شیلی در آستانه انتخابی سرنوشت‌ساز

به گزارش سرمایه فردا، شیلی بار دیگر در کانون توجه جهانی قرار گرفته است؛ کشوری که روزگاری به‌عنوان یکی از امن‌ترین نقاط آمریکای لاتین شناخته می‌شد، اکنون با موجی از ناامنی، جرم و مهاجرت دست‌وپنجه نرم می‌کند. در چنین فضایی، انتخابات ریاست‌جمهوری به میدان جدال دو روایت متضاد بدل شده است: روایت ژانت خارا که بر اصلاحات اجتماعی و معیشتی تأکید دارد، و روایت خوزه آنتونیو کاست که با شعارهای سختگیرانه امنیتی و ضد مهاجرتی، خود را ناجی نظم و اقتدار معرفی می‌کند. این انتخابات، فراتر از یک رقابت داخلی، به آزمونی برای سنجش میزان تاب‌آوری دموکراسی شیلی و آینده جریان‌های سیاسی در آمریکای جنوبی تبدیل شده است.

کمتر از یک ماه دیگر، شیلی شاهد برگزاری دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری خواهد بود؛ انتخاباتی که به رقابت مستقیم میان ژانت خارا، وزیر پیشین کار از جناح چپ، و خوزه آنتونیو کاست، رهبر راست افراطی، منتهی شده است. بر اساس شمارش حدود ۸۳ درصد آرا، خارا با کسب ۲۶.۷۱ درصد در جایگاه نخست قرار دارد و کاست با ۲۴.۱۲ درصد در رتبه دوم ایستاده است.

گابریل بوریک، رئیس‌جمهور کنونی شیلی، در سخنانی از کاخ ریاست‌جمهوری در سانتیاگو، با تأیید راهیابی این دو نامزد به دور دوم در تاریخ ۱۴ دسامبر، این روز را «نمایشی باشکوه از دموکراسی» توصیف کرد. در مجموع، هشت نامزد در این رقابت حضور داشتند، اما هیچ‌یک نتوانستند حد نصاب لازم یعنی ۵۰ درصد به‌علاوه یک رأی را کسب کنند.

خارا، ۵۱ ساله، با وجود پیشتازی در دور نخست، مسیر دشواری پیش رو دارد؛ زیرا بسیاری از نامزدهای شکست‌خورده به سرعت حمایت خود را از کاست اعلام کرده‌اند. این انتخابات در شرایطی برگزار شد که نگرانی‌های عمومی از افزایش قتل، آدم‌ربایی و باج‌گیری به اوج رسیده است؛ جرایمی که در کشوری که زمانی از امن‌ترین نقاط آمریکای لاتین محسوب می‌شد، اکنون به دغدغه اصلی رأی‌دهندگان تبدیل شده است.

خارا که در دولت بوریک سمت وزارت کار را بر عهده داشت، وعده داده است شمار نیروهای پلیس را افزایش دهد، محرمانگی بانکی را برای مقابله با شبکه‌های جرم‌ساز کاهش دهد و به بحران هزینه‌های زندگی بپردازد. در مقابل، کاستِ ۵۹ ساله طرح‌های سختگیرانه‌تری ارائه کرده و اعلام کرده قصد دارد در مرز شیلی و بولیوی دیوار، حصار و حتی خندق ایجاد کند تا موج مهاجران و پناهجویان کشورهای فقیر شمالی، از جمله ونزوئلا، مهار شود.

سیل حمایت محافظه‌کاران پشت سر کاست

خارا در سخنرانی پس از اعلام نتایج، از هوادارانش تشکر کرد و از مردم خواست اجازه ندهند «ترس» آنان را به سوی راست افراطی سوق دهد؛ کنایه‌ای مستقیم به تدابیر امنیتی سختگیرانه کاست که حتی در تبلیغات انتخاباتی‌اش پشت شیشه ضدگلوله ظاهر می‌شد. کاست نیز در جمع هواداران خود خواستار «وحدت» شد و وعده داد پس از چهار سال حکومت چپ‌گراها، شیلی را «بازسازی» کند؛ دوره‌ای که آن را «بدترین دولت در تاریخ دموکراتیک شیلی» خواند.

در نتیجه‌ای غیرمنتظره، فرانکو پانیسی، اقتصاددان مستقل، با کسب ۱۹.۴۲ درصد آرا در جایگاه سوم قرار گرفت؛ بالاتر از یوهانس کایزر، نماینده راست افراطی با ۱۳.۹۳ درصد، و اِولین ماتهئی، شهردار محافظه‌کار پیشین با ۱۲.۷۰ درصد. پانیسی از حمایت یکی از دو نامزد اصلی خودداری کرد و گفت هر دو باید در «خیابان‌ها» به دنبال رأی باشند. اما کایزر و ماتهئی بلافاصله پس از پذیرش شکست، حمایت خود را از کاست اعلام کردند.

