جدال بر سر انتقال آب

به گزارش سرمایه فردا، آنچه امروز در فلات مرکزی ایران به نام «راه‌حل بحران آب» معرفی می‌شود، در نگاه بسیاری از کارشناسان و مردم مناطق مبدأ، چیزی جز تکرار نسخه‌های شکست‌خورده گذشته نیست. پروژه‌های انتقال آب، به جای آنکه تشنگی قلب ایران را درمان کنند، نفس کارون را بریده‌اند و حیات زاگرس و دنا را به مخاطره انداخته‌اند. دستور اخیر برای تکمیل سدهای ماندگان و خرسان ۳، نه تنها اعتراضات اجتماعی را شعله‌ور کرده، بلکه پرسش‌های جدی درباره بی‌توجهی به هشدارهای علمی و اقتصادی را پیش روی دولت قرار داده است؛ پرسش‌هایی که پاسخ به آنها، سرنوشت یکی از حیاتی‌ترین منابع طبیعی کشور را رقم خواهد زد.

دولتی که قرار بود کارشناسان را پشت میز تصمیم‌گیری بازگرداند، گویا بدون در نظر گرفتن هشدارهای کارشناسی، همان راه منسوخ شده انتقال بین حوضه‌ای را برای حل مشکل آب فلات مرکزی انتخاب کرده است. تصمیم مسعود پزشکیان برای تکمیل دو سد پرمناقشه خرسان ۳ و ماندگان با اعتراض مردم کهگیلویه و بویراحمد، به‌عنوان نقطه مبدا انتقال آب مواجه شده است. با ساخت سد ماندگان کل آب یکی از سرشاخه‌های کارون به فلات مرکزی منتقل می‌شود و از محل اجرای این پروژه، با کاهش توان تولید برقابی، پنج همت خسارت به اقتصاد ایران وارد می‌شود.

باز هم سال خشکی از راه رسید و همه نگاه‌ها معطوف به انتقال آب سرشاخه‌های کارون برای نجات فلات خشک مرکزی شد. پروژه‌هایی که نه تنها قلب ایران را سیراب نکرده بلکه کارون را هم از نفس انداخته است، تا جایی که دریا زورش به رودخانه می‌رسد و نخل‌های شادگان بر اثر هجوم آب دریا به بستر کم جان رودخانه، خشک شده‌اند و روزگار مردم به سختی می‌گذرد.

با وجود همه انتقادها به اجرای پروژه‌های انتقال آب که مرگ کارون را رقم می‎زند، شنبه گذشته مسعود پزشکیان رئیس جمهور دستور تکمیل سدهای جنجالی ماندگان و خرسان سه را صادر کرد. همین دستور کافی بود تا موجی از اعتراضات در استانی که از اجرای پروژه‌های متعدد انتقال آب آسیب می‌بیند، شکل بگیرد. نمایندگان مجلس هم آرام ننشستند و به خیل معترضان پیوستند. سادات محمودی نماینده مردم شهرستان‌های کهگیلویه، بهمئی، چرام و لنده در مجلس، در فضای مجازی به این موضوع واکنش نشان داد و اعلام کرد: مجمع نمایندگان کهگیلویه و بویراحمد برای دفاع از حقوق مردم استان از تمام ظرفیت‌های نظارتی خود استفاده خواهند ‌کرد.

تصاویر نشان می‌داد که شینا انصاری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و صدیقه ترابی معاون محیط زیست انسانی این سازمان در همان جلسه‌ای که دستور تکمیل سد ماندگان صادر شده، حضور داشتند اما معاون رئیس جمهور در گفت‌وگو با پایگاه اطلاع‌رسانی دولت اعلام کرد که هنوز محیط زیست تصمیم قطعی برای سد ماندگان نگرفته است و موضوع بررسی ساخت سد ماندگان با حضور رئیس جمهور و چهار استاندار به کارگروهی با محوریت دانشگاه تهران محول شده است.

اعتراض مردم به تکمیل سد ماندگان

حتی صحبت‌های شینا انصاری هم نتوانست به مردم کهگیلویه و بویراحمد این اطمینان را بدهد که در اجرای پروژه‌های انتقال آب، عدالت زیست محیطی در استانشان رعایت می‌شود. به همین دلیل روز سه‌شنبه ۲۷ آبان مردم این استان مقابل استانداری کهگیلویه و بویراحمد تجمع کردند تا صدایشان را به گوش رئیس قوه مجریه برسانند.

