راهکارهای بانک مرکزی ایران برای کم اثر کردن تحریم‌ها

دلار زدایی یکی از راهکارهای بانک مرکزی ایران برای کم اثر کردن تحریم‌ها و ایجادی راهی عملیاتی برای بهره بردن اقتصاد از ارزهای دیگر است، اما شاید عده‌ای معتقد باشند، دلارزدایی تنها در دستور سیاستگذاران اقتصادی ایران است، اما حقیقت آن است که دلارزدایی امروز تبدیل به یک رویه بین المللی کشورهای زیادی شده است که یکی از دلایل آن کاهش ارزش دلار در بازار جهانی است.

کاهش ارزش دلار در بازار جهانی

آخرین اطلاعات منتشر شده در ایالات متحده، انتظارات مبنی بر کاهش نرخ بهره فدرال رزرو در سه ماهه اول سال ۲۰۲۴ را تقویت کرد، با وجود کانال نزولی دلار در سال اخیر که همچنان پابرجاست احتمال کاهش ایندکس دلار باز هم وجود دارد.

نرخ مبادله یورو به دلار (EUR/USD) به بالاترین سطح ۴ ماهه بالای ۱.۱۰۳۰ رسید و یورو در سال میلادی که گذشت توانست وضعیت خود را نسبت به دلار بهتر کند.

نرخ مبادله پوند به دلار (GBP/USD) نیز به بالاترین حد خود بالای ۱.۲۷۴۰ رسید و دلار نسبت به پوند انگلیس هم در سال اخیر تضعیف شد، بعد از برنامه دولت‌های مختلف به ویژه سازمان بریکس حجم معاملات دلار در جهان کاهش یافته و ریسک معاملات با دلار افزایش یافته است.

به گفته بارکلیز یکی از تحلیلگران جهانی ارز، مدل اختصاصی متعادل‌سازی دلار در پایان سال میلادی ۲۰۲۳ نشان‌دهنده سیگنال فروش قوی دلار تا پایان سال برابر همه شرکت‌های بزرگ است.

انتشار داده‌های فدرال رزرو ایالات متحده در روز جمعه، انتظارات بازار در مورد کاهش قابل توجه نرخ بهره فدرال رزرو در نیمه اول سال ۲۰۲۴ را مختل نکرد.

شاخص قیمت PCE ایالات متحده در ماه نوامبر ۰.۱٪ در مقایسه با انتظارات برای عدم تغییر در ماه کاهش یافت و افزایش سالانه از ۲.۹٪ به ۲.۸٪ کاهش یافت.

داده‌ها به این معنی است که ششمین نرخ بهره سالانه به سطح هدف ۲ درصدی فدرال رزرو کاهش می‌یابد و نشانه قوی دیگری خواهد بود که مشکل تورم و این دیدگاه که فشارهای تورمی اساسی «چسبنده» هستند، دیگر صادق نیستند.»

با این حال، یک تغییر بیشتر برای ماه می با افزایش نرخ به عنوان یک قطعیت وجود داشت در حالی که محتمل‌ترین نتیجه اکنون به عنوان دو کاهش نرخ به ۵.۰۰٪ دیده می‌شود.

در نتیجه انتظارات فدرال رزرو به تضعیف حمایت خالص از دلار ادامه دارد و احتمالاً دلار در سال ۲۰۲۴ نیز وضعیت نزولی خواهد داشت.

تصویر زیر نمودار سالانه یورو به دلار است که در سال ۲۰۲۳ با وجود اخباری مبنی بر تقویت دلار، اما دلار توانست بخشی از ریزش‌های خود را جبران کند و صعودی شود.

حال شاخص دلار را با فرانک سوئیس مقایسه می‌کنیم، طبق تصویر زیر در نمودار دلار آمریکا نسبت به فرانک سوئیس، دلار باز هم شاهد ریزش است، طبق تصویر زیر، دلار در ۲۲ سال اخیر افت قابل توجهی را نسبت به فرانک سوئیس انجام داده و برابری آن از ۱.۸۰۰۰۰ به ۰.۸۵۵۲۵ کاهش یافته است، یعنی دوبرابر ارزش دلار کم شده است.

