تغییر در نظم جهانی ۲۰۲۵

به گزارش سرمایه فردا، سال ۲۰۲۵ به جای آنکه فرصتی برای توقف فرسایش و اضطراب جهانی باشد، خود به یکی از پرتنش‌ترین سال‌های اخیر بدل شد. همکاری‌های بین‌المللی در این سال بیش از پیش دشوار شد، بی‌اعتمادی میان دولت‌ها افزایش یافت و نشانه‌های افول نظم جهانی و کاهش نقش رهبری آمریکا آشکارتر از همیشه به چشم آمد. اکنون که این سال رو به پایان است، تنها امید باقی‌مانده آن است که ۲۰۲۶ غافلگیرکننده‌تر و مهربان‌تر باشد. پیش از ورود به سال جدید، مرور ده رویداد مهم سال ۲۰۲۵ نشان می‌دهد چرا این سال در حافظه جهانی ماندگار خواهد شد.

۱۰. درگیری کامبوج و تایلند در ژوئیه، اختلاف مرزی دیرینه میان کامبوج و تایلند به جنگی آشکار تبدیل شد. معبد باستانی «پراسَت تا موئن توم» در رشته‌کوه دانگرک، نقطه کانونی این مناقشه بود. درگیری‌ها ده‌ها کشته و هزاران آواره برجای گذاشت. فشار آمریکا به آتش‌بس انجامید، اما توافق پایدار نماند و در نوامبر با انفجار مین و حملات هوایی دوباره شعله‌ور شد. موضع سخت نخست‌وزیر جدید تایلند نیز چشم‌انداز صلح را تیره‌تر کرد.

۹. انتخاب پاپ لئوی چهاردهم؛ نخستین پاپ آمریکایی پس از درگذشت ناگهانی پاپ فرانسیس در آوریل، کاردینال‌های واتیکان وارد کنکلاو شدند. در رأی‌گیری چهارم، دود سفید از دودکش سیستین برخاست و کاردینال رابرت پرووست از شیکاگو به‌عنوان پاپ جدید انتخاب شد. او نخستین پاپ آمریکایی و نخستین عضو فرقه آگوستینی است که به مقام پاپی می‌رسد و نام «لئوی چهاردهم» را برگزید؛ نامی که یادآور اصلاحات اجتماعی پاپ لئوی سیزدهم است.

۸. مناقشه دوباره هند و پاکستان در ماه مه، حمله تروریستی در کشمیر بار دیگر شعله درگیری میان هند و پاکستان را روشن کرد. دهلی‌نو زیرساخت‌های تروریستی در خاک پاکستان را هدف قرار داد و اسلام‌آباد در پاسخ حملات موشکی و پهپادی انجام داد. سه روز نبرد شدید بدون برتری قاطع پایان یافت، اما روابط واشنگتن و دهلی‌نو به تیرگی گرایید.

۷. تشدید رقابت جهانی هوش مصنوعی رقابت آمریکا و چین در حوزه هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۵ شدت گرفت. شرکت چینی «دیپ‌سیک» مدلی معرفی کرد که بدون تراشه‌های انویدیا عملکردی مشابه مدل‌های آمریکایی داشت. دولت ترامپ ابتدا محدودیت‌های صادراتی را تشدید کرد، اما سپس فروش تراشه‌های پیشرفته به چین را مجاز دانست؛ تصمیمی که بحث‌های امنیتی گسترده‌ای برانگیخت. رقابت اکنون نه‌فقط بر سر بهترین مدل، بلکه بر سر ادغام هوش مصنوعی در زندگی روزمره است؛ عرصه‌ای که چین دست بالا را دارد.

۶. ادامه جنگ جهنمی سودان جنگ داخلی سودان وارد سومین سال خود شد و همچنان بی‌پایان به نظر می‌رسد. ارتش و نیروهای پشتیبانی سریع هر یک بخش‌هایی از کشور را در کنترل دارند و حمایت خارجی نیز به پیچیدگی جنگ افزوده است. هزینه انسانی این نبرد فاجعه‌بار است: صدها هزار کشته، بیش از ۱۲ میلیون آواره و خطر قحطی گسترده. سقوط شهر الفاشر پس از محاصره‌ای طولانی، صحنه‌های هولناکی رقم زد و چشم‌انداز پایان جنگ همچنان تاریک است.

۵. طرح صلح غزه با میانجی‌گری آمریکا پس از دو سال نبرد ویرانگر، اسرائیل و حماس در اکتبر به آتش‌بسی تازه تن دادند. پیش‌تر دولت بایدن آتش‌بسی موقت برقرار کرده بود، اما این توافق در مارس فروپاشید. نقش ترامپ در آتش‌بس جدید با همراهی قطر، ترکیه و مصر پررنگ بود، هرچند آینده این توافق همچنان نامعلوم است.

۴. فرسایش جنگ اوکراین جنگ اوکراین در سال ۲۰۲۵ وارد چهارمین سال خود شد. روسیه حملات موشکی و پهپادی را تشدید کرد و استان کورسک را بازپس گرفت، اما پیشروی در خاک اوکراین ناچیز بود. تلفات انسانی سنگین، عملیات پهپادی اوکراین در عمق خاک روسیه و فشارهای سیاسی آمریکا و اروپا، این جنگ را به یکی از فرسایشی‌ترین نبردهای معاصر بدل کرده است. کمک‌های مالی اتحادیه اروپا امیدی برای کی‌یف ایجاد کرد، اما فشار ترامپ برای آتش‌بس به نفع روسیه، آینده جنگ را مبهم نگه داشته است.

