جنگ و گردشگر ایرانی در ترکیه

در هفته‌های گذشته، تنش‌های نظامی میان ایران و رژیم صهیونیستی به اوج خود رسید و با حملات مستقیم اسرائیل به خاک ایران و واکنش متقابل تهران، یکی از حساس‌ترین نقاط ژئوپلیتیکی منطقه بار دیگر دستخوش بی‌ثباتی شد.

در پی این تحولات، حریم هوایی ایران به‌طور موقت بسته شد و بسیاری از پروازهای خارجی به حالت تعلیق درآمد، این وضعیت هزاران گردشگر ایرانی حاضر در ترکیه را در مسیر بازگشت با مشکل روبه‌رو کرد، مسافرانی که بیشتر برای مقاصد تفریحی، درمانی یا خانوادگی به شهرهایی همچون وان، استانبول یا آنتالیا رفته بودند و راهی برای بازگشت نداشتند.

در همین حال، گروهی از شهروندان ترکیه که در ایران اقامت موقت داشتند یا در حال سفر بودند نیز، به‌دلیل لغو پروازها امکان بازگشت به کشور خود را از دست دادند.

این شرایط، بار دیگر شکنندگی حمل‌ونقل هوایی هنگام بحران و وابستگی بیش‌ازحد زیرساخت‌های تردد خارجی به مسیرهای پروازی را آشکار کرد، در چنین بستری، بازگشایی تدریجی مسیرهای زمینی و ریلی، به‌ویژه خط ریلی تهران-وان، جریان عادی زندگی میان دو کشور گشود.

خط قطار فوق‌العاده تهران-وان که از اسفند ۱۴۰۲ وارد مدار عملیاتی شده بود، مجدد از روز جمعه پیشرو حرکت‌های خود را از سر خواهند گرفت، این قطار ساعت ۱۲:۳۰ از تهران حرکت می‌کند و دو روز در هفته آینده ساعت ۲۱:۰۰ از وان به کشور بازمی‌گردد.

این سفرها از آن جهت اهمیت دارد که مردم این کشور حملات رژیم صهیونیستی را محکوم کرده بودند در مقابل دشمن با فضاسازی علیه ایران تلاش داشتند موج مهاجرت از ایران به ترکیه را نشان دهند که جنگ ایران را بهم ریخته است در حالی که اداره مهاجرت ترکیه در واکنش به بحران اخیر تأکید کرده که با وجود افزایش ترددهای موقت، هیچ‌گونه جهش معناداری در نرخ مهاجرت ایرانیان به ترکیه ثبت نشده است.

این آمار، گواهی بر آن است که بیشتر سفرها با هدف گردشگری موقت صورت گرفته است و مسافران در جست‌وجوی بازگشت به کشور خود و نه برنامه‌ریزی برای اقامت یا مهاجرت بوده‌اند.

در چنین فضایی، قطار تهران-وان نقشی فراتر از وسیله‌ای برای جابه‌جایی ایفا می‌کند، این خط ریلی با برخورداری از امکاناتی همچون خدمات گمرکی و گذرنامه‌ای در مرز کاپیکوی، فضای مناسب استراحت، تهویه مطبوع، سرو غذای گرم و ایمنی بالا، نه‌تنها باری از دوش مسافران برمی‌دارد، بلکه به‌عنوان سازوکاری حیاتی در مواجهه با بحران‌های منطقه‌ای مطرح می‌شود.

نزدیکی شهروندان به مرز زمینی رازی و امکان ادامه مسیر زمینی در کمتر از ۹۰ دقیقه‌، این خط را به گزینه‌ای راهبردی برای تردد دو کشور بدل کرده است، اما مسئله به همین‌جا ختم نمی‌شود و داده‌های آماری منتشرشده توسط مؤسسه آمار ترکیه نشان می‌دهد که سال ۲۰۲۴، بیش از ۳٫۲ میلیون گردشگر ایرانی وارد خاک ترکیه شده‌اند، رشد بیش از ۳۰ درصد نسبت به آمار سال ۲۰۲۳ که در آن حدود ۱٫۹ میلیون ایرانی از ترکیه بازدید کرده بودند.

این رشد چشمگیر ایران را به چهارمین کشور تأمین‌کننده گردشگر برای ترکیه—پس از روسیه، آلمان و بریتانیا—تبدیل کرده است. به‌وضوح می‌توان دریافت که جریان گردشگری میان دو کشور صرفاً تابع تحولات مقطعی نیست، بلکه بازتابی از یک ساختار پایدار اجتماعی و فرهنگی است.

