اعمال موانع تجاری و حفاظت از صنایع داخلی سیاست کشورها

به گزارش سرمایه فردا، مرکز پژوهش‌های اتاق ایران با انتشار گزارش «امنیتی‌‌‌‌‌‌‌شدن زنجیره‌‌‌‌‌‌‌های جهانی ارزش و چشم‌‌‌‌‌‌‌انداز تجارت‌جهانی» به بررسی اثرات دو مقوله امنیت ملی و ملاحظات ژئوپلیتیکی بر تجارت‌جهانی پرداخته است. در همین راستا، کشورها به منظور اعمال موانع تجاری و حفاظت از صنایع داخلی خود، به‌ویژه در بخش‌های استراتژیک مانند فناوری و مواد معدنی حیاتی، به‌طور فزاینده‌ای از توجیهات امنیت ملی استفاده می‌کنند. برخی از مهم‌ترین نکات مطرح‌شده در این گزارش، به این شرح است:

نخست؛ روند تحولات تجارت‌جهانی، نشان از ‌‌‌‌‌‌‌امنیتی‌‌‌‌‌‌‌شدن تدریجی آن دارد. دولت‌ها و به‌ویژه قدرت‌های تجاری، رژیم‌‌‌‌‌‌‌های کنترل صادرات و غربالگری سرمایه‌گذاری‌های خارجی را تقویت می‌کنند تا انتقال فناوری‌های حساس و همچنین مالکیت خارجی را محدود کنند. دوم؛ فشارهای فزاینده‌ای برای متنوع‌‌‌‌‌‌‌سازی و بومی‌‌‌‌‌‌‌سازی زنجیره‌‌‌‌‌‌‌های تامین در راستای کاهش اتکا به رقبای ژئوپلیتیکی شکل‌گرفته‌است که ریشه در رقابت فزاینده چین و غرب و همچنین وقوع اختلالاتی مانند همه‌‌‌‌‌‌‌گیری کرونا و جنگ روسیه با اوکراین دارد.

سوم؛ یکی دیگر از ابعاد کلیدی ‌‌‌‌‌‌‌امنیتی‌‌‌‌‌‌‌شدن تجارت‌جهانی، تسلیحاتی‌کردن وابستگی متقابل – استفاده از وابستگی‌‌‌‌‌‌‌های تجاری و مالی به‌عنوان اهرم‌‌‌‌‌‌‌های ژئوپلیتیکی- است که در پیامد جنگ اوکراین با کاهش عمدی صادرات گاز روسیه به اروپا و نیز کاهش صادرات مواد معدنی کمیاب چین رخ‌ داده‌است. از دیگرسو کشورهایی مانند ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا، تحریم‌های قابل‌‌‌‌‌‌‌توجهی را علیه روسیه، ایران و برخی دیگر از کشورها با توجیه ملاحظات امنیت ملی اعمال کرده‌اند که منجر به اقدامات تلافی‌‌‌‌‌‌‌جویانه از سوی آنها شده‌است.

چهارم؛ در لایه چندجانبه، توافق‌نامه‌های تجاری منطقه‌ای مانند توافق‌نامه ایالات‌متحده-مکزیک- کانادا (USMCA) و توافق‌نامه جامع و پیشرو برای مشارکت ترانس‌پاسیفیک(CPTPP)، به‌طور فزاینده‌ای از نظر ژئوپلیتیکی با یکدیگر همسو می‌شوند. به دیگر سخن برخلاف گذشته، ملاحظات امنیتی و ژئوپلیتیکی، در شکل‌دهی به همگرایی منطقه‌ای و در سطحی کلان، در شکل‌‌‌‌‌‌‌گیری چندجانبه‌‌‌‌‌‌‌گرایی، نقش مهمی ایفا می‌کنند.

پنجم؛ ایران، نمادی از ‌‌‌‌‌‌‌امنیتی‌‌‌‌‌‌‌شدن تجارت‌جهانی محسوب می‌شود. تحریم‌های بسیار گسترده و پیچیده علیه ایران، استراتژی‌های اقتصادی و اساسا مسیر توسعه این کشور را تغییر داده‌است؛ به‌نحوی‌که بی‌‌‌‌‌‌‌شک در یک دهه‌اخیر، تحریم، کلیدی‌‌‌‌‌‌‌ترین متغیر در شکل‌دهی به مسیر اقتصاد سیاسی ایران بوده‌است.

ششم؛ فراتر از ایران، اقتصاد روسیه، نخستین اقتصاد بزرگی است که کاملا تحریم و به‌شدت امنیتی شده و پیامدهای آن، به شکل دگرگونی در اقتصاد این کشور و ایجاد بحران انرژی در اروپا منعکس شده‌است.  هفتم؛ امنیتی‌‌‌‌‌‌‌شدن اقتصاد چین نیز به‌تدریج پیش می‌رود. ایالات‌متحده بیش از همیشه حمایت‌‌‌‌‌‌‌گرا شده‌است و خیزش چین را به‌عنوان تهدید علیه موقعیت ژئواکونومیک خود تلقی می‌کند. چین نیز در قالب چرخه دوگانه، می‌کوشد تا وابستگی خود به بازار جهانی را کاهش داده و بر بازار داخلی خود به‌عنوان چرخه کلیدی تکیه کند. هشتم؛ برای نخستین‌بار پس از جنگ سرد، روند جدید ‌‌‌‌‌‌‌امنیتی‌‌‌‌‌‌‌شدن تجارت‌جهانی آغاز شده‌است؛ این روند هنوز فراگیر نشده‌است اما با شتاب قابل‌‌‌‌‌‌‌توجهی به پیش می‌رود. نهم؛ امنیتی‌‌‌‌‌‌‌شدن فزاینده تجارت‌جهانی، ایران را در شرایط بغرنج و جدیدی قرار می‌دهد. ایران ناگزیر خواهد بود در تجارت‌جهانی امنیتی شده، به‌طور پیوسته به واکاوی روندها بپردازد و در این مسیر، انتخاب‌‌‌‌‌‌‌های دشواری را صورت دهد. در همین راستا، می‌توان به فراز و فرود برجام و کوشش‌‌‌‌‌‌‌های فراوان برای توسعه روابط ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی با روسیه اشاره کرد که نتایج پیچیده، ناخواسته و گاه غافلگیرکننده‌‌‌‌‌‌‌ای نیز به‌همراه داشته‌است که می‌توان آنها را به‌عنوان نمونه‌‌‌‌‌‌‌های اولیه قرارگرفتن ایران در متن وضعیت جدید به‌شمار آورد. آنچه که آشکار است، اینکه انتخاب‌‌‌‌‌‌‌های ایران دشوارتر و محیط ژئواکونومیکی و ژئوپلیتیکی این کشور احتمالا در آینده پیچیده‌‌‌‌‌‌‌تر خواهد شد./دنیای اقتصاد