جایگاه اقتصاد ایران در آسیا و جهان

به گزارش سرمایه فردا، جایگاه اقتصاد ایران در آسیا و جهان مورد توجه بسیاری از مردم و کارشناسان قرار دارد. ایران در چند دهه اخیر از نظر تولید ناخالص داخلی افول زیادی داشته‌است‌. به همین دلیل تلاش کرده از طریق مالیات و سهام فروشی جبران کند. 

درآمد مالیاتی دولت‌ها، نسبت به اندازه اقتصاد آن کشور متفاوت است و نسبت بالاتر به معنی درآمد بیشتر دولت از محل تولید است‌.

باید توجه داشت که کشورهای اروپایی بیشترین درآمد مالیاتی را به نسبت GDP دارند و چهار کشور اول که شامل فرانسه، ایتالیا، آلمان و انگلستان هستند.

طبق نظر بانک جهانی، نسبت ۱۵ درصدی برای رشد اقتصادی و کاهش فقر ضروری است. یک مطالعه ۱۰ ساله نشان می‌دهد که تولید ناخالص داخلی سرانه برای کشورهایی که به نسبت ۱۵ درصدی رسیدند، ۷٫۵ درصد بیشتر از زمانی هست که به این نسبت نرسیده بودند.

همچنین ۴۰ کشور اول در آزادی اقتصادی، متوسط درآمد سرانه بیش از ۴۸.۰۰۰ دلاری دارند. ۴۰ کشور دوم حدود ۲۶.۰۰۰ دلار، ۴۰ کشور سوم حدود ۱۲.۰۰۰ دلار و ۴۵ کشور آخر، تنها در حدود ۶.۰۰۰ دلار درآمد دارند. با توجه به درآمد سرانه پایین کردم کشورمان جایگاه اقتصاد ایران نیز در قعر قرار گرفته است.

باید در نظر داشت که ایران در شاخص مهم آزادی اقتصادی، شرایط مطلوبی ندارد و در رتبه‌های آخر جهانی قرارگرفته است.

جایگاه اقتصاد ایران در بازارهای مالی

گزارش‌ها حاکی از آن است که شاخص بورس تهران طی ۳۰ روز گذشته، شاخص کل بورس در ۲۵ روز منفی بوده است در مجموع طی این دوره شاخص بورس با سقوط ۲۰۰ هزار واحدی، معادل بیش از ۱۰ درصد، افت داشته است.

صندوق توسعه ملی اخیرا طی دو نوبت ۶۰۰ میلیارد تومان پول به بازار بورس تزریق کرد، اما این اقدام نیز نتوانست از افت شاخص جلوگیری کند. همچنین رئیس‌کل بانک مرکزی، اعلام کرد در جلسه امروز شورای عالی بورس توافق شد که حمایت نظام بانکی از بازار سرمایه آغاز شود. پیشتر سازمان بورس خواستار تعریف خط اعتباری یا واریز حداقل ۵۰ هزار میلیارد تومان به بازار بورس شده بود. برآوردها نشان می‌دهد که تنها در دو هفته گذشته نزدیک ۵ هزار میلیارد تومان پول حقیقی از بورس خارج شده است. بیشترین فرار سرمایه از این بازار در ۱۰ مرداد، در پی ترور اسماعیل هنیه در تهران و آغاز تهدیدهای جمهوری اسلامی برای انتقام در روز بعد از آن اتفاق افتاد.

افت و خیزهای شاخص بورس طی سال‌های گذشته

با انتشار گزارش‌هایی از احتمال «تصمیم قطعی» جمهوری اسلامی برای حمله به اسرائیل، دوباره نزدیک ۱۲۰۰ میلیارد تومان روز ۲۲ مرداد از بورس خارج شد. افت شاخص بورس و خروج پول حقیقی از این بازار به معنی زیان هنگفت افرادی است که به هر دلیلی مایل نبوده‌اند سهام شرکت‌هایی را که خریداری کرده‌اند، بفروشند.

