منافع کریدورها ژئوپلیتیک یا اقتصادی

به گزارش سرمایه فردا، ایمک در در نشست چهارجانبه‌ای که در سال ۲۰۲۲ در پی عادی‌سازی روابط بین امارات متحده عربی و رژیم اسرائیل شکل گرفت. با حضور سران ایالات متحده آمریکا، امارات متحده عربی، اسرائیل و هند در بحبوحه سفر برنامه‌ریزی‌شده جو بایدن، رئیس‌جمهوری ایالات متحده امریکا به غرب آسیا برگزار شد. این نشست و توافق چهارجانبه در راستای توافقنامۀ صلح ابراهیم پایه ریزی شد که توانسته بود تا آن زمان روابط اسرائیل و سه کشور عربی از جمله امارات، مراکش و بحرین را عادی‌سازی کند.

محمدمهدی حیدری مدیرکل معاونت حمل‌ونقل وزارت راه و شهرسازی در خصوص بیانات مقام معظم رهبری در خطبه عربی و هشدار ایشان درباره طرح غربی که با دورزدن ایران قصد انتقال انرژی از سرزمین‌های اشغالی به اروپا را دارد گفت: بحث کریدورها هم در داخل کشور و هم در سطح منطقه و فرامنطقه موضوع داغی است و برای صحبت از کریدور باید دو مفهوم را به‌اندازه کافی درک کنیم. اول مفهوم ژئوپلیتیک حمل‌ونقل و درهم‌تنیدگی مسائل ژئوپلیتیک با موضوعات حمل‌ونقل اینکه به چه نحو است و دوم سیاست‌های کشور و رقبا و شرکای ما در این حوزه به چه شکل است؟

این کارشناس حمل و نقل توضیح داد: کریدورها بر اساس موافقت‌نامه بین چند دولت شکل می‌گیرند که منافع مشترک ترانزیتی دارند. البته از حیث منافع ترانزیتی ممکن است کمتر منافع داشته باشند ولی این امکان هم وجود دارد که در فرم توسعه‌ای برخی کشورها بتوانند بیشترین منافع را در یک کریدور با هم داشته باشند. این منافع می‌تواند در زمینه‌های امنیتی، تجاری، اقتصادی و حتی فرهنگی موثر باشد که یک نمونه معروف راه ابریشم بود که صرفاً یک مسیری برای تردد نبوده، بلکه مسیر توسعه‌ای بوده که تمام ابعاد توسعه فرهنگی مبادلات فرهنگی، دینی و مذهبی را در مقاطعی در بر می‌گرفت.

فلسفه شکل‌گیری کریدورها چیست؟

مهندس حیدری گفت: این مفهوم یک مفهوم وسیع است که باید در ابتدا ببینیم فلسفه شکل‌گیری کریدورها چه بوده و چه‌طور توسعه پیدا می‌کنند؟ اگر بخواهم این مفهوم را در حد چند جمله توضیح بدهم. باید یادآور شوم در کشور ما بحث کریدورها زیاد استفاده می‌شود؛ ولی اینکه ما مفهوم را درست متوجه شده باشیم مهم است.

وی توضیح داد: روندهایی که ما در اقتصاد و تجارت داریم از گذشته تابه‌حال حاضر و پیش‌بینی برای آینده در قالب نظم جدید در حال شکل‌گیری است. مقام معظم رهبری در مقاطع مختلف اشاره به این موضوع نظم جدید داشته‌اند.

این مدیرکل وزارت راه و شهرسازی تصریح کرد: در این نظم جدیدی که در حال شکل‌گیری است هر کشوری به‌تناسب استعدادها و توانایی‌های نسبی و مزیت‌های رقابتی‌اش است. البته مسائلی مثل موضوعات سیاسی و دیپلماتیک سهمی از آن تجارت جدید را دنبال می‌کند.

وی افزود: اراده کشورها برای اینکه در این نظم جدید یک جانمایی مناسبی داشته باشند، اراده اولیه‌ای است که منجر به تولد کریدورها می‌شود. یا بعضی از قدرت‌ها به دنبال این هژمونی هستند پس سعی می‌کنند که در این نظم جدید جایی داشته باشند .

این کارشناس حمل و نقل بین‌الملل ادامه داد: باید بینیم فلسفه شکل‌گیری کریدورها به چه شکل است. من از فرمایش مقام معظم رهبری استفاده می‌کنم. ایشان در دیداری که در سال ۱۴۰۱ به مناسبت ۱۳ آبان داشتند می‌فرمایند: کشور ما هم از لحاظ نیروی انسانی امتیاز دارد. ایران هم از لحاظ نیروهای طبیعی امتیاز دارد، هم از لحاظ موقعیّت جغرافیایی. ما چهارراه ارتباطات شرق و غرب و شمال و جنوبیم. شما روی نقشه نگاه کنید، نقشه دنیا را  نگاه کنید؛ ما در یک نقطه حسّاس هستیم. شرق و غرب از ما می‌توانند عبور کنند؛ شمال و جنوب هم از ما می‌توانند عبور کنند.