۳. حمله نظامی اسرائیل و آمریکا به ایران در ژوئن، تنش‌های دیرینه میان ایران و اسرائیل به جنگی کوتاه اما شدید انجامید که به «جنگ ۱۲ روزه» شهرت یافت. اسرائیل برنامه هسته‌ای ایران و حمایت این کشور از نیروهای مقاومت را تهدیدی وجودی می‌دانست و همراه با آمریکا وارد رویارویی مستقیم شد. این جنگ کوتاه، اما پرپیامد، یکی از مهم‌ترین رویدادهای سال ۲۰۲۵ بود.

منابع و سیاست آمریکا نظم جهانی را لرزاند

سال ۲۰۲۵ با سلسله‌ای از بحران‌های نظامی، اقتصادی و سیاسی به پایان رسید؛ از جنگ کوتاه اما پرتنش ایران و اسرائیل تا استفاده چین از عناصر نادر به‌عنوان سلاح ژئوپلیتیک و در نهایت سیاست‌های جنجالی دونالد ترامپ که بسیاری آن را پایان نظم آمریکایی دانستند. این رویدادها نه‌تنها چهره سال را شکل دادند، بلکه مسیر آینده روابط بین‌الملل را نیز تحت تأثیر قرار خواهند داد.

۳. جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل پس از چند عملیات محدود، در ژوئن ۲۰۲۵ اسرائیل با حملات هوایی گسترده به تأسیسات هسته‌ای و موشکی ایران، پایگاه‌های نظامی و مراکز فرماندهی، همراه با ترور شماری از فرماندهان و دانشمندان هسته‌ای، جنگی کوتاه اما شدید را آغاز کرد. ایران با شلیک موشک‌ها و پهپادها پاسخ داد و اسرائیل را وادار به پناه گرفتن در زیرزمین کرد. اما همانند بسیاری از بحران‌های منطقه‌ای، ارتش آمریکا وارد عمل شد و با بمب‌افکن‌ها و موشک‌های کروز خود تأسیسات ایران را هدف قرار داد. آتش‌بس در ۲۴ ژوئن برقرار شد، اما ریشه‌های این بحران همچنان باقی مانده و چشم‌انداز آرامش پایدار دور از دسترس است.

۲. عناصر نادر؛ سلاح ژئوپلیتیک چین سال ۲۰۲۵ نقطه عطفی بود که چین نشان داد می‌تواند از برتری خود در زنجیره تأمین عناصر نادر به‌عنوان ابزار فشار ژئوپلیتیک استفاده کند. این کشور حدود ۶۰ درصد استخراج و ۹۰ درصد پالایش عناصر نادر جهان را در اختیار دارد؛ موادی حیاتی برای صنایع پیشرفته و نظامی. در آوریل، پس از افزایش تعرفه‌های آمریکا، پکن صادرات آهن‌رباها و هفت عنصر کلیدی را متوقف کرد و تنها یک ماه بعد، ترامپ ناچار به عقب‌نشینی شد. در اکتبر نیز چین مقررات تازه‌ای برای صادرات محصولات وابسته به عناصر نادر وضع کرد. تهدید اختلال در اقتصاد آمریکا باعث شد واشنگتن بخشی از محدودیت‌ها را به تعویق اندازد و پکن نیز اجرای مقررات خود را یک سال عقب بیندازد. این تعلیق بیش از هر چیز نشان داد که «سلاح عناصر نادر» همچنان بالای سر آمریکا باقی مانده است.

۱. ترامپ و پایان نظم آمریکایی دونالد ترامپ در سال ۲۰۲۴ وعده داده بود سیاست خارجی آمریکا را دگرگون کند و در ۲۰۲۵ نشان داد بر سر وعده‌اش ایستاده است. حتی پیش از تحلیف، از خرید گرینلند، تبدیل کانادا به ایالت پنجاه‌ویکم و بازپس‌گیری کانال پاناما سخن گفت. در روز تحلیف، آمریکا را از توافق اقلیمی پاریس و سازمان جهانی بهداشت خارج کرد، پذیرش پناهجویان را محدود ساخت و کارتل‌های مواد مخدر را سازمان تروریستی اعلام کرد. در ماه‌های بعد، آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا تعطیل شد، نظارت بر نهادهای فدرال کاهش یافت و بدنه دولت کوچک‌تر شد.

با اعلام «روز آزادی» در دوم آوریل، تعرفه‌های سنگین ۱۰ تا ۵۰ درصدی بر واردات اعمال شد. ترامپ مدعی بود جنگ‌های خارجی را پایان داده و ناتو را وادار به افزایش هزینه‌های دفاعی کرده است. اما منتقدان تأکید داشتند که تعرفه‌ها به مصرف‌کنندگان آمریکایی ضربه زد، طرح صلح اوکراین به سود روسیه تمام شد و تضعیف ساختار امنیتی، آمریکا را آسیب‌پذیرتر کرد. در نهایت، ترامپ به‌عنوان چهره جنجالی و تعیین‌کننده سال ۲۰۲۵ شناخته شد؛ سالی که بسیاری آن را پایان نظم آمریکایی دانستند.