زنگ خطر برای نظام تربیتی

حیاط مدرسه بیخ تا بیخ پر است از دانش آموزان پسری که به نظر می رسد در مقطع متوسطه درس می خوانند. بچه هایی با پیراهم تیره که گویا لباس فرم مدرسه اشان است. مردی میانسال با موهای جوگندمی دنبال یکی از دانش آموزان کرده و هر وفت که به وی می رسد چک و لگدی را نثارش می کند. لگدهایی چناتن محکم که چندین بار پسردانش آموز را نقش بر زمین می کند. تصاویری واقعی ازیک ویدیوی ۱۶ ثانیه ای که توسط یکی از همسایگان مجاور مدرسه گرفته و در کمتر از یک روز به یکی از پربازدیدترین کلیپ های فضای مجازی در کشور بدل شده است.

این کلیپ که گفته می شود مربوط به مدرسه ای در پرند از توبع رباط کریم است، در حالی منتشر می شود که هنوز چند روزی بیشتر از انتشار خبری در مورد ضرب و شتم دانش آموز دیگری در قزوین توسط ناظم مدرسه نمی گذرد. موضوعی که در نهایت منجر به برکتاری آن فرد که گویا ناظم مدرسه بوده است و دلجویی از دانش آموز مورد ضرب و شتم قرار گرفته که گفته می شود جزء دانش آموزان اتباع است، شد. گرچه پیگیری های «هفت صبح» برای اطلاع از جزئیات این پرونده به لطف پاسکاری های آموزش و پرورش تا کنون بی نتیجه بوده است!

 

پرونده ای قطور از حوادث

تنبیه دانش آموزان در مدرسه سابقه ای بس طولانی و حتی تاریخی دارد. از فلک کردن های کودکان در مکتب خانه ها تا گذاشته شدن خودکار لای انگشتان دست و فشار آن توسط معلم و ناظم و یا یک پا ایستادن در گوشه کلاس یا حتی چک و سیلی خوردن از معلم.

حالا اما به لطف گوشی ها و فضای مجازی این اخبار و تصویر تنبیه ها، به سرعت در فضای مجازی منتشر می شوند تا نشان دهند که در قرن حاضر هم کم نیستند معلمانی که اعتقاد دارند، تنبیه فیزیکی بهترین شیوه مواجهه با دانش آموزان خاطی یا کم کار و بی ادب است! کافی است مروری داشته باشیم به حوادث مشابه به برخی از موارد تنبیه دانش آموزان طی یک دهه گذشته تا ابعاد مساله برایمان روشن تر شود. از تجمع اولیاء دانش آموزان دوره نخست دبیرستان علامه طباطبایی شاهرود به خاطر تنبیه بدنی فرندانشان در سال ۱۳۹۴ تا تنبیه یک دانش آموز کلاس هشتمی دارابی با کمربند معلمش در سال ۱۳۹۷. از کوبیدن سر یک دانش آموز ۹ ساله مشهدی به خاطر بلد نبودن درس ریاضی به دیوار در سال ۱۳۹۷ تا تنبیه با شلنگ توسط معلم ورزش در مدرسه ای ماهشهری در همان سال. از بدن قرمز شده دانش آموز بوشهری که با خط کش معلمش تنبیه شده بود در سال ۱۳۹۷ تا کتک خوردن یک دانش آموز کلاس یازدهمی در رباط کریم در سال ۱۳۹۸ . از ضرب و شتم یک دانش آموز دبیرستانی در شیراز توسط معلم در سال ۱۴۰۱ تا کتک خوردن دانش آموزدبیرستانی دیگر در رفسنجان در سال ۱۴۰۳ و بالاخره دسته جمعی همه دانش آموزان یک کلاس در مدرسه ای روستایی از توابع سسندج در فروردین ماه امسال.