افت و خیزهای شاخص بورس طی سال‌های گذشته روند غیرمعمولی را طی کرده است. برای نمونه در میانه بحران اقتصادی و افت ارزش تولید ناخالص داخلی ایران، شاخص بورس از نیم میلیون واحد در ابتدای سال ۱۳۹۹ به ۲.۵ میلیون واحد در بهار پارسال رسید. برخی کارشناسان از دستکاری عمدی دولت در بازار بورس خبر داده‌اند؛ موضوعی که هم دولت دوازدهم و هم سیزدهم آن را رد کرده‌اند.

نوسانات ارزی با تضعیف جایگاه اقتصاد ایران

جایگاه اقتصاد ایران در رویدادهای ژئوپلیتیکی بسیار ضعیف است. به طوری که شرایط اقتصادی به طور قابل توجهی بعد از ترور هنیه بر عملکرد ارز در بازار ارز تأثیر گذاشت. در دهه گذشته بهترین و بدترین عملکرد ارزها ارزیابی شده است. همکاری بانک تسویه بین‌المللی با OANDA موجب شد هشت ارز پرمعامله طی یک‌دهه از اوج و همچنین پایین‌ترین از نظر حجمی به تصویر کشیده شود.

تورم در ژاپن طی ۳ سال از ۲/۵ درصد رسیده به ۲/۸ درصد، نخست‌وزیر به‌خاطر بالا رفتن هزینه‌های زندگی مردم تصمیم به استعفا گرفت.‏در ایران چهار دهه تورم ۲ رقمی، زندگی چندین نسل را نابود کرده حتی یک نفر حاضر به عذرخواهی نشده، چه برسد به استعفا.

از طرفی تعداد خانه‌های خالی در ژاپن به ۹ میلیون واحد رسیده است. کاهش جمعیت در ژاپن باعث شده که ۱۴ درصد از واحدهای مسکونی در ژاپن خالی از سکنه باشند. در شرایط که بیش از ۴۰ درصد ایران مستاجر هستند.

جدیدترین آمار تجارت خارجی

جایگاه اقتصاد ایران در مقابل عربستان بسیار تضعیف شده‌است. به طور که تراز تجاری عربستان در ماه می ۲۰۲۴ به مازاد ۳۴.۵ میلیارد ریال سعودی (۹.۲ میلیارد دلاری) دست یافت که نسبت به ماه مشابه سال قبل، ۱۲.۸ درصد افزایش داشت و به بالاترین سطح خود در سال جاری رسید. بر اساس داده‌‎های اداره کل آمار عربستان، تراز تجاری عربستان به دلیل دستیابی به بالاترین سطح صادرات غیرنفتی از ژوئن ۲۰۲۲، به ارزش ۲۸.۹ میلیارد ریال سعودی  (۷.۷ میلیارد دلار)، توانست روند کاهش خود را که ۱۹ ماه به طول انجامیده بود، متوقف کند.

داده‎‌های این گزارش نشان می‌‎دهد که تراز تجاری در مقایسه با ماه آوریل امسال، ۸ درصد کاهش داشته که به دلیل افزایش ۱۰.۶ درصدی واردات کالا در ماه می- در مقیاس ماهانه- است.در عین حال صادرات کالا در ماه می نسبت به ماه قبل از آن افزایش ۳.۳ درصدی داشته که ناشی از افزایش ۲۶.۹ درصدی صادرات غیرنفتی است.

از طرف دیگر تراز تجاری چین در ماه ژوئن، متاثر از افزایش صادرات و کاهش واردات، به بالاترین حد خود در چهار ماه اخیر رسیده است. این آمار نشان‌دهنده تقاضای داخلی ضعیف در چین، ظرفیت تولید بالا و مازاد عرضه بوده که به صادرات بالا تکیه دارد.

تنش‌های تجاری همچنان یک ریسک برای اقتصاد چین باقی مانده و بخشی از افزایش صادرات به این دلیل بوده که تولیدکنندگان برای جلوگیری از تعرفه‌های بیشتر، سفارشات را از پیش تعیین کردند.