توسعه روابط پولی ایران و روسیه

یکی از راهکارهای ایران برای دلار زدایی توسعه روابط پولی با روسیه و چین است که در هفته‌ای که گذشت اولین اقدام از این دست اجرایی شد، در دیدار و مذاکرات محمدرضا فرزین رئیس‌کل بانک مرکزی کشورمان با الویرا نبیولینا رئیس‌کل بانک مرکزی روسیه، افزایش همکاری‌های پولی و بانکی، بهره‌برداری از ظرفیت‌های بریکس و نهادسازی‌های پولی و بانکی جدید در این حوزه و همچنین تقویت مناسبات در چارچوب توافقنامه تجارت آزاد میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا مورد تاکید قرار گرفت. به دنبال عملیاتی شدن بسترهای پولی و بانکی میان جمهوری اسلامی ایران و روسیه، فصل جدیدی از روابط بانکی دو کشور آغاز شد.

زیرساخت‌ها و بسترهایی همچون اتصال سامانه‌های پیام‌رسان غیرسوئیفتی و برقراری روابط دوطرفه کارگزاری با پول‌های ملی میان بانک‌های تجاری دو کشور که قبلاً ایجاد شده بود امروز مورد استفاده بانک‌ها و فعالان اقتصادی قرار گرفته است.

در دیدار و مذاکرات رئیس‌کل بانک مرکزی کشورمان با رئیس‌کل بانک مرکزی روسیه، علاوه بر نهایی‌سازی توافق بکارگیری پول‌های ملی در مبادلات تجاری دو کشور بجای دلار، دکتر فرزین پیشنهادهایی در زمینه بهره‌برداری از ظرفیت‌های گروه بریکس و نهادسازی‌های پولی و بانکی در این حوزه طی دوره ریاست روسیه بر این گروه در سال آتی میلادی مطرح کرد که مورد توجه رئیس کل بانک مرکزی روسیه قرار گرفت.

بر اساس این گزارش، با توجه نهایی‌شدن کلیه اقدامات توافق‌شده قبلی میان بانک‌های مرکزی ایران و روسیه، قرار شد مفاد آن بصورت فنی و تخصصی، محور همکاری‌های آینده بانک‌های مرکزی دو کشور قرار گیرد.

گفتنی است در جریان سفر رئیس کل بانک مرکزی کشورمان به مسکو و به‌دنبال رایزنی‌ها و عملیاتی‌سازی بسترهای پولی و بانکی، اولین ال. سی شبکه بانکی ایران در خارج از کشور توسط بانک سپه در روسیه گشایش شد. ارزش این LC که از امروز مورد استفاده قرار گرفته، برای شروع مبلغ ۱۷ میلیون یورو است و با شرط پرداخت مدت‌دار جهت واردات استفاده می‌شود.

همچنین با حضور فرزین رئیس کل بانک مرکزی کشورمان، جلسه‌ای میان مدیران بانکی ازبر بانک روسیه و بانک ملی ایران برگزار شد که بر اساس آن خط اعتباری به ارزش ۶ و نیم میلیارد روبل برای واردات کالاهای اساسی از روسیه برای ایران ایجاد گردید.

دلار از سبد ارزهای مسافرتی به کشورهای همسایه حذف می‌شود

علی سعیدی مدیر عامل مرکز مبادله ارز و طلای ایران در این باره گفت: برنامه‌ریزی کرده‌ایم که بتوانیم ارز کشورهای همسایه یا مقصد را در اختیار مسافرین ایرانی قرار دهیم.