 

دو حادثه در یک ماه

بعد از آن نیز در مهرماه و چند روز قبل از حادثه پرند، حادثه ای دیگر در قزوین رخ داد که در آن دو دانش آموز به خاطر آنکه ادای ناظم را درآورده بودند توسط مدیر مدرسه به شدت مورد ضرب و شتم قرار گرفتند و یکی از آنها ازناحیه بینی دچار شکستگی شده و پرده گوشش هم پاره شده بود.

گرچه کمتر کسی تصورش را هم می کرد که قرار است چند روز بعد حادثه مشابهی، اینبار در پرند رخ دهد! حادثه ای که در آن ناظم یک مدرسه در حیاط و جلوی چشم بقیه، یکی از دانش آموزان که اتفاقا جزء اتباع بوده را زیر مشت و لگد گرفته است. اینبار اما آموزش و پرورش سریعتر عمل کرده و فرد خاطی را از کار معلق و سایر کارکنان مرتبط را از کار برکنار کرد. با این حال پیگیری های «هفت صبح» برای کسب اطلاع از جزئیات بیشتر ماجرا با پاسکاری مسئولان روابط عمومی این وزارتخانه، راه به جایی نبرد چرا که همه آنها یا از ماجرا اظهار بی اطلاعی می کردند و یا با گفتن این جمله که؛ ما حرفهایمان را در اطلاعیه صادره گفته ایم، تلاش می کردند تا از زیر پاسخگویی به این حاشیه های پیش آمده در این زمینه، شانه خالی کنند.

 

تنبیه دانش آموزان از منظر قانون

قوانین موجود در مورد تنبیه مجاز : در ماده ۶۸ آئین‌نامه اجرایی مدارس، مصوب شورای عالی آموزش و پرورش، وظایف و تکالیف دانش آموزان به روشنی بیان شده است. بر اساس ماده ۷۴ این آئین‌نامه نیز اگر دانش‌آموزان نسبت به وظایف خود قصور و سهل‌انگاری کنند، تخلف کرده‌اند و به استناد ماده ۷۶ آئین نامه، بعد از اینکه چاره جویی‌ها و راهنمایی‌های تربیتی مؤثر واقع نشد با رعایت تناسب به یکی از روش‌های زیر مورد تنبیه قرار می‌گیرند:

– تذکر شفاهی به طور خصوصی، – تذکر و اخطار شفاهی دانش آموزان کلاس مربوط، تغییر کلاس، با اطلاع ولی دانش آموز، اخطار کتبی و اطلاع به ولی دانش آموز، اخراج موقت از مدرسه با اطلاع قبلی ولی دانش آموز، حداکثر برای مدت سه روزو انتقال به مدرسه‌ای دیگر

اما اجرای این احکام برعهده چه شخص یا اشخاصی است؟ طبق ماده ۷۸ تنبیهات ۱ و ۲ بر عهده معلم و مربی و بند ۳ بر عهده مدیر و بند ۴ و ۵ پس از موافقت شورای مدرسه با مدیر است؛ ولی در مورد بند ۶ علاوه بر تأیید شورای مدرسه، موافقت اداره آموزش و پرورش نیز ضروری است.

با این حال اگر پس از کلیه این مراحل دانش آموز باز هم سربه راه و اصلاح نشد با وی چه باید کرد؟ سوالی که ماده ۸۰ آئین‌نامه اجرایی مدارس، مصوب شورای عالی آموزش و پرورش در پاسخ به آن اینگونه تعیین تکلیف کرده است: در نهایت اگر دانش‌آموزی از منطقه‌ای به منطقه‌ای دیگر منتقل شد و تشخیص داده شد که موجب انحراف و گمراهی دانش آموزان دیگر می‌شود با تأیید شورای مدرسه و موافقت اداره آموزش و پرورش در نوبت اول از حضور در مدارس منطقه و برای نوبت دوم تا مدتی که اداره کل آموزش و پرورش تعیین کند از حضور در کلیه مدارس محروم می‌شود و از اولیای او خواسته می‌شود تعلیم وتربیت فرزند خویش را بیرون از مدرسه بر عهده بگیرند.

