معاون توسعه صنایع پیشرفته ایدرو گفت: طی سال‌های گذشته، ایران توانسته با دستیابی به فناوری‌های پیشرفته در زمینه مهندسی بافت، جایگاه برجسته‌ای در حوزه پزشکی بازساختی کسب کند. این پیشرفت‌ها که با حمایت بخش خصوصی و نهادهای دولتی همراه بوده‌اند، مسیر جدیدی را برای توسعه دانش پزشکی و تولید بافت‌های پیوندی در کشور هموار کرده است.
وی افزود: در اوایل دهه ۱۳۹۰، مذاکراتی میان سازمان گسترش و نهادهای مربوطه برای ایجاد مراکز تخصصی در حوزه مهندسی بافت آغاز شد. این مذاکرات به انعقاد قراردادهایی میان سازمان‌های مختلف از جمله بنیاد تعاون ناجا منجر شد که به دلیل ارتباط مستقیم این حوزه با بافت انسانی، حضور و نظارت این نهاد ضروری بود. در این قرارداد، سهم سرمایه‌گذاری میان طرفین به‌صورت ۴۰ درصد سازمان گسترش، ۴۰ درصد بنیاد تعاون ناجا و ۲۰ درصد شرکت صاحب دانش فنی تقسیم شد.
حمید بازارگان تاکید کرد: با وجود تلاش‌های گسترده، این پروژه به دلایل مختلف از جمله مشکلات سهامداری و عدم تأمین مالی مناسب با وقفه‌ای طولانی مواجه شد. طی ۱۰ سال، برخی تجهیزات مورد نیاز خریداری شد، اما تولید در کارخانه به حالت تعلیق درآمد. در نهایت، در سال ۱۴۰۱، با رایزنی‌های گسترده میان سهامداران، اختلافات حل شد و پروژه وارد مرحله جدیدی از توسعه شد.
احیای پروژه و آغاز تولید صنعتی
حمید بازارگان ادامه داد: با رفع موانع سهامداری و مدیریتی، سازمان تصمیم گرفت ریسک بزرگی را بپذیرد و با اعطای تسهیلات به شرکت، زمینه را برای ادامه فعالیت آن فراهم کند. در این راستا، بنیاد تعاون ناجا سهام خود را واگذار کرد و یک شرکت خصوصی بخش عمده سهام را خریداری نمود. به این ترتیب، ساختار سهامداری پروژه به ۶۰ درصد سهام شرکت اصلی و ۴۰ درصد سهام سازمان گسترش تغییر یافت. پس از این تحول، تجهیزات مورد نیاز وارد کارخانه شمس‌آباد شد و فرآیند تولید به‌طور رسمی آغاز شد. علاوه بر این، در کرمانشاه نیز زیرساخت‌های لازم فراهم شد و با دریافت مجوزهای وزارت بهداشت، این مرکز نیز آماده تولید شد. با این حال، به دلیل کمبود منابع بافتی، هنوز ظرفیت کامل تولید محقق نشده است.
آلوگراف؛ فناوری نوین در صنعت پزشکی
معاون توسعه صنایع پیشرفته ایدرو گفت:یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این پروژه، تولید آلوگراف بوده است؛ بافت پیوندی که خاطره سلولی آن پاک شده و ژنتیک آن حذف شده است، به طوری که می‌توان آن را بدون ایجاد واکنش ایمنی به هر فردی پیوند زد. این فناوری نقش حیاتی در جراحی‌های بازساختی دارد و در حوزه‌هایی مانند ارتوپدی، دندانپزشکی، ترمیم‌های زیبایی، جراحی مغز و اعصاب، و جراحی قلب مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آلوگراف انواع مختلفی دارد، از جمله:
- بافت‌های استخوانی مانند پودرها و سیمان‌های ارتوپدی.
- بافت‌های پوششی برای جراحی‌های زیبایی، دندانپزشکی و محافظت از بافت‌ها در فرآیندهای درمانی.
