دلایل سهم اندک صنعت از صادرات غیرنفتی کشور

آمار صادرات صنعتی در هشت‌ماهه امسال افزایش میزان صادرات نسبت به مدت مشابه سال قبل را نشان می‌دهد. اما بررسی  دقیق‌تر حاکی از تهدید بازارهای صادرات صنعتی بنگاه‌‌‌هاست. بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد سیاست‌‌‌های سختگیرانه ارزی، عدم‌حمایت کافی از صادرات و اعمال قوانین مرتبط با اخذ تعهد ارزی و افزایش هزینه تمام‌شده تولید و فعالیت‌‌‌ها، افت توان صادراتی بنگاه‌‌‌ها در بخش صنعت را به دنبال داشته و موجب شده است صادرات به‌صرفه نباشد. همچنین سیاست‌‌‌هایی که به نبود ‌حمایت از صادرات منجر شده ، تجارت با کشورهای همسایه را که عمده‌‌‌ترین شرکای تجاری بخش صنعت هستند، کاهش داده است. شاهد این ماجرا گزارش‌‌‌های دوره‌‌‌ای، از جمله گزارش شامخ بخش صنعت است که نشان می‌دهد شاخص میزان صادرات کالا و خدمات در آذرماه در مقایسه با آبان‌ماه با شدت بیشتری کاهش داشته و به کمترین میزان سه‌ماه اخیر رسیده و حاکی از این است که صادرات صنعت برای ششمین ماه متوالی کاهش داشته است.

صادرات صنعتی در هشت‌ماهه ۱۴۰۲

بررسی آمار صادرات غیرنفتی طی هشت‌ماهه ۱۴۰۲ به تفکیک بخش‌‌‌های عمده و مقایسه با مدت مشابه سال قبل حاکی از این است که صادرات صنعت از لحاظ ارزشی و وزنی رشد داشته است. با این حال، ارزش واحد صادرات این بخش منفی بوده است. کشور در هشت‌ماهه ۱۴۰۲، ۴میلیارد و ۹۳۸میلیون دلار به وزن ۴۶۴۵‌هزار تن کالا صادر کرده است که از لحاظ ارزشی ۱۲‌درصد و از لحاظ وزنی ۱۳‌درصد افزایش نشان می‌دهد. ارزش واحد صادرات صنعت منفی یک‌درصد بوده است.

بررسی صادرات به تفکیک بخش‌‌‌های عمده و گروه‌‌‌های کالایی طی این مدت حاکی از این است که محصولات پلیمری ۴٫۱درصد، صنایع غذایی ۳٫۷درصد، صنایع شیمیایی ۲٫۱درصد، نساجی، پوشاک و کفش ۱٫۵درصد، ماشین‌‌‌سازی و تجهیزات ۰٫۹درصد، لوازم‌خانگی ۰٫۸درصد، صنایع برق و الکترونیک ۰٫۸درصد، خودرو و نیروی محرکه ۰٫۶درصد، محصولات سلولزی ۰٫۵درصد، دارو ۰٫۲درصد، صنایع ورزشی و خلاق ۰٫۱‌درصد و تجهیزات پزشکی کمتر از یک‌درصد و نزدیک به صفر سهم ارزشی از صادرات کشور داشته‌‌‌اند.

سهم ناچیز ایران از صادرات صنایع خلاق در حالی است که اهمیت نسبی صادرات خلاق در دنیا در حال افزایش است. طبق برآورد آنکتاد در سال ۲۰۲۰، کالاها و خدمات خلاقانه به ترتیب نماینده ۳ و ۲۱‌درصد از کل صادرات کالاها و خدمات بودند. در این سال چین با ۱۶۹میلیارد دلار صادرات، بزرگ‌ترین صادرکننده کالاهای خلاق بود و ایالات‌متحده با ۳۲میلیارد دلار، ایتالیا با ۲۷میلیارد دلار، آلمان با ۲۶میلیارد دلار و هنگ‌کنگ با ۲۴میلیارد دلار سهم عمده‌‌‌ای از صادرات این کالاها در دنیا داشته‌‌‌اند.

عمده‌‌‌ترین مقاصد صادراتی صنعت

بررسی مقاصد صادراتی طی هشت‌ماهه ۱۴۰۲ نیز نشان می‌دهد صادرات صنعتی کشور همچنان محدود به چند کشور همسایه است. نزدیک به ۴۵‌درصد صادرات صنعتی ایران طی این مدت به عراق بوده است. افغانستان با ۰٫۹درصد، پاکستان با ۰٫۸درصد، امارات متحده عربی با ۰٫۶درصد، ترکیه با ۰٫۵درصد، فدراسیون روسیه با ۰٫۴درصد، جمهوری‌آذربایجان با ۰٫۳درصد، ترکمنستان با ۰٫۳‌درصد و سایر کشورها با سهم ۱۷درصدی، اصلی‌‌‌ترین مقاصد صادراتی بخش صنعت هستند.