سبزترین بزرگراه جهان

  دبی قصد دارد به “سبزترین بزرگراه جهان” تبدیل شود. ستون فقرات سبز دبی که توسط شرکت URB طراحی شده ، جاده موجود شیخ محمد بن زاید (E311) را به یک “راهروی پایدار” با ترامواهای الکتریکی، مسیرهای دوچرخه سواری و پیاده، صفحات خورشیدی ادغام شده در مسیرهای تراموا و بیش از یک میلیون درخت جدید تبدیل می‌کند.حالا جایگاه اقتصاد ایران را با امارات مقایسه کنید! ایران کشوری آلوده و محتاج به جامع بین‌المللی است.

با اتخاذ اصول ابتکار شهر ۲۰ دقیقه‌ای دبی، شریان بازسازی‌شده شامل مزارع عمودی، بخش‌های اجتماعی و سیستم‌های زهکشی شهری پایدار در مسیر خود می‌شود. همچنین دارای امکانات آموزشی و فرهنگی خواهد بود که به عنوان مرکز تعامل و یادگیری جامعه عمل می‌کنند، حرکتی که URB معتقد است به تبدیل مسیر به یک ویژگی شهری مرکزی و یکپارچه کمک می‌کند.

این پروژه با طرح جامع شهری ۲۰۴۰ دبی مطابقت دارد که چشم اندازی را برای چگونگی رشد پایدار شهر در ۱۶ سال آینده تعیین می‌کند. شرکت URB امیدوار است که طراحی آن به «تغییر از حالت‌های حمل‌ونقل وابسته به خودرو به حالت‌های پایدارتر» کمک کند.

قطر بزرگترین صادرکننده گاز جهان

قطر با کنار زدن امریکا، در صدر لیست بزرگ‌ترین صادرکنندگان گاز طبیعی مایع در ماه ژوئیه قرار گرفت. قطر در این ماه با افزایش ۱۱ درصدی نسبت به ماه قبل، ۷.۱۴ میلیون تن گاز طبیعی مایع صادر کرد. این مسائل جایگاه اقتصاد ایران در بازار جهانی بیش از همیشه تضعیف می‌کند.

امریکا نیز با صادرات حدود ۶.۷۶ میلیون تن و کاهش ۴ درصدی در رتبه دوم بزرگ ترین صادرکنندگان گاز طبیعی مایع قرار گرفت. ایالات متحده امریکا از ژانویه تا ژوئیه سال جاری در حجم صادرات گاز مایع در رتبه نخست قرار دارد و ۴۹.۶۱ میلیون تن گاز طبیعی مایع صادر کرده بود.

قطر اما در این بازه زمانی با صادرات ۴۶.۹ میلیون تن در رتبه سوم بیشترین میزان صادرات قرار گرفت.قطر حدود ۷۷ درصد از صادرات گاز کشورهای عربی را به خود اختصاص داده و بزرگترین صادرکننده گاز در میان کشورهای عربی است.

چین چگونه مسکن می‌سازد

از طرف عربستان «شرکت ملی مسکن» و از طرف چین شرکت «CSCEC» این قرارداد را با حضور مجید عبدالله الحقیل، وزیر امور شهری و مسکن عربستان، امضا کردند.

در بیانیه «شرکت ملی مسکن» عربستان درباره این قرارداد آمده است که این مشارکت در ادامه پروژه‌های مشترک این شرکت با شرکت‌های بزرگ پیمانکاری بین‌المللی است و از طریق آن قصد دارد ۲۰ هزار واحد مسکونی در متراژهای مختلف و متنوع شامل مجموعه‌ای از امکانات و خدمات بهداشتی، آموزشی، تجاری، مناطق خدمات عمومی و یکپارچه برای یک زندگی با کیفیت بسازد.