- بخش تاندون برای ترمیم آسیب‌های ورزشی مانند پارگی رباط صلیبی.
- دریچه‌های قلبی آلوگراف که در بیماران قلبی، به‌ویژه کودکان، کاربرد فراوان دارد.
در حال حاضر، تنها پنج شرکت در جهان توانسته‌اند سبد کامل آلوگراف را ارائه دهند، و ایران یکی از کشورهای معدودی است که در این حوزه پیشرفت قابل‌توجهی داشته است. بسیاری از کشورها از جمله عربستان سعودی، علی‌رغم دسترسی به محصولات آمریکایی، ترجیح داده‌اند از فناوری‌های پیشرفته ایرانی در این زمینه استفاده کنند.
اهمیت فرهنگ اهدای بافت در توسعه این صنعت
بازارگان گفت: یکی از گلوگاه‌های مهم در تولید آلوگراف، فرآیند اهدا و تأمین بافت‌های مورد نیاز است. در ایران، سیستم اهدای عضو و بافت به‌صورت سازمان‌یافته توسط پزشکی قانونی و بیمارستان‌ها مدیریت می‌شود. افراد مستعد اهدا توسط پزشکان شناسایی شده و با کسب رضایت خانواده‌ها، فرآیند اهدا انجام می‌شود. این امر شامل استخوان، تاندون، دریچه قلب و بخش‌هایی از پوست است که پس از طی مراحل پردازش، برای پیوند آماده می‌شوند.
وی افزود: با توجه به اندازه بازار جهانی آلوگراف که حدود ۴.۲ میلیارد دلار برآورد شده، ایران ظرفیت بالایی برای صادرات این محصولات دارد. کشورهایی نظیر آمریکا، آلمان، اسپانیا و هند به‌عنوان سردمداران این صنعت شناخته می‌شوند و ایران نیز با دانش فنی پیشرفته خود در مسیر تبدیل شدن به قطب تولید آلوگراف در آسیا قرار دارد. علاوه بر صادرات، گردشگری پزشکی یکی از اهداف مهم توسعه این صنعت است. با ایجاد زیرساخت‌های درمانی مناسب، ایران می‌تواند پذیرای بیماران خارجی برای انجام جراحی‌های ترمیمی و درمانی باشد. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که مصرف آلوگراف در ایران سالانه ۲۰ درصد رشد خواهد داشت و این روند، فرصت‌های سرمایه‌گذاری بیشتری را ایجاد خواهد کرد.
گام‌های استراتژیک برای توسعه پایدار
معاون توسعه صنایع پیشرفته ایدرو گفت: با تکمیل مراکز تخصصی و افزایش ظرفیت تولید، ایران می‌تواند نقش برجسته‌تری در صنعت مهندسی بافت ایفا کند. اما برای دستیابی به این هدف، لازم است فرهنگ اهدای بافت در کشور تقویت شود تا مواد اولیه لازم برای تولید آلوگراف فراهم گردد. در صورت تأمین منابع بافتی، هر مرکز تولیدی می‌تواند سالانه سه میلیون دلار ارزآوری داشته باشد. همچنین، ساخت مراکز جدید با هزینه‌ای حدود ۷ میلیون دلار برای هر مجموعه امکان‌پذیر خواهد شد. همکاری مؤثر میان بخش دولتی و خصوصی، همانند پروژه “بافت البرز”، نمونه‌ای موفق از توسعه پایدار و علمی در این حوزه است. با تلاش‌های گسترده در حوزه مهندسی بافت، ایران می‌تواند علاوه بر تأمین نیاز داخلی، جایگاه قدرتمندی در بازار جهانی به دست آورد و به یکی از قطب‌های تولید آلوگراف در دنیا تبدیل شود.