اما در حالی نزدیک به نیمی از صادرات صنعتی کشور به عراق است که براساس اظهارات فعالان اقتصادی، تاجران ایرانی در حال واگذاری بازار این کشور به رقبا از جمله ترکیه، عربستان و امارات هستند. این موضوع به این دلیل است که محصولات ایرانی در این بازار به گفته فعالان اقتصادی ۲۰‌درصد گران‌‌‌تر از رقبای دیگر است. دلیل قیمت بالاتر کالاهای ایرانی در بازارهای صادراتی از جمله عراق نیز به سیاست‌‌‌های ارزی کشور از جمله پیمان‌‌‌سپاری ارزی و این موضوع بر می‌‌‌گردد که صادرکنندگان مجبورند ارز حاصل از صادرات را ارزان‌‌‌تر بفروشند.

بررسی آمار صادرات به عراق به عنوان دومین بازار صادراتی کشور، حاکی از این است که صادرات صنعتی به این کشور شامل محصولات پلیمری با سهم ۱۱درصدی، صنایع غذایی با سهم ۹درصدی و صنایع برق و الکترونیک با سهم ۳درصدی است. این در حالی است که صادرات صنعتی به چین به عنوان اولین بازار صادراتی کشور، سهم چندانی از آمار صادرات هشت‌ماهه نداشته است. صادرات صنعتی کشور به امارات به عنوان سومین بازار صادراتی کشور نیز تنها شامل صنایع شیمیایی با سهم ۶درصدی است. صادرات صنعتی ایران به ترکیه به عنوان چهارمین بازار صادراتی کشور نیز ناچیز بوده و این کشور سهم چندانی از صادرات صنعتی کشور نداشته است. صادرات صنعتی به هند به‌عنوان پنجمین بازار صادراتی نیز تنها شامل صنایع شیمیایی با سهم ۴درصدی است. صادرات صنعتی به پاکستان به عنوان ششمین بازار صادراتی وضعیت نسبتا بهتری دارد. صادرات به این کشور شامل صنایع غذایی با سهم ۱۱درصدی و محصولات پلیمری با سهم ۱۰درصدی است. بررسی صادرات صنعتی به افغانستان به عنوان هفتمین بازار صادراتی کشور نیز نشان می‌دهد صنایع غذایی و محصولات پلیمری عمده‌‌‌ترین کالای صادراتی صنعتی به این کشور هر دو با سهم ۱۱درصدی است. نساجی، پوشاک و کفش با سهم ۷درصدی و صنایع شیمیایی با سهم ۳درصدی دیگر محصولات صنعتی صادراتی به این کشور است. بررسی صادرات به عمان به‌عنوان هشتمین بازار صادراتی کشور حاکی از این است که عمده‌‌‌ترین اقلام صادراتی به این کشور شامل شمش فولاد و قیر است و صادرات صنعتی عمده‌‌‌ای به این کشور نداریم. صادرات صنعتی ایران به فدراسیون روسیه به عنوان نهمین بازار صادراتی نیز تنها شامل صنایع غذایی با سهم ۸درصدی، خودرو و نیروی محرکه با سهم ۶درصدی و شیمیایی با سهم ۴درصدی است. صادرات صنعتی به اندونزی به‌عنوان دهمین بازار صادراتی تقریبا صفر بوده است و بیش از ۹۳‌درصد صادرات ایران به این کشور شمش فولاد است.

سهم ناچیز صادرات فناوری

بررسی آمار صادرات همچنین حاکی از این است که محصولات واسطه‌‌‌ای سهم ارزشی ۸۵٫۲درصدی، محصولات مصرفی سهم ۱۳٫۹درصدی و محصولات سرمایه‌‌‌ای سهم ۰٫۹درصدی از صادرات هشت‌ماهه ۱۴۰۲ دارند. این در حالی است که در مقایسه با هشت‌ماهه ۱۴۰۱، سهم ارزشی کالاهای واسطه‌‌‌ای در صادرات ۳‌درصد کاهش و سهم ارزشی کالاهای مصرفی و سرمایه‌‌‌ای به ترتیب ۱۵و ۱۱‌درصد افزایش داشته است. از لحاظ وزنی اما صادرات کالاهای واسطه‌‌‌ای ۲۹‌درصد افزایش و صادرات کالاهای مصرفی یک‌‌درصد کاهش نشان می‌دهد. موضوع قابل تامل دیگر در بررسی آمار صادرات، سهم ناچیز صادرات محصولات با فناوری بالاست. در هشت‌ماهه ۱۴۰۲، صادرات فناوری سطح بالا تنها ۰٫۱‌درصد از صادرت کشور و صادرات فناوری سطح پایین، ۰٫۸‌درصد از صادرات کشور را شامل شده است. صادرات فناوری سطح متوسط، ۳۰درصد، صادرات مبتنی بر منابع ۲۴‌درصد و صادرات محصولات اولیه ۳۷‌درصد صادرات هشت‌ماهه امسال را شامل شده است.