تجمع کنندگان از مسئولان خواستند که فریاد طبیعت دنا و زاگرس را بشنوند و نگذارند با ساخت سد ماندگان و خرسان ۳، بلوط‌های زاگرس از بین بروند. آنها خواستار اجرای حکم قضائی صادره درباره توقف ساخت سد خرسان سه شدند و توقع داشتند که صدای کارون، زاگرس، اروند و مردمی که می‌خواهند زنده بمانند از سوی مسئولان شنیده شود.

به اعتقاد شرکت‌کنندگان چهار شغل از پنج شغل موجود در استان به آب گره خورده و با توسعه بیکاری به دلیل انتقال آب، شوتی سواری در استان تقویت می‌شود. آنها از مسئولان خواستند تا تعیین تکلیف کامل سد ماندگان و خرسان ۳، عملیات اجرایی این سدها متوقف شود.

انتقال آب، بیشتر از نیاز شرب در افق ۱۴۲۵

مهدی قمشی عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز از مخالفان اجرای هرگونه بارگذاری جدید بر روی کارون یا پروژه‌های انتقال آب است زیرا معتقد است که برای بیش از ۸۵ درصد ظرفیت آبی کارون برنامه‌ریزی انجام شده و دیگر این رودخانه نفس ندارد که بارگذاری جدید را تحمل کند.

او رودخانه کارون را دارای دو شاخه اصلی کوهرنگ و خرسان معرفی کرد و به «هفت صبح» گفت: آب سرشاخه کوهرنگ قبلا توسط پروژه‎های متعدد منتقل شده و دولت قصد دارد در شاخه خرسان با تعریف سد خرسان ۳، آب را به اصفهان، یزد و کرمان منتقل کند.

به گفته این عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، ماندگان یکی از شاخه‌هایی است که وارد خرسان می‌شود. خرسان دو شاخه اصلی «بشار» و «ماندگان» را دارد. با ساخت سد ماندگان سرشاخه ماندگان که در مرز استان اصفهان با کهگلیویه و بویراحمد است و آورد آن ۴۰۰ میلیون متر مکعب در سال است، به اصفهان منتقل خواهد شد.

بر اساس پیش‌بینی‌ها استان اصفهان در افق ۱۴۲۵، ۶ میلیون نفر جمعیت خواهد داشت. اگر میزان آب مورد نیاز برای هر نفر ۲۰۰ لیتر در نظر گرفته شود، نیاز آتی اصفهان ۴۰۰ میلیون متر مکعب در سال می‌شود. قمشی با تکیه بر همین محاسبات، به این جمع‌بندی رسید که آب منتقل شده برای اصفهان قطعا به مصرف کشاورزی می‌رسد چون در حال حاضر ۹۰۰ میلیون متر مکعب در سال و دو برابر نیاز شرب و بهداشت آینده استان اصفهان از سرشاخه‌های کارون منتقل شده است.

زیان پنج همتی کشور از انتقال آب

قمشی برای مخالفت با انتقال آب کارون به فلات مرکزی، دلایل اقتصادی هم ارائه داد. به گفته او، کارون پنج سد نیروگاهی دارد که این نیروگاه‌ها به خاطر اختلاف ارتفاع به ازای هر متر مکعب آب ۱.۸ کیلووات ساعت برق تولید می‌کنند. حتی اگر قیمت برق ۶ سنت در نظر گرفته شود، با انتقال ۴۰۰ میلیون متر مکعب آب، سالانه ۵ همت زیان اقتصادی به کشور تحمیل می‌شود زیرا آبی برای تولید برق در نیروگاه‌های برقابی باقی نمانده است.

به گفته او، آب انتقالی از کارون در اصفهان قطعا صرف کشاورزی خواهد شد و اگر به ازای هر متر مکعب ۰.۸ کیلوگرم گندم تولید شود، سود خالص هر کیلوگرم گندم کمتر از ۱۰ هزار تومان می‌شود. پس برای منافع ملی بهتر است که آب موجود از سیستم نیروگاهی کارون بگذرد.

آیا رئیس جمهور در زمان صدور دستور تکمیل ماندگان به نظرات کارشناسی توجه داشته یا اینکه باز هم گروهی اندک با همان نسخه‌های آزموده شده تکراری برای حل مشکل آب فلات مرکزی ایران وارد عمل شده‌اند؟