همانطور که دیده می شود، تنبیه‌های مجاز برای دانش آموزان در قانون عبارت است از؛ تذکر و اخطار شفاهی به‌طور خصوصی، تذکر و اخطار شفاهی در حضور دانش آموزان کلاس مربوط؛ تغییر کلاس در صورت وجود کلاس‌های متعدد در یک پایه با اطلاع ولی دانش آموز، اخطار کتبی و اطلاع به دانش آموز، اخراج موقت از مدرسه با اطلاع قبلی ولی دانش آموز به مدت حداکثر سه روز و بالاخره انتقال به مدرسه دیگر.

 

از توبیخ اداری تا پیگیری کیفری

دومین شیوه تنبیه از منظر قانون همان روشی است که از آن به عنوان شیوه تنبیه غیرمجازیاد می شود و شامل تنبیه بدنی، اهانت و تعیین تکالیف درسی جهت تنبیه است.

در این مورد، در ماده ۷۷ آئین نامه اجرایی مدارس در خصوص تنبیه بدنی آمده است: «اعمال هرگونه تنبیه از قبیل اهانت، تنبیه بدنی و تعیین تکالیف درسی جهت تنبیه ممنوع است.»

همچنین با استناد به بندهای ۱ تا ۴ ماده ۸ قانون رسیدگی به تخلفات اداری، اعمال کننده تنبیهات مذکور متخلف است و پس از معرفی به هیئت‌های رسیدگی به تخلفات اداری و بررسی پرونده توسط هیئت‌ها، متناسب با اعمال و رفتار وی حکم صادر می‌شود.

اما این پایان مجازات برای معلم ها و کادر آموزشی متخلف نیست بلکه طبق ماده ۶۰۸ کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی اهانت و هتک حیثیت و… افراد، مجازات کیفری نیز خواهد داشت. همچنین اگر تنبیه بدنی موجب کبودی و شکستگی و هر گونه صدمه به دانش آموز شود، طبق ماده ۴۸۸ قانون مجازات اسلامی، موجب تعلق دیه نیز می‌شود.

 

تشکیل یک کمیته فراموش شده!

اما شاید بد نباشد که بدانید، در سال ۱۳۹۳ و همزمان با بالا گرفتن اعتراض ها در مورد افزایش مواردی از تبیه بدنی در مدارس، حمیدرضا کفاش معاون وقت پرورشی و فرهنگی ، کمیته ای که قرار بود وظیفه نظارت نامحسوس برای رصد تنبیه بدنی را عهده دار باشد. با این حال به نظر می رسد به تدریج عملا این کمیته به حاشیه رفته و یا شاید منحل شده باشد چرا که هیچ یک از مخاطبان ما در آموزش و پرورش اصولا خبری از فعالیت این کمیته ندارند!.

اما در این میان سخنان معلمان نیز شنیدنی است. داود یکی از همین معلم هاست که به «هفت صبح» می گوید: درست است که نباید دانش آموزان را تنبیه فیزیکی کرد اما واقعا تکلیف معلم در برابر دانش آموزان بی ادب چیست؟ چرا باید همیشه در هر شرایطی حق را به دانش آموز داد؟ اگر خود آقایان هم در چنین شرایطی قرار گرفتند و توانستند در برابر فحاشی ها و بی ادبی های دانش آموزان آرامش خود را حفظ کنند، آن وقت باید دستورالعمل صادر کنند! چرا وزیر و مسولان از کارکنانشان حمایت نمی کنند؟ آنهم معلم هایی که مجبورند با بچه های امروزی سروکله بزنند که متاسفانه به شدت بی ادبی می کنند و احترام به معلم برایشان بی معناست.