به گزارش خبرگزاری رسمی عربستان، این شرکت همچنین اعلام کرد که هدف از این قرارداد کمک به افزایش عرضه املاک و تلاش برای اضافه کردن واحدهای مسکونی بیشتر در کشور است. از طریق سرمایه‎‌گذاری مشترک با شرکت‎‌های بزرگ بین‌‎المللی پروژه‎‌های مسکن با کیفیت بالا در استان‌‎های مختلف کشور ایجاد می‎‌شود.

متوسط نرخ تورم سال

گزارش‌ها از جایگاه اقتصاد ایران نشان داد که دولت روحانی در مردادماه ۱۳۹۲ در حالی اقتصاد کشور را به دست گرفت که نرخ تورم توسط مراکز رسمی ۳۹ درصد اعلام شده بود. اما پس از دو سال، تورم سالانه در تیرماه ۱۳۹۴ به ۱۵.۶ درصد کاهش یافت. این در شرایطی است که متوسط نرخ تورم سال قبل از استقرار دولت روحانی، یعنی در دولت دهم معادل ۴۳.۲ درصد بوده است.

اما عملکرد دو سال اول دولت رییسی در حوزه تورم چگونه بود؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد که دولت رییسی در حالی در مرداد ۱۴۰۰ روی کار آمد که نرخ تورم ۴۳.۲ درصد اعلام شده بود.

این در شرایطی است که متوسط نرخ تورم ۱۲ ماه پایانی دولت دوازدهم به دلیل تشدید تحریم‌ها و چالش‌های ناشی از خروج آمریکا از برجام رشد کرد و شرایط تورمی دولت سیزدهم مشابه آغاز فعالیت دولت یازدهم بود.

بر همین اساس، بررسی نمودار آماری از تورم حاکی از آن است که نرخ تورم در تیرماه ۱۴۰۲ به ۴۷.۵ درصد رسید. در واقع طی دو سال فعالیت دولت سیزدهم تا مرداد ۱۴۰۲، نرخ تورم سالانه نه تنها کنترل نشد، بلکه نرخ‌های تورم ماهانه کماکان روندهای عجیبی را نشان می‌دهند.

استقراض پنهان دولت از بانک مرکزی

همچنین جایگاه اقتصاد ایران به مرحله‌ای رسیده که ۲۶۸ همت چاپ پول دارد و مدعی هستند که  یک سال منتهی به تیرماه ۱۴۰۲ از ۲۸۰ همت افزایش بدهی دولت به بانک‌ها تأثیر گرفته است.

پول پرقدرتی که بانک مرکزی منتشر می‌کند، طی فقط یک سال منتهی به تیرماه ۲۶۸ همت (هزار میلیارد تومان) بیشتر شده (به معنی رشد ۴۱٫۱ درصدی) که اتفاقاً در همین بازه مطالبات بانک مرکزی از بانک‌ها به عنوان یکی از اجزای آن هم ۲۶۹ همت افزایش یافته است. جالب آن که باز هم در این بازه، ۲۸۰ همت به مطالبات بانک‌ها از بخش دولتی افزوده شده است.

بنابراین به سادگی می‌توان گفت هر چند رد پای چندانی از استقراض و بدهکارشدن مستقیم دولت از بانک مرکزی وجود ندارد، اما این سهم حجیم بانک‌ها در چاپ پول نهایتاً از سمت دولت شارژ می‌شود. در واقع نمی‌توان نقش کسری بودجه دولت را که باعث استقراض دولت از بانک‌ها و در نهایت استقراض بانک‌ها از بانک مرکزی می‌شود، در چاپ پول سریع یک سال گذشته نادیده گرفت.

کارنامه یک ساله چاپ پول در بانک مرکزی

  بانک مرکزی در مجموع در اقتصاد ایران پول منتشر کرده است منتشر کرده، ۵۴۹ همت به واسطه ذخایر خارجی بوده است. یعنی عملاً بیش از نصف پول منتشرشده در ازای دریافت دلار و طلا بوده است. رایج‌ترین حالت آن وقتی است که دولت دلار نفتی را به بانک مرکزی می‌دهد و با نرخ تسعیر مشخصی از آن ریال می‌گیرد. ۴۴۵ همت از پایه پولی را هم بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی تشکیل می‌دهد. اثر خالص مطالبات بانک مرکزی از بانک‌ها هم منفی بوده؛ یعنی مقدار سپرده دولت نزد بانک مرکزی از مقدار بدهی‌اش به این نهاد بیشتر است.