ترانزیت با زیرساخت های حمل و نقلی چهارگانه

او افزود: ما یک معبرِ ترانزیتِ بسیار پیشرفته و خوبی می‌توانیم در دنیا باشیم. البتّه احتیاج دارد به خطوط راه‌آهن، خطوط ریلی با جادّه. نمی‌شود این حجم از ترانزیت بدون زیرساخت های حمل و نقلی انجام شود و من بارها درباره خطوط ریلی تأکید کرده‌ام.

مهندس حیدری گفت: این کدی که حضرت آقا دادند به این معنی است که این نظم جدیدی در حال شکل‌گیری است. تمام این سطح کریدورهای که در منطقه در حال شکل‌گیری است یک‌جوری آماده‌سازی منطقه برای آینده تجارت است.

این کارشناس حمل و نقل تأکید کرد: البته مطالعات زیادی در این خصوص انجام‌گرفته راجع به به‌پیش بینی آینده تجارت جهان؛ ولی این موضوع وارد بحث تخصصی نمی‌شد. به‌طورکلی امروزه که جهان شاهد رشد و پویایی کشور چین و رشدی که کشورهای آسه آن دارند است و بسیاری اعتقاد دارند برنده آینده تجارت دنیا حداقل در ۱۵ تا ۲۰ سال آینده این کشورها هستند. بالاخره این توسعه مراودات تجاری و این نظم جدید نیاز به یک پشتیبانی لجستیکی و حمل‌ونقلی دارد.

حیدری بیان کرد: اینجاست که کریدورها مفهوم پیدا می‌کنند؛ یعنی کریدورهای که پایین‌ترین سطحشان کریدورهای ترانزیتی است. اینها ارتقا پیدا می‌کنند می‌شوند کریدورهای لجستیکی، کریدورهای اقتصادی و کریدورهای توسعه‌ای که تمام شئون توسعه را در بر می‌گیرند.

کریدورها ژئوپلیتیک یا اقتصادی

همچنین او در ادامه با اشاره به اینکه این کریدورها اتصال هاب‌های مهم اقتصادی و سیاسی و امنیتی هستند. البته ما در ادبیات سازمان تجارت جهانی از عبارت WTO یا جهان شهرها یا گلوبال سیتی‌ها استفاده می‌کنیم. این گلوبال سیتی‌ها می‌خواهند این مراکز را به هم وصل کنند. برای همین است که لازم است کشورها نقش مناسبی در نظم جدید داشته باشند و خود مفهوم کریدورها صرفاً هم یک بحث اتصالات زیر ساختی نیستند. علاوه براین باید اتصالات نرم‌افزاری بحث تعرفه‌های هماهنگ و یکسان را نیز داشته باشند تا بحث‌های تجارت آزاد بینشان شکل بگیرد. صرفاً موضوع حمل‌ونقلی در طرح‌های کریدوری مطرح نیست.

این کارشناس اقتصاد بین‌الملل افزود: یک بحث دیگر هم بحث ژئوپلیتیک حمل‌ونقل است که یک پرسش اینجا شکل می‌گیرد؛ آن این است که فلسفه اصلی شکل‌گیری یک کریدور که بر اساس توافق چند دولت شکل می‌گیرد چیست؟ آیا نقطه آغاز یک کریدور قالب سیاسی آن است یا قالب تجاری و حمل‌ونقلی؟ مثلاً نقطه شروع این کریدور شمال جنوب ما سیاسی بوده یا یک نیاز تجاری، اقتصادی بوده است؟ این سؤال‌ها را باید در این چنین مباحثی همیشه در مدنظر داشت.

وی در ادامه افزود: درباره کریدور آیمک به نظر می‌رسد نقطه شروعش یک قالب سیاسی بوده باشد.این کریدور که یک دالان اقتصادی از خلیج‌فارس و مدیترانه است که به آن خط ریلی صلح هم گفته می‌شود.

پروژه آیمک چرا برای ایران مهم است؟

وی توضیح داد: بخشی از پروژه آیمک که به نام هند، عرب، مدیترانه یا همان آیمک شناخته می‌شود همین دالان اقتصادی خلیج‌فارس مدیترانه است که پیش از طرح موضوع کریدور هند، عرب، مدیترانه نیز مطرح بود.