وی ادامه داد: با توجه به موقعیت استراتژیک کرمانشاه و نزدیکی آن به مرزهای غربی کشور، امکان توسعه بخش درمانی و صادرات محصولات پزشکی به کشورهای همسایه به عنوان یکی از اهداف اصلی در نظر گرفته شده است. مراکز تولیدی در این منطقه می‌توانند به گسترش خدمات پزشکی و تأمین نیازهای داخلی و خارجی کمک کنند. از سوی دیگر، شمس‌آباد تهران با موقعیت صنعتی مهم خود، به عنوان قطب تولید بافت‌های نرم شناخته می‌شود که قادر است تمام کشور را از واردات این محصولات بی‌نیاز سازد.
رقابت با برترین‌های جهان؛ کیفیت محصولات ایرانی در سطح بین‌المللی
بازارگان گفت: با بهره‌گیری از دانش روز دنیا و همکاری با متخصصان دانشگاهی، محصولات تولیدی در ایران توان رقابت با برترین برندهای جهانی را دارند. تحقیقات و آزمایش‌های صورت گرفته در دانشگاه‌های معتبر نشان داده که کیفیت محصولات ایرانی با نمونه‌های خارجی هیچ فاصله‌ای ندارد و حتی در برخی موارد برتری نیز داشته است.
با توجه به تقاضای بالای پزشکان و مراکز درمانی در سراسر جهان، توسعه صادرات این محصولات پزشکی به یک هدف کلیدی تبدیل شده است. اما تحریم‌ها همچنان چالش‌هایی در تجارت جهانی ایجاد کرده‌اند که مانع از گسترش سریع بازارهای خارجی شده است.
ظرفیت تولید و گسترش مراکز تخصصی
یکی از مسائل کلیدی در این صنعت، تأمین بافت‌های اولیه است. پزشکی قانونی تاکنون ظرفیت قابل‌توجهی را در تأمین این بافت‌ها فراهم کرده، اما لازم است این فرآیند گسترش بیشتری پیدا کند تا امکان توسعه مراکز جدید در سراسر کشور فراهم شود. در حال حاضر، برنامه‌ریزی شده است که هر مرکز سالانه هزار بافت در یک شیفت کاری تولید کند، اما این تعداد با تجهیز بیشتر قابل افزایش است. با توسعه مراکز جدید، مانند شیراز که هنوز فعالیت خود را آغاز نکرده، امکان افزایش تولید و صادرات به شکل قابل‌توجهی وجود دارد.
بر اساس ارزیابی‌های صورت گرفته، هر واحد بافت تولیدی می‌تواند بیش از ۱۵ هزار دلار ارزش صادراتی داشته باشد. با توجه به این عدد، اگر هر سایت صنعتی سالانه هزار واحد بافت تولید کند، درآمد صادراتی حداقل ۱۵ میلیون دلار خواهد بود. این مقدار، در صورت افزایش ظرفیت تولید، به مراتب بیشتر خواهد شد. اما یکی از چالش‌های فعلی، عدم تکمیل ظرفیت داخلی است. برخی از نیازهای داخلی همچنان از طریق واردات رسمی و غیررسمی تأمین می‌شوند. برای مثال، بسیاری از کلینیک‌های دندانپزشکی هنوز از پودر استخوان وارداتی استفاده می‌کنند، در حالی که محصولات داخلی از نظر کیفی برتری دارند.
افق‌های جدید؛ کاربردهای گسترده محصولات مهندسی بافت
محصولات مهندسی بافت تنها به ارتوپدی، دندانپزشکی و جراحی مغز و اعصاب محدود نمی‌شوند. فناوری آلوگراف همچنین در جراحی‌های زیبایی، جوان‌سازی پوست و درمان‌های ترمیمی کاربرد دارد و قابلیت توسعه برای سایر کاربردهای تخصصی نیز وجود دارد.
با گسترش این صنعت، ایران می‌تواند علاوه بر تأمین نیاز داخلی، به عنوان قطب تولید محصولات پزشکی در آسیا شناخته شود و نقش مهمی در گردشگری پزشکی و صادرات ایفا کند. برای تحقق این هدف، لازم است فرهنگ اهدای بافت تقویت شود تا میزان دسترسی به مواد اولیه افزایش یابد و روند تولید سرعت بیشتری پیدا کند.