به گزارش سرمایه فردا، زمانی‌که آمارهای تجارت ایران در سال‌جاری منتشر شد، اولین نکته‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای که توجه تحلیلگران را به خود جلب کرد، کاهش ارزش صادرات ایران به سطح کم‌سابقه در سال‌های اخیر بود. توجه کارشناسان اقتصادی به این مساله باعث شد تا برخی از مسوولان با تاکید بر اینکه ارزش صادرات ایران در سطح معقولی قرار دارد، نسبت به این انتقادات واکنش نشان دهند.
البته این یک اصل طبیعی است که مسوولان تلاش داشته باشند که از عملکرد دستگاه خود دفاع کنند، اما واقعیت آن است که بررسی روند تجارت ایران در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که وضعیت حاضر نتیجه جایگاه تجارت در استراتژی کلان حکمرانی است. روند تعاملات تجاری ایران از حدود یک دهه‌قبل تغییرات قابل‌توجهی را شاهد بوده که عمده آن مربوط به بخش صادرات و جذب سرمایه‌گذاری خارجی است.
با توجه به اینکه نمودارهای سری زمانی صادرات، واردات و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی می‌توانند وضعیت رابطه ایران با جهان خارج را به تصویر بکشند، در این نوشته بر اساس این نمودارها وضعیت بخش تجارت و سرمایه‌گذاری خارجی بررسی خواهد شد و این گزاره که تحریم‌ها اثر قابل‌توجهی بر اقتصاد ایران نداشته، موردتحلیل قرار خواهد گرفت.
سرمایهای به ایران نمی‌آید
جذب سرمایه‌گذاری خارجی علاوه‌بر اینکه می‌تواند موتور محرکه رشد اقتصادی یک کشور باشد، آثار قابل‌توجه دیگری نیز بر فضای اقتصادی دارد. کشورها تلاش می‌کنند تا سرمایه خارجی بیشتری جذب کنند تا از این طریق نشان دهند که اقتصاد این کشورها استراتژی بلندمدتی برای همکاری با کشورهای خارجی را در دستور کار دارد و همچنین امنیت فضای اقتصادی خود را نشان دهند؛ در واقع مسیر جذب سرمایه خارجی همانند یک چرخه است.
این چرخه می‌تواند پیش‌برنده یا عقب‌برنده باشد.اگر کشورها بتوانند واحدهای اولیه سرمایه را جذب کنند، دیگر گروه‌هایی که در سرمایه‌گذاری مردد هستند، اطمینان بیشتری برای سرمایه‌گذاری خواهند داشت. به مرور این چرخه می‌تواند تا زمانی‌که اقتصاد امکان جذب سرمایه خارجی را داشته‌باشد ادامه یابد، در مقابل اگر کشوری در یک بازه زمانی طولانی موفق نشود سرمایهای را به کشور جذب کند، به مرور به‌عنوان یک کشور ناامن برای سرمایه‌گذاری شناخته‌می‌شود.
بر اساس داده‌های این نمودار ایران در بازه زمانی سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۰ مجموعا موفق‌شده ۷میلیارد و ۱۸۰میلیون دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به کشور جذب کند. از این میزان البته نزدیک به ۳میلیارد و ۴۰۰میلیون دلار در سال‌های ۹۵ و ۹۶ وارد کشور شده و رقم سرمایه‌گذاری در ۴ سال‌بعدی از سالانه ۶۰۰میلیون دلار فراتر نرفته است. مقایسه آمارهای ایران با آمارهای سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در امارات نشان می‌دهد که میزان جذب سرمایه‌گذاری در ایران تا چه حد ناچیز است. بر اساس آمارهای وزارت اقتصاد امارات، تنها در سال۲۰۲۱ میلادی این کشور موفق شده ۲۰میلیارد و ۷۰۰میلیون دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را جذب کند؛ رقمی تقریبا معادل ۳برابر آمار ۹ساله ایران.
آمارهای وزارت اقتصاد امارات نشان می‌دهد که این کشور در سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۱ میلادی بیش از ۱۳۰میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب کرده، بنابراین مشخص است که میزان جذب سرمایه‌گذاری خارجی در ایران با ظرفیت‌های اقتصادی ایران تناسبی ندارد. همچنین همان‌طور که در نمودار یک مشخص است، در یک دوره کوتاه در زمان مذاکرات برجام حجم سرمایه‌گذاری در ایران رشد محسوسی داشت که پس از خروج آمریکا از این توافق میزان سرمایه‌گذاری به‌سرعت به سطح قبلی بازگشته است.
هارمونی واردات
نمودار۲) آمار واردات ایران از نظر وزن و ارزش در بازه زمانی سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۴۰۱ را نشان می‌دهد. همان‌طور که از نمودار مشخص است، از سال۱۳۹۱، نمودار وزن واردات و ارزش واردات شباهت بالایی با یکدیگر داشته و تنها در عرض از مبدا با هم تفاوت دارند؛ در واقع هر زمانی‌که وزن واردات افزایش یافته، تقریبا به همان نسبت ارزش واردات نیز رشد داشته‌است.
