هفت صبح» تنها به گفتن همین چند جمله بسنده می کند: وزارت بهداشت هیچ مجوزی برای ااستفاده از این نوع قلیان ها صادر نکرده است بلکه یک طرح پژوهشی از سوی یکی از مراکز پژوهشی دانشگاه های پزشکی بود که آنهم چند وقتی به طور کلی متوقف شده است.

وی در پاسخ به این سوال که پس چطور همچنان این کافه ها و مراکز به فعالیت خود ادامه می دهند؟ می گوید: نمی دانم. فقط می دانم گویا وزارت کشور هم پیگیر این مساله است.

رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت همچنین در مورد ادعاهای دکتر زمانی و برخی از همکاران وی مبنی بر هشدار در مورد مصرف این قلیان ها و افزایش بیماران نخاعی و مغزی نیز می گوید: ما تاکنون به چنین مواردی برخورد نکرده ایم ولی اگر همکاران، مواردی در این زمینه را مشاهده کرده اند می توانند آنها را به ما هم گزارش دهند تا در اسرع وقت پیگری کنیم.

به هرحال قلیان های اکسیژن که این روزها مصرف آن به شکل بی سروصدایی به یکی از علایق جوانان بدل شده است، به نظر می رسد که می رود به شکلی پنهان سلامت ایرانی ها و پایتخت نشین ها را هدف قرار دهد. موضوعی که اظهار نگرانی پزشکان، می تواند زنگ خطری برای آن محسوب شودو