وی نفسی تازه می کند و در حالیکه سعی می کند تا خشمش را فروبخورد می گوید: مگر یک انسان در این شرایط سخت امروزی چقدر تحمل دارد که بتواند در برابر تحقیرها و فحاشی ها و بی احترامی های دانش آموزان فقط لبخند بزند و بگذرد؟!

 

وقتی که دانش آموز «معلول» است نه «علت»

محمد داوری، مشاور تربیتی و کارشناس آموزشی اما معتقد است که معلم و کادر آموزشی تحت هیچ شرایطی نباید دانش آموزان را مورد ضرب و شتم قرار دهد یا برخورد فیزیکی با آنها داشته باشد. وی در گفت و گو با «هفت صبح» می گوید: اصولا هر محصلی در ردیف سنی کودک و نوجوان قرار می گیرد که در مواجهه با آنها باید نگاه ما، نگاهی تربیتی باشد. چرا که اگر هم ناهنجاری هایی در رفتار و کردار آنها وجود دارد، دلیلش را باید در خانه و مدرسه و جامعه جستجو کرد که باعث می شود تا رفتار و گفتار وی ناهنجار شود. در واقع وی خودش قربانی است.بنابراین باید با نگاهی دلسوزانه به دنبال پیدا کردن ریشه های این ناهنجاری های در نقاطی بیرون از شخصیت وی بود.

وی با ذکر اینکه دانش آموز به هیچ عنوان نباید«مقصر» تلقی شود می گوید:مدرسه نه دادگاه است و نه کانون اصلاح و تربیت و نه زندان بلکه کانونی است برای زندگی کردن. محلی که ممکن است دانش آموز در آن، اشتباهی را نیز مرتکب شود. در اینجاست که معلم باید اشتباه وی را بررسی کند و برایش راهکار ارائه دهد ولی هیچ یک از کادر آموزشی حق ندارند با وی مقابله به مثل کرده یا وی را تنبیه فیزیکی کنند.

داوری در مورد نهادهای زیر مجموعه ای که در آموزش و پرورش مسئول رسیدگی به تخلفات معلم ها در اینگونه موارد هستند نیز می گوید: در آموزش و پرورش هم دایره حقوقی، هم هیات تخلفات اداری و هم حراست مسئول رصد عملکرد معلم ها و پیگیری حوادثی اینچنینی هستند و براساس آیی نامه های موجود، در صورت بروز تخلف، با مسببین آن برخورد می کنند.

 

دشواری اداره مدارس امروزی

این مشاور تربیتی با تاکید براینکه باز هم نباید از یاد برد که دانش آموز محور اصلی هر مدرسه ای است می گوید: باید حقوق وی رعایت شود. البته باید از جایگاه معلم نیز حمایت شود. آنهم معلمی که در باتلاقی از انواع مشکلات کنونی دست و پا می زند. هم مشکلات معیشتی دارد و هم باید در کلاس های ۳۰-۴۰ نفری با بچه هایی سرو کله بزند که مانند دانش آموزان قدیم، مطیع و حرف گوش کن و درس خوان نیستند. دانش آموزانی که با کوله ای سنگین از مشکلات خاتوادگی و فشارهای اقتصادی و سرخوردگی های اجتماعی به سرکلاس می آید و دنبال محلی می گردد تا آنها را خالی کند! واقعیت این است که در حال حاضر آسیب های اجتماعی در بین دانش آموزان و بخصوص بچه های مدارس جنوب شهر و مدارس حاشیه ای آنقدر زیاد شده که توان کادر آموزشی را بریده است. در چنین شرایطی، باید آموزش و پرورش حقیقتا به فکر روش های جدیدی برای اداره مدارس و کلاس ها و بچه ها باشد که متاسفانه به نظر نمی رسد چنین اراده ای حداقل هم اینک وجود داشته باشد. بنابراین تا وقتیکه چنین رویه ای وجود داشته باشد، همچنان باید منتظر شنیدن و خواندن اخبار حوادث گاه به گاه درگیری معلم با دانش آموزان باشیم!