بحران اقتصادی ونزوئلایی شدن در ایران: بررسی و راهکارها

اصطلاح «ونزوئلایی شدن» (Venezuelanization) به وضعیتی اطلاق می‌شود که یک کشور به دلیل سیاست‌های اقتصادی نادرست، تورم افسارگسیخته، کاهش تولید، کاهش ارزش پول ملی و بحران‌های اجتماعی و سیاسی، دچار بحران اقتصادی شود. این وضعیت نام خود را از ونزوئلا گرفته است که در دهه‌های اخیر، به دلیل سیاست‌های پوپولیستی، مدیریت ضعیف اقتصادی، تحریم‌های خارجی و وابستگی بیش از حد به نفت، دچار تورم نجومی و بحران شدید اقتصادی شد.

ویژگی‌های کلیدی اقتصاد ونزوئلایی‌شده:

تورم بسیار بالا (Hyperinflation):

نرخ تورم به‌قدری بالا می‌رود که پول ملی بی‌ارزش می‌شود. در ونزوئلا، تورم در برخی سال‌ها به میلیون‌ها درصد رسید!

کنترل قیمت‌ها و سرکوب بازار آزاد:

دولت قیمت کالاهای اساسی را سرکوب می‌کند، اما به دلیل غیرواقعی بودن این قیمت‌ها، تولیدکنندگان ورشکسته می‌شوند و کمبود کالا ایجاد می‌شود.

چاپ پول بدون پشتوانه:

برای جبران کسری بودجه، دولت به چاپ بی‌رویه پول متوسل می‌شود که خود باعث تشدید تورم می‌شود.

وابستگی شدید به درآمدهای نفتی:

اقتصاد ونزوئلا متکی بر فروش نفت بود و زمانی که قیمت نفت کاهش یافت، این کشور دچار بحران اقتصادی شد.

خروج سرمایه و فرار نخبگان:

به دلیل ناامنی اقتصادی، سرمایه‌گذاران سرمایه خود را از کشور خارج کرده و نیروی کار ماهر مهاجرت می‌کند.

افزایش فقر و نابرابری:

کاهش ارزش پول ملی و گرانی، قدرت خرید مردم را نابود کرده و فقر گسترده‌ای ایجاد می‌کند.

آیا ایران در مسیر ونزوئلایی شدن است؟

برخی شباهت‌ها بین وضعیت اقتصادی ایران و ونزوئلا وجود دارد، اما تفاوت‌هایی نیز هست:

شباهت‌ها:

• تورم بالا و کاهش ارزش پول ملی (ریال ایران مانند بولیوار ونزوئلا، در حال از دست دادن ارزش خود است).
• تحریم‌های اقتصادی و کاهش درآمدهای نفتی
• کنترل‌های دولتی بر قیمت‌ها و سرکوب بازار آزاد
• چاپ پول بدون پشتوانه برای جبران کسری بودجه
• خروج سرمایه و افزایش مهاجرت نخبگان

تفاوت‌ها:

• ایران برخلاف ونزوئلا، هنوز اقتصاد متنوع‌تری دارد و صرفاً متکی بر نفت نیست.
• بخش خصوصی در ایران هنوز فعال است، در حالی که ونزوئلا تقریباً همه صنایع را دولتی کرده بود.
• ایران نیروی انسانی و زیرساخت‌های قوی‌تری دارد که می‌تواند جلوی فروپاشی کامل را بگیرد.

با این حال، اگر سیاست‌های اشتباه اصلاح نشوند، خطر حرکت به سمت بحران‌های اقتصادی جدی‌تر وجود دارد.

راهکارهای برون‌رفت از این بحران

برای جلوگیری از ونزوئلایی شدن، ایران باید سیاست‌های اقتصادی خود را در چند حوزه کلیدی اصلاح کند:

کنترل تورم و جلوگیری از چاپ پول

• کاهش وابستگی دولت به استقراض از بانک مرکزی و کنترل پایه پولی
• تقویت درآمدهای غیرنفتی و افزایش تولید داخلی
• افزایش شفافیت مالی و اصلاح ساختار بودجه

ایجاد ثبات در سیاست‌های ارزی

• پایان دادن به سرکوب نرخ ارز و حرکت به سمت تک‌نرخی کردن ارز
• تقویت ذخایر ارزی و جلوگیری از خروج بی‌رویه سرمایه

اصلاح یارانه‌ها و قیمت‌گذاری دستوری

• حذف تدریجی یارانه‌های غیرهدفمند که منجر به کسری بودجه و چاپ پول می‌شود.
• آزادسازی اقتصادی و کاهش کنترل‌های غیرضروری بر قیمت‌ها

افزایش سرمایه‌گذاری و بهبود فضای کسب‌وکار

• کاهش موانع قانونی برای بخش خصوصی و جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی
• حمایت از صنایع غیرنفتی و تقویت صادرات غیرنفتی

مبارزه با فساد و بهبود شفافیت

• اصلاح نظام بانکی و جلوگیری از رانت و فساد اقتصادی
• تقویت نهادهای نظارتی و جلوگیری از فرار سرمایه‌های ملی

دیپلماسی اقتصادی فعال

• بهبود روابط بین‌المللی برای کاهش تحریم‌ها
• تنوع‌بخشی به بازارهای صادراتی و کاهش وابستگی به نفت

جمع‌بندی

ایران هنوز در مرحله ونزوئلایی شدن کامل نیست، اما اگر روندهای کنونی اصلاح نشوند، خطر تشدید بحران‌های اقتصادی وجود دارد. برای جلوگیری از این وضعیت، اصلاحات پولی، ارزی، تجاری و بودجه‌ای، کاهش فساد، بهبود فضای کسب‌وکار و سیاست خارجی متعادل‌تر ضروری است.

نویسنده: سعید محمدی