منحنی سیاه‌رنگ نشان می‌دهد که شیب تند افزایش پایه پولی در چند ماه گذشته (مدت مشابه در سال ۱۴۰۲) کمی کاهش یافته است. در گذر از خرداد به تیر، دارایی‌های خارجی بانک مرکزی کاهش یافته که می‌تواند به دلیل مداخله بانک مرکزی در بازار ارز از طریق عرضه ارز (یعنی کاهش دارایی‌های ارزی بانک مرکزی) رخ داده باشد. جالب این که خالص بدهی‌های دولت هم منفی‌تر شده اما طی یک ماه ۵۳ همت به بدهی‌های بانک‌ها افزوده شده است.
در مجموع، طی یک سال منتهی به تیرماه، رقم پایه پولی از ۶۵۳ همت به ۹۲۱ همت رسیده و مهم‌تر از آن، مطالبات بانک مرکزی از بانک‌ها از ۱۷۶ همت به عدد بالای ۴۴۵ همت جهش کرده است.

۶ روند بحران‌زای انرژی، پیش‌روی رئیس‌جمهور جدید

در نتیجه افزایش نامتناسب قیمت گاز نسبت به تورم، میانگین قیمت “حقیقی” طی ۵ سال اخیر حدود ۱۶٪ در سال کاهش و هم‌زمان میانگین مصرف هر مشترک حدود ۴٪ در سال افزایش داشته است.

تقاضای تأمین نشده (خاموشی) برق صنایع با یک جهش طی سه سال اخیر، از میانگین ۱۱٪ به ۳۸٪ از کل تقاضا رسیده است.

طی سال‌های اخیر، سرمایه‌گذاری سالانه در شبکه انتقال و توزیع در مقابل منابع مالی در دسترس نیروگاه‌ها برای سرمایه‌گذاری، به‌طور متوسط ۴برابر بیشتر بوده که نشان از توزیع نامتوازن منابع سرمایه‌گذاری در طول زنجیره صنعت برق دارد.

قطعی فزاینده خوراک گاز، موجب کاهش ۱۸٪ تولید پتروشیمی‌های اوره و متانول (بورسی) در ماه‌های سرد سال ۱۴۰۲ و عدم‌النفع ۱.۱ میلیارد دلاری آن‌ها شده است.

ایران ارزان‌ترین نفت را به چین می‌فروشد

خبرگزاری بلومبرگ با اشاره به افزایش سهم دلالان مالزی در فروش پنهانی نفت ایران به چین گزارش داده است که ایران ارزان‌ترین نفت را به پالایشگاه‌های چینی می‌فروشد.

بلومبرگ روز سه‌شنبه ۳۰ مرداد گزارش داده است که ایران نفت باکیفیت سبک خود را حتی ۶ دلار با تخفیف نسبت به قیمت نفت برنت دریای شمال به چین می‌فروشد، در حالی که روسیه به‌رغم تحریم‌های غرب، برای همین نوع نفت کمتر از یک دلار تخفیف به مشتریان چینی می‌دهد.

پالایشگاه‌های کوچک و مستقل چینی، موسوم به «تی‌پات» (قوری چای) مشتریان نفت ایران هستند و جمهوری اسلامی علاوه بر تخفیف به آنها، هزینه دلالان مالزی، سنگاپور، عمان، عراق و امارات را برای تغییر برند نفت ایران و پنهان کردن مبدا آن را نیز متحمل می‌شود. پیشتر شرکت اطلاعات کالا، کپلر، به رادیو فردا گفته بود که تقریبا ۶۰ درصد نفت ایران از طریق دلالان مالزی و تحت نام نفت مالزی راهی چین می‌شود، اما آمارهای گمرکی چین نشان می‌دهد در ماه گذشته سهم دلالان مالزی در انتقال نفت ایران افزایش یافته است.