تنها استثنای این روند سال۱۴۰۱ است که به‌دلیل افزایش سطح عمومی قیمت‌ها در جهان به‌رغم افت وزن واردات، ارزش کل واردات افزایش قابل‌توجهی داشته‌است. ارزش هر‌تن واردات ایران در سال‌گذشته ۱۶۰۴ دلار محاسبه‌شده که نزدیک به ۲۵درصد بیشتر از سال‌قبل‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر است. همچنین بین سال‌های ۹۲ تا ۱۴۰۱، ارزش هر‌تن واردات ایران بین ۱۱۵۲ دلار و ۱۶۰۴ دلار در نوسان بوده‌است.
نمودار ۲ به روشنی بیانگر آن است که در سمت واردات تغییرات کاملا منطقی بوده و اثر تحولات جهانی مانند تورم کاملا بر هزینه واردات ایران مشهود است. نکته دیگری که در نمودار۲ مشخص است، تغییرات زیاد در وزن و ارزش واردات کشور است. با وجود این نوسان در میزان واردات هنوز ارزش واردات به سطح سال‌های انتهایی دهه۸۰ و سال‌های ابتدایی دهه۹۰ شمسی نرسیده که مشخصا نشان‌دهنده اثر تحریم بر میزان واردات کشور است.
ضربه تحریم به صادرات
برخلاف تناسب وزن و ارزش در آمارهای واردات، این روند در آمارهای صادرات ایران مشاهده نمی‌شود. نمودار۳، میزان وزن و ارزش صادرات ایران در سال‌های ۱۳۸۳ و ۱۴۰۱ را نشان می‌دهد. برخلاف نمودار۲ (نمودار سری زمانی واردات)، در نمودار۳، میزان وزن و ارزش صادرات در برخی از برهه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های زمانی همبستگی بالایی با هم ندارند. به‌عنوان نمونه در حدفاصل سال‌های ۹۰ تا ۹۸، وزن صادرات ایران از ۷۸میلیون‌تن به ۱۳۴میلیون‌تن افزایش یافته‌است؛ با این وجود ارزش سالانه صادرات در این مدت معمولا کمتر از ۴۵میلیارد دلار محاسبه شده‌است. بر اساس داده‌های وزارت اقتصاد، در سال۹۰ ارزش صادرات غیرنفتی ایران در حدود ۴۴میلیارد دلار بوده که در سال۹۸ به ۴۱میلیارد دلار کاهش پیدا کرده‌است. همان‌طور که مشخص است در نمودار ۳ شکاف بین ارزش و وزن صادرات کشور در حال افزایش است که به روشنی بیانگر آن است که ارزش صادرات ایران به مرور در حال کاهش است. در نهایت با مقایسه نمودارهای سری زمانی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، صادرات و واردات ایران می‌توان گفت که پس از اعمال تحریم‌ها گرچه میزان واردات ایران کاهش پیدا کرده، اما تناسب لازم بین وزن و ارزش وجود دارد، در مقابل تحریم‌ها بیشترین ضربه را به صادرات ایران وارد کرده‌است. این روند باعث شده‌است که تجارت ایران به جاده یک‌طرفه تبدیل شود. رشد ارزش صادرات ایران تناسبی با رشد وزن صادرات ندارد؛ نتیجه این وضعیت کسری تجاری بالا، کاهش درآمدهای ارزی و اختلال در رشد اقتصادی کشور خواهد بود، بنابراین مشخص است که روند کاهش ارزش صادرات در دهه۹۰ باعث اتلاف منابع و اختلال روند رشد اقتصادی در کشور شده که مشخصا از نتایج تحریم‌های اقتصادی علیه ایران است که جریان درآمدی ورودی به کشور را مختل کرده‌است، بنابراین این گزاره که تحریم‌ها اثر عمده‌ای بر اقتصاد ایران نداشته، به هیچ‌وجه درست نیست./دنیای اقتصاد
نقش استارتاپ های بخش کشاورزی در تنظیم بازار و جلوگیری از تولید محصولات غیربهداشتی و…
مدیریت سیستمی کاربرد فراوانی پیدا کرده که تنها مربوط به شغل نیست. بلکه در برنامه‌های…
تبعات فیلترینگ فضای مجازی تنها منجر به خسارت دو میلیارد دلاری به کسب‌وکارهای ایرانی نشده،…
در این روند سهام کوچک یا بزرگ بخریم؟ این مهمترین سوال سرمایه گذاران است. در…
در کمیسیون تلفیق هیچ پیشنهادی برای افزایش قیمت حامل‌های انرژی ارائه نشده، اما دولت طبق…
بازار لوازم خانگی در ۱۴۰۳ کاملا با رکود همراه بود. تولیدکننده ارز نداشت و مصرف…