به گفته سعیدی، اگر بتوانیم از ابتدا به مسافر ایرانی اسکناس کشور مقصد را بدهیم، برای ایشان راحت تر خواهد بود؛ چرا که اگر دلار یا یورو تحویل دهیم دو بار هزینه تسعیر باید بپردازند که با این اقدام هزینه‌های آنها را کاهش می‌دهیم.

سعیدی با بیان اینکه ارز کشور عراق به صورت دینار، کشور عربستان به صورت ریال، کشور ترکیه به صورت لیر و امارات به صورت درهم پرداخت خواهد شد، گفت: مطالعات انجام شده و اقدامات اجرایی نیز پیگیری شده است. مسافران میلیونی برای این کشورها داریم و طبیعتاً اینها تقاضای زیادی برای دلار ایجاد می‌کنند، با تمام این کشورها عملاً مبادلات تجاری داریم و قراردادهای پیمان‌های پولی دوجانبه را با برخی از آنها داریم و با برخی که نداریم هم بانک مرکزی در تلاش برای از سرگیری پیمان پولی دوجانبه است. این کار سیاست ایران بوده و بحث دیپلماتیک را نیز طلب می‌کند، بقیه کشورها نیز به ریسک‌های مبادله با دلار و کاهش ارزش جهانی آن پی برده‌اند و به همین دلیل سیاست دلارزدایی منحصر به ایران نبوده و بسیاری از کشورهای دیگر نیز این اقدام را اجرایی خواهند کرد.

دور زدن تحریم‌های اصلی (پولی- مالی) با راهکارهای جدید و منطقی

بانک مرکزی در چند ماه اخیر در جهت دلار زدایی حرکت کرده است، راهکار بانک مرکزی ایجاد تبادل‌های پولی دوجانبه برای کاهش حجم مبادلات تجاری دلار است.

روابط پولی دوجانبه با عمان

محمدرضا فرزین در دیدار وزیر تجارت، صنعت و توسعه سرمایه گذاری عمان بر توسعه روابط پولی با عمان تاکید کرد.

به گفته فرزین، برگزاری نشست‌های تخصصی و فنی هیأت‌های بانکی و اقتصادی دو طرف باید بستری برای افزایش حجم مبادلات مالی، اقتصادی و تجاری شود چراکه افق جدیدی در مناسبات ایران و عمان طی چند سال گذشته گشوده شده است و از این ظرفیت می‌توان در توسعه مناسبات دوجانبه بانکی استفاده کرد.

توسعه روابط پولی بانکی ایران با کشورهای منطقه می‌تواند دستاوردهای زیادی داشته باشد، جالب است بدانید در ۸ ماه اول سال ۴۱ درصد بر مبادلات تجاری ایران و عمان افزوده شده است. توسعه روابط نفتی و حضور سرمایه گذاران عمانی در بخش گاز کشور می‌تواند این صنعت را بسیار بزرگ‌تر از امروز کرده و منجر به ارزآوری و افزایش ثروت عمومی شود.

توسعه روابط پولی با قطر

در مهر ماه سال جاری نیز محمدرضا فرزین رئیس کل بانک مرکزی با حضور در کشور قطر بر توسعه روابط پولی با این کشور تاکید کرد.

رئیس‌کل بانک مرکزی در این دیدار ضمن قدردانی از نقش قطر در انتقال منابع ارزی ایران، افزایش همکاری‌های پولی، بانکی و اقتصادی را زمینه‌ساز توسعه حداکثری و همه‌جانبه مبادلات تجاری ایران و قطر برشمرد و گفت: با توسعه روابط پولی و بانکی تهران – دوحه حجم تجارت میان دو کشور نیز رشد چشمگیری خواهد یافت.

توسعه روابط پولی با عراق

ایران در یک سال اخیر تلاش کرده با توسعه روابط پولی دوجانبه با عراق پرداخته تا زمینه برای افزایش مبادلات تجاری مهیا شود.