واردات صنعتی در هشت‌ماهه ۱۴۰۲

بررسی سهم ارزشی بخش‌‌‌های عمده کالایی از واردات طی هشت‌ماهه سال ۱۴۰۲ حاکی از سهم ۶۸درصدی بخش صنعت است. کشور در این مدت ۲۸میلیارد و ۷۰۶میلیون دلار واردات صنعتی به وزن ۶۹۳۹‌هزار تن داشته که نسبت به هشت‌ماه مشابه سال ۱۴۰۱، از لحاظ ارزشی ۱۹‌درصد و از لحاظ وزنی ۶‌درصد رشد نشان می‌‌‌دهد و ارزش واحد واردات این بخش نیز ۱۲‌درصد افزایش داشته است.

بررسی آمار واردات به تفکیک نوع کالا نیز حاکی از این است که کالاهای واسطه‌‌‌ای سهم ارزشی ۷۲٫۴درصدی، کالاهای سرمایه‌‌‌ای سهم ۱۴٫۷درصدی و کالاهای مصرفی سهم ۱۲٫۸درصدی از واردات کشور در هشت‌ماهه ۱۴۰۲ داشته‌‌‌اند.  اما ایران چه کالاهای صنعتی را در هشت‌ماهه امسال وارد کرده است؟ بررسی آمار واردات صنعتی بیانگر این است که خودرو و نیروی محرکه سهم ۱۵٫۲درصدی، صنایع برق و الکترونیک سهم ۱۳٫۷درصدی، ماشین‌‌‌سازی و تجهیزات سهم ۹٫۷درصدی، شیمیایی سهم ۶٫۷درصدی، صنایع غذایی سهم ۶٫۶درصدی، محصولات پلیمری سهم ۳٫۹درصدی، نساجی، پوشاک و کفش سهم ۳٫۱درصدی، محصولات سلولزی سهم ۳٫۱درصدی، تجهیزات پزشکی سهم ۲٫۷درصدی، دارو سهم ۲درصدی، لوازم خانگی سهم ۱٫۳درصدی، سایر تولیدات صنعتی سهم ۰٫۱درصدی و صنایع ورزشی و خلاق سهم ۰٫۱درصدی از واردات کشور در این بازه زمانی داشته‌‌‌اند.

مبادی وارداتی بخش صنعت

بررسی مبادی وارداتی بخش صنعت طی هشت‌ماهه ۱۴۰۲ نشان می‌دهد، چین با سهم ۳۶درصدی، عمده‌‌‌ترین مبدا وارداتی بخش صنعت است؛ این در حالی است که ایران صادرات صنعتی عمده‌‌‌ای به این کشور ندارد. امارات متحده عربی با سهم ۳۰درصدی، ترکیه با سهم ۱۰درصدی، آلمان با سهم ۴درصدی، ایتالیا با سهم ۲درصدی، هند با سهم یک‌درصدی و سایر کشورها با سهم ۱۷درصدی، دیگر مبادی وارداتی بخش صنعت هستند.واردات صنعتی از امارات شامل صنایع برق و الکترونیک با سهم ۲۲درصدی، خودرو و نیروی محرکه با سهم ۹درصدی، ماشین‌‌‌سازی و تجهیزات با سهم ۷درصدی، شیمیایی با سهم ۶درصدی و صنایع غذایی با سهم ۶درصدی است.

واردات صنعتی از چین شامل خودرو و نیروی محرکه با سهم ۳۴درصدی، صنایع برق و الکترونیک با سهم ۱۷درصدی، ماشین‌‌‌سازی و تجهیزات با سهم ۱۲درصدی، شیمیایی با سهم ۷درصدی، محصولات پلیمری با سهم ۵درصدی و لوازم‌خانگی با سهم ۳درصدی است. واردات صنعتی از ترکیه نیز شامل صنایع غذایی با سهم ۱۷درصدی، خودرو و نیروی محرکه با سهم ۱۲درصدی، ماشین‌‌‌سازی و تجهیزات با سهم ۸درصدی، شیمیایی با سهم ۷درصدی و صنایع برق و الکترونیک با سهم ۶درصدی است.

واردات صنعتی از آلمان هم شامل ماشین‌‌‌سازی و تجهیزات با سهم ۴۰درصدی، صنایع برق و الکترونیک با سهم ۸درصدی، صنایع غذایی با سهم ۸درصدی، خودرو و نیروی محرکه با سهم ۷درصدی، تجهیزات پزشکی با سهم ۷درصدی و شیمیایی با سهم ۶درصدی است.واردات صنعتی از هند نیز شامل شیمیایی با سهم ۱۵درصدی و صنایع غذایی با سهم۵درصدی است. واردات صنعتی از روسیه شامل محصولات سلولزی با سهم ۱۴درصدی، صنایع غذایی با سهم ۶درصدی، ماشین‌‌‌سازی و تجهیزات با سهم ۵درصدی و شیمیایی با سهم ۲درصدی است./دنیای اقتصاد