آمارهای گمرکی چین

آمارهای گمرکی چین نشان می‌دهد که این کشور در هفت ماه ابتدایی سال ۲۰۲۴ روزانه به‌طور متوسط یک میلیون و ۲۳۰ هزار بشکه نفت از مالزی وارد کرده است. این در حالی است که کل تولید نفت مالزی حدود ۵۷۰ هزار بشکه در روز است.

آمارهای گمرکی چین همچنین نشان می‌دهد واردات نفت این کشور از مالزی در ماه گذشته، ژوئیه، یک رکورد تاریخی زده و به نزدیک ۱.۵ میلیون بشکه در روز رسیده که سه برابر کل تولید نفت مالزی است. آمارهای این نهاد رسمی چین همچنین مدعی است که طی هفت ماه ابتدایی سال، حتی یک بشکه نفت از ایران وارد این کشور نشده است که در صورت صحت آمار، نشان می‌دهد کل نفت ایران از طریق واسطه‌ها و دلال‌های خارجی و تحت نام نفت دیگر کشورها راهی چین می‌شود.ئیش از این رسانه‌های غربی با استناد به منابع تجاری و نفتی گزارش داده بودند که تنها پالایشگاه‌های مستقل و کوچک چینی مشتری نفت ایران هستند و پالایشگاه‎‌های بزرگ یا دولتی چین حتی از طریق واسطه‌ها نیز از ایران نفت خریداری نمی‌کند.

آمارهای شرکت‌های ردیابی نفتکش‌ها مانند وُرتکسا نشان می‌دهد به رغم تخفیف‌های گسترده، در مجموع رشد صادرات نفت ایران به چین در چند ماه گذشته متوقف شده است. این موضوع گویای آن است که در عمل تنها دلالان مالزی جای دلال‌های دیگر کشورها را در رساندن نفت ایران به چین گرفته‌اند. آمارهای اوپک و آژانس بین‌المللی انرژی نیز نشان می‌دهد به رغم رشد چشمگیر تولید نفت ایران در سال گذشته، این رشد در چند ماه گذشته متوقف شده است.

اوج‌بار مصرف برق ایران بیشتر از ۱۳۰ کشور دنیا

اوج‌بار مصرف برق ایران از ۷۹ هزار مگاوات گذشت. از بین ۱۴۰ کشوری که پای برق به آن‌ها رسیده، شاخص اوج‌بار ایران از ۱۳۰ کشور جهان از جمله برزیل، عربستان، بریتانیا و ترکیه بیشتر است. کولرها و صنایع با فناوری قدیمی مهم‌ترین دلیل رکوردشکنی اوج‌بار مصرف برق ایران به حساب می‌آیند. ایران به ازای هر گیگاوات اوج بار مصرف برق ۵ میلیارد دلار کالا تولید می‌کند اما در ترکیه با همین میزان برق ۲۲ میلیارد دلار تولید ثبت می‌شود.

گزارش صندوق بین‌المللی پول درباره وضعیت هشت اقتصاد نوظهور در سال جاری و سال آینده نشان می‌دهد که اقتصادهای نوظهور از جمله چین و هند، سال پیش وضعیت بهتری داشتند و صندوق بین‌المللی پول معتقد است نرخ رشد این اقتصادها امسال پایین‌تر از سال گذشته خواهد بود.

همچنین پیش‌بینی شده نرخ رشد دو اقتصاد یاد شده سال آینده پایین‌تر از امسال است‌. این کاهش اثرات فراگیر داخلی و بین‌المللی دارد.بویژه تشدید ضعف اقتصاد چین به بازار مواد خام و اقتصادهای صادرکنندگان کالا به این کشور لطمه وارد خواهد کرد. باید برای دوره طولانی نرخ های پایین رشد در اقتصادهای نوظهور آماده بود. هرچند جایگاه اقتصاد ایران در چین ناشناخته است.