به گفته یحیی آل اسحاق رئیس اتاق مشترک ایران و عراق، «در چند سال آینده رسیدن به تجارت ۲۰ میلیارد دلاری بین دو کشور ایران و عراق امکان‌پذیر است. در حال حاضر روابط تجاری بین دو کشور از مرز ۱۰ میلیارد دلار عبور کرده است و سال آینده قطعاً بخش خصوصی ما می‌تواند روابط تجاری با عراق را به ۱۰ تا ۱۱ میلیارد دلار برساند و این رقم می‌تواند بدون صادرات گاز و برق و خدمات فنی و مهندسی باشد.

ربیهاوی رایزن بازرگانی ایران در عراق نیز درباره راهکارهای اجرایی دولت عراق برای مبادله با دینار گفته است: «عراق پیشنهاد داده که تمام تعاملات مالی ما در عراق باید به دینار باشد و حتی فروشگاه‌های ترک در عراق باید با دینار تعامل کنند و لذا دلار از صحنه بازار رسمی و تعامل داخلی بازار عراق باید حذف شود که این مساله برای ایران مزیت محسوب می‌شود و لذا اولین پیشنهاد این بوده است که تجار به جای اینکه دلار بگیرند با دینار معامله کنند و دوم اینکه در بحث بانک تی بی آی عراق که در آنجا پول فروش گاز و برق ایران در آنجا بلوکه می‌شود از پول آن برای خرید کالاهای غیرتحریمی استفاده می‌کنیم زیرا آمریکایی‌ها به تی بی آی و بانک مرکزی عراق اجازه داده‌اند که جمهوری اسلامی ایران از این پول برای کالاهای غیر تحریمی استفاده کند که شامل ۷ قلم کالای اساسی، دارو و تجهیزات صنعتی غیر تحریمی می‌شود.

به گفته ربیهاوی، «در تعامل تجار عراقی با شرکت‌های ایرانی صد در صد کالاهای غیر تحریمی تعامل می‌شود که این هم پیشنهاد دوم ما بود و موضوع سوم موضوع برخوردی است، حدود ۱۰ درصد از نیاز عراق تأمین می‌شود. ۴۵۰۰ قلم کالا به عراق صادر می‌شود که حدود ۱۰ درصد از مجموع واردات عراق است ما یک تلنگر به عراق بزنیم که متوجه شوند در تعامل تجاری با عراق موضوع قیمت برای ما بسیار مهم است تا از این طریق آن اختلاف ۱۰ درصدی قیمت ارز رسمی و آزاد را به ما برگردانند.

در سال‌های پیش ارائه دلار به عنوان ارز به عنوان یک سیاست ثابت و پیش فرض اقتصادی لحاظ شده بود که در این دوره با موفقیت این سیاست جای خود را به سیاست ارز کشور مقصد یعنی دینار داد و نشان داد می‌توان در بخش‌های دیگر کشور نیز دلار زدایی اتفاق بیفتد.

برای کشور مقصد ارز همان کشور را بدهید

یکی از راهکارهایی که می‌تواند از حجم مبادله دلار در جهان کاسته و ارزهای دیگر دنیا را جایگزین آن کند، استفاده از ارزهای کشورهای مقصد است، به عنوان مثال اگر فردی نیاز به مسافرت به کشور انگلستان را دارد پوند در اختیار آن داده شود و برای کشورهای حوزه یورو نیز از یورو استفاده شود.

برای کشور کانادا از دلار کانادا و برای استرالیا نیز از دلار استفاده شود و با این راهکار حجم و ارزش معاملات دلار در دنیا کاسته می‌شود، یکی دیگر از اموری که می‌تواند از ارزش دلار بکاهد خارج کردن دلار از چرخه سرمایه گذاری مردم عادی است، دولت باید به دنبال ارز جایگزین برای سرمایه گذاری خرد مردم باشد و هر ارز دیگر بین المللی که توانایی نقدشدن سریع در چرخه معاملات دنیا را داشته باشد می‌تواند گزینه مناسبی باشد./مهر