بررسی ریشه‌های این رشد، ما را با مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی، فرهنگی، جغرافیایی و حتی سیاسی مواجه می‌سازد.

نزدیکی جغرافیایی و هزینه پایین دسترسی مرز مشترک زمینی و سهولت تردد از طریق خودرو، اتوبوس یا قطار، سفر به ترکیه را برای ایرانیان—حتی در مقایسه با برخی مقاصد داخلی—مقرون‌به‌صرفه کرده است.

عدم نیاز به ویزا سفر بدون نیاز به اخذ ویزا تا ۹۰ روز، یکی از عوامل اصلی جذابیت این مقصد برای ایرانیان به‌شمار می‌رود.

اشتراکات فرهنگی، مذهبی و تاریخی زبان‌های مشترک در مناطق مرزی، سبک زندگی مشابه و تعاملات فرهنگی شکل‌گرفته میان ساکنان مناطق غربی ایران و شرق ترکیه، حس آشنایی فرهنگی را تقویت کرده است.

امکانات گردشگری و خدمات پزشکی توسعه‌یافته ترکیه زیرساخت‌های مدرن، اقامتگاه‌های متنوع، خدمات درمانی باکیفیت و شهرهای توریستی مجهز، ترکیه را به مقصدی محبوب برای ایرانیان تبدیل کرده‌است.

انگیزه‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاری و خرید ملک برخی ایرانیان، علاوه بر سفر توریستی، با هدف خرید ملک، ثبت شرکت یا دریافت اقامت ترکیه اقدام به سفر می‌کنند. طبق گزارش‌ها، ایرانی‌ها در سال‌های اخیر جزو پنج کشور اول در خرید ملک در ترکیه بوده‌اند.

تأثیر گردشگری بر روابط مردمی و پیوستگی فرهنگی

در کنار این عوامل، نباید از تأثیر عمیق جریان گردشگری بر روابط مردمی و پیوستگی فرهنگی غافل شد. میلیون‌ها ایرانی که طی سال‌های اخیر از ترکیه بازدید کرده‌اند، فراتر از تجربه‌ای تفریحی، با سبک زندگی، سنت‌ها و فرهنگ مردم ترکیه آشنا شده‌اند. این درک متقابل باعث شده که تصویر ملت ایران در ذهن افکار عمومی ترکیه واقعی‌تر، انسانی‌تر و ملموس‌تر باشد. متقابلاً، حضور شهروندان ترک در بازارها، مناطق تجاری و مناطق مرزی ایران نیز به آشنایی متقابل کمک کرده و نوعی همگرایی فرهنگی را در لایه‌های اجتماعی دو کشور به‌وجود آورده است.

در جریان حملات اخیر رژیم صهیونیستی به خاک ایران، این همگرایی فرهنگی خود را در واکنش افکار عمومی ترکیه به‌شکل چشم‌گیری نشان داد. بسیاری از شهروندان ترک در فضای مجازی با هشتگ‌هایی چون #SaldırıyaHayır (نه به تجاوز) یا #İranHalkıylaDayanışma (همبستگی با مردم ایران) اقدام اسرائیل را محکوم کردند. افزون بر آن، مقامات رسمی ترکیه از جمله رئیس‌جمهور، وزیر خارجه و رئیس مجلس ملی این کشور نیز با صدور بیانیه‌هایی قاطع از حق دفاع ایران سخن گفتند. این سطح از واکنش، بی‌سابقه نبود، اما هم‌راستایی افکار عمومی با مواضع رسمی را باید ناشی از پیوندهای فرهنگی دانست که گردشگری نقش مهمی در شکل‌گیری آن داشته است.

این تعاملات فرهنگی و انسانی، به‌ویژه در شرایط بحرانی، می‌تواند نیرومندتر از هر توافق رسمی میان دولت‌ها عمل کند. زمانی که شهروندان دو کشور در نقش میزبان و میهمان یکدیگر را تجربه می‌کنند، مرزها رنگ می‌بازند و درک عمیق‌تری از هویت ملی، درد مشترک و سرنوشت منطقه‌ای شکل می‌گیرد. خط ریلی تهران–وان، اگرچه تنها یکی از مسیرهای فیزیکی اتصال دو ملت است، اما بازگشت آن در بحبوحه بحران، نمادی از پیوندی بزرگ‌تر و ریشه‌دارتر میان مردم ایران و ترکیه است—پیوندی که بر پایه اعتماد، تجربه مشترک و همزیستی شکل گرفته و امروز بیش از همیشه باید قدر آن را دانست.