شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه

به گزارش سرمایه فردا، شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانهدر ۹ فصل نگاشته شده، در ژوئن ۲۰۱۸ توسط انتشارات معتبر پالگریومک ‌میلان به چاپ رسیده است. حجم، وسعت و تنوع اسناد به کار رفته در این اثر، نشان‌دهنده‌ی اتکا به منابع دست‌اول و ارائه روایتی نو از سیاست ناگفته‌ی ایران در معادلات قدرت خاورمیانه است. نویسنده با تمرکز بر ویژگی‌های ژئوپلیتیکی ایران، بر نقش محوری شاه و دیگر نهادهای تصمیم‌گیر در سیاست خارجی کشور تأکید می‌کند.
همچنین، برای نخستین بار به سرنوشت نامعلوم امام موسی صدر و روابط پیچیده ایران با ملامصطفی بارزانی می‌پردازد. آرش رییسی‌نژاد در کتاب شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه نشان می‌دهد که شاه ایران در خلال سال‌های ۱۳۳۷ تا ۱۳۵۷، با هدف حفظ امنیت ملی، یکپارچگی سرزمینی و مهار دشمنان خود، روابط استراتژیکی با کردهای عراقی و شیعیان لبنانی برقرار کرده بود.
کتاب شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه نقش محوری گروه‌های غیردولتی در سیاست خارجی ایران در خلال سال‌های ۱۳۳۷ تا ۱۳۵۷ را بررسی می‌کند. این کتاب روایتی نو از سیاست خارجی ایران در دوره‌ی پهلوی دوم ارائه می‌دهد که بر خلاف روایت‌های سنتی، بیشتر بر روابط ایران با گروه‌های غیردولتی مانند کردهای عراقی و شیعیان لبنان تمرکز دارد. این موضوع باعث خواهد شد تا درکی عمیق‌تر از پیچیدگی‌های سیاست خارجی ایران در آن دوره به دست آورد.
این کتاب به بررسی دوره‌ای حساس از تاریخ ایران و خاورمیانه می‌پردازد که در آن تحولات مهمی مانند انقلاب سفید، جنگ ایران و عراق و انقلاب اسلامی ایران رخ داده است. نویسنده کتاب از منابع دست اول متعددی مانند اسناد دولتی، خاطرات و مصاحبه‌ها استفاده کرده است. این موضوع اعتبار و اتکا‌پذیری کتاب را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد.

خلاصه کتاب شاه و شطرنج قدرت

رییسی‌نژاد در کتاب شاه و شطرنج قدرت به طور عمیق و بی‌طرفانه به بررسی موضوعات مورد بحث می‌پردازد و از ارائه هرگونه نظر یا تفسیر شخصی خودداری می‌کند. نویسنده در مقدمه کتاب، اهمیت روابط ایران با این گروه‌ها را در معادلات قدرت منطقه‌ای تشریح می‌کند.
در فصل اول شاه و شطرنج قدرت ، خواننده با تهدیدها و فرصت‌هایی که حاکمیت تهران را به دنبال اتحاد با گروه‌های غیردولتی مانند کردهای عراقی و شیعیان لبنان سوق می‌داد، آشنا می‌شود. کتاب سپس به بررسی مراحل اولیه‌ی سیاست خارجی غیردولتی ایران می‌پردازد و تعاملات این کشور با نهادهای غیردولتی قبل از سال ۱۳۳۷ را شرح می‌دهد. در ادامه، به رسمی شدن این سیاست در دوره‌ی پهلوی دوم و چگونگی شکل‌گیری روابط با کردها و شیعیان لبنان پرداخته می‌شود. بخش بعدی کتاب شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه به اوج سیاست خارجی غیردولتی ایران اختصاص دارد.
دوره‌ای که دولت شاه از این گروه‌ها برای پیشبرد اهداف منطقه‌ای خود به طور فعال بهره‌برداری می‌کرد. رییسی‌نژاد در ادامه، افول این سیاست‌ها را به دلیل تغییر پویایی‌های منطقه‌ای و ظهور چالش‌های جدید، تشریح می‌کند. کتاب در فصول پایانی، به بررسی کاهش نفوذ ایران بر گروه‌های غیردولتی در سال‌های منتهی به انقلاب ۵۷ و فروپاشی نهایی رژیم شاه می‌پردازد. نویسنده همچنین پیامدهای استراتژی‌های به کار گرفته شده در این دوره را مورد تحلیل قرار می‌دهد.

بررسی سیاست خارجی ایران و روابط بین‌الملل

اثر شاه و شطرنج قدرت برای علاقه‌مندان به ژئوپلیتیک خاورمیانه، سیاست خارجی ایران و روابط بین‌الملل، اثری ارزشمند محسوب می‌شود. کتاب شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه تصویری روشن از ظهور و نوسانات روابط ایران با گروه‌های غیردولتی ارائه می‌دهد که بیش از سه دهه در سیاست امنیتی منطقه‌ای و بین‌المللی نقشی تعیین‌کننده ایفا کرده‌اند.

در بخشی از کتاب شاه و شطرنج قدرت می‌خوانیم: نهادهای داخلی ایران دوران پهلوی نقشی مهم در تداوم و دگرگونیِ سیاست خارجی غیردولتی ایران ایفا کردند. نهادها الگوهای قابل تشخیصی از قواعد و روال‌ها هستند. هر نهاد دربردارندۀ «روش‌های رسمی و غیررسمی، روال‌ها، هنجارها و عرف‌های تثبیت‌شدۀ درون‌سازمانیِ حوزۀ سیاسی است».
نهادها، ساختارها را برمی‌سازند و محدودیت‌ها را تعیین می‌کنند. این محدودیت‌ها نیز زمینه‌ای را برای دگرگونی‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی فراهم می‌سازند. هم از این رو، نونهادگرایی نقش کلیدی نهادها را در دگرگونی‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی برجسته می‌کند. نونهادگرایی به دو رویکرد «نونهادگرایی عقلانی» و «نونهادگرایی تاریخی» تقسیم می‌شود. با وجود اهمیت نونهادگرایی عقلانی، کتاب نونهادگرایی تاریخی را به کار می‌برد.