انتخاباتی در سایه امنیت

غلبه بحث امنیت در این انتخابات، تغییر بزرگی نسبت به امیدهای چپ‌گرایانه سال‌های آغازین دولت بوریک محسوب می‌شود؛ دورانی که رؤیای تدوین قانون اساسی جدید بر فضای عمومی حاکم بود. اکنون رشد جرم‌وجنایت، که اغلب به باندهای خارجی نسبت داده می‌شود، هم‌زمان با دو برابر شدن جمعیت مهاجران از سال ۲۰۱۷، به موضوع اصلی تبدیل شده است. در حال حاضر، ۸.۸ درصد جمعیت شیلی مهاجرند. بازتاب گسترده رسانه‌ای از جرایم نیز مطالبه عمومی برای «مشت آهنین» را تقویت کرده است.

رودریگو آرلانو، تحلیل‌گر دانشگاه توسعه شیلی، نتیجه انتخابات را «خبر بسیار بد» برای خارا دانست و پیروزی او در ۱۴ دسامبر را «نامحتمل» توصیف کرد. او به خبرگزاری فرانسه گفت: «نه‌تنها آرای او کم است، بلکه مجموع آرای مخالفانش حدود دو برابر اوست.» به گفته او، ریشه این وضعیت در «حساسیت علیه دولت‌گرایی و جریان ضدکمونیستی» بخشی از جامعه است.

با این حال، نامزدی خارا در سیاست معاصر شیلی بی‌سابقه است؛ هم به دلیل پیشینه طبقه‌کارگری‌اش و هم به دلیل نمایندگی حزب کمونیست؛ حزبی که پس از بازگشت دموکراسی چنین حمایتی به دست نیاورده بود. خارا که طرح کاهش ساعت کار هفتگی از ۴۵ به ۴۰ ساعت را پیش برده، وعده افزایش حداقل دستمزد و کاهش هزینه مسکن را داده و حتی تلاش کرده فاصله‌اش را با دولت بوریک حفظ کند؛ تا آنجا که به طور تلویحی گفته شاید از حزب کمونیست نیز جدا شود.

تأکید خارا بر مسائل معیشتی و صعود غیرمنتظره‌اش باعث شده برخی او را با زهران ممدانی، پدیده نوظهور چپ در آمریکا، مقایسه کنند. هر دو در ژوئن پیروزی‌های دورازانتظار در انتخابات مقدماتی به دست آوردند: ممدانی در نیویورک و خارا در شیلی. تحلیلگران این نتایج را نشانه‌ای از خستگی از میانه‌روی و میل به سیاست‌های رادیکال‌تر می‌دانند.

کاست که بارها از او به عنوان «ترامپ شیلی» یاد شده، در سال ۲۰۱۹ حزب جمهوری‌خواهان شیلی را بنیان گذاشت و نقشی تعیین‌کننده در برجسته‌سازی راست افراطی در عرصه سیاست این کشور داشت. او در انتخابات ۲۰۲۱، جایی که به فاشیسم متهم می‌شد، رقابت را به بوریک چپ‌گرا واگذار کرد. کاست اتهام حمایت پدرش از حزب نازی را رد کرده و می‌گوید پدرش «به اجبار» در ارتش آلمان خدمت کرده و خودش هیچ پیوندی با تفکرات نازیستی ندارد.

مشارکت گسترده و پیامدهای منطقه‌ای

مشارکت در انتخابات اخیر به دلیل اجباری شدن رأی‌دادن برای ۱۵.۷ میلیون واجد شرایط بسیار بیشتر از سال ۲۰۲۱ بود. هم‌زمان، انتخابات مجلس و سنا نیز برگزار شد و اگر پیش‌بینی‌ها درست باشد، برای نخستین بار پس از پایان دیکتاتوری پینوشه، کنگره و ریاست‌جمهوری ممکن است یک‌دست در اختیار جناح راست قرار گیرد.

این انتخابات همچنین به‌عنوان نشانه‌ای از وضعیت چپ در آمریکای جنوبی رصد می‌شود؛ جریانی که طی ماه‌های اخیر تحت تأثیر خیزش جریان ماگا در آمریکا و ورود دونالد ترامپ به عرصه سیاست، در آرژانتین و بولیوی شکست خورده است. ماه گذشته، پس از ۲۰ سال حاکمیت سوسیالیست‌ها، رئیس‌جمهوری میانه‌رو در بولیوی پیروز شد. در کلمبیا و پرو نیز احتمال پیروزی نامزدهای راست‌گرا در سال آینده بالاست. در برزیل، لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور چپ‌گرا، حتی با وجود محکومیت ژائیر بولسونارو، ملقب به «ترامپ برزیل»، در پرونده کودتای نافرجام، در انتخابات پیش‌رو با رقابتی سخت روبه‌رو خواهد بود.