وی در ادامه با اشاره به اینکه بخشی که به ما مربوط است همان بخش خلیج‌فارس مدیترانه است گفت: در واقع این بخش، بخش غرب آسیایی این کریدور است که خود این کریدور را برای اتصال سواحل غربی هند به مدیترانه و خاک اروپا آماده کرده است. البته باید متذکر شد که این کریدور فعلاً در حد یک ایده است. فارغ از عملیات غرورآفرین طوفان الاقصی و اتفاقاتی که مقام معظم رهبری هم به آن اشاره داشتند؛ در این مطلب فقط به بُعد فنی فارغ از آنکه بخش سیاسی به چه صورت است خواهم پرداخت.

حیدری گفت: بخش غرب آسیایی کریدور آیمک از بندر جبل علی امارات شروع می‌شود و پس از عبور از عربستان و اُردن به بندر حیفا در سرزمین‌های اشغالی می‌رسد. با گذر از بخش شرقی دریایی مدیترانه به بندر پیرأس یونان و سپس از طریق خشکی به اروپا غربی می‌رود. برای کشور ما مهم‌ترین بخش این کردیور بخش خلیج‌فارس است.

وی توضیح داد: از منظر فنی این کریدور از بندر جبل علی امارات با یک خط ریلی به طول ۱۳۹ کیلومتر به القویات ابوظبی می‌رسد. سپس در مرز عربستان ادامه پیدا می‌کند که در این بخش هم از خط ریلی استفاده خواهد شد. در ادامه این مسیر از طریق خاک عربستان و خط ریلی شمال جنوب عربستان به طول ۱۳۹۲ کیلومتر از طریق شهر حرس به لیا و شهر حدیده و الحدیثه در مرز اُردن خواهد رسد.

کریدورها پروژه ژئوپلیتیکی یا امنیتی

وی ادامه داد: پس از رسیدن این مسیر ترانزیتی به الحدیثه اُردن این مسیر تا بندر حیفا ۳۰۰ کیلومتر فاصله دارد.در حال حاضر یک خط ریلی به نام بیت شهان این مسیر را به حیفا می‌رساند که تا کنون ۷۰ کیلومتر از آن ساخته شده است. یعنی در سرزمین‌های اشغالی از ۳۰۰ کیلومتر ۷۰ کیلومتر آن ساخته شده است. در صورت ساخت بقیه این خط ریلی، خط ریلی جبل علی حیفا به طول ۱۸۳۱ کیلومتر از بندر جبل علی در امارات تا حیفا ساخته شده و آماده بهره‌برداری خواهد شد.

مهندس حیدری با اشاره به اینکه در این پروژه یک جاه‌طلبی ژئوپلیتیکی بیشتر دیده می‌شود تا یک طرح حمل‌ونقلی، فارغ از این که مقام معظم رهبری اشاره کردند که این کریدور از لحاظ امنیتی به مشکل خورده، گفت: خود این خط ریلی هنوز کامل نشده و مشکلات زیر ساختی دارد. از نگاه ایران این کریدوریک کریدور محتمل است و حتی در حال تأسیس هم به‌حساب نمی‌آید.

وی در ادامه گفت: کریدورها عرصه رقابت‌ها و روایت‌هاست، و در این عرصه همیشه روایت است که دست بالا و برنده را دارد، فارغ از اینکه از لحاظ فنی به چه صورت باشد. در مباحث کریدوری شما با صاحبان بار و بازیگران لجستیک طرف هستید، و برای موفقیت در این عرصه چهار عامل مهم روبروی شماست.

وی با اشاره به امنیت، زمان، هزینه و مصافت این اصول را اصول چهارگانه کریدورها دانست و افزود: شما اگر این عوامل را رقابتی کنید، بار به سمت شما می‌آید. در صورت فقدان هر یک از این فاکتورها شما بخشی از ترانزیت هدف را از دست خواهید داد.

کریدور آیمک بخشی از طرح صلح ابراهیم

وی در خصوص پیش زمینه‌های کریدور آیمک توضیح داد: پروژه آیمک بخشی از طرح صلح ابراهیم یا طرح I2U2 است. در واقع این طرح آیمک پیوست اقتصادی طرح صلح ابراهیم است.

مدیر کل حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی گفت: این پروژه (آیمک) بر اساس یک نگرش آمریکایی است و کشورهای عضو I2U2 آمریکا، هند، رژیم اشغالگر قدس و امارات متحده عربی هستند.

وی با اشاره به سوابق این کشورها برای پایه ریزی این طرح گفت: در نشست چهارجانبه‌ای که در سال ۲۰۲۲ در پی عادی‌سازی روابط بین امارات متحده عربی و رژیم اسرائیل شکل گرفت. با حضور سران ایالات متحده آمریکا، امارات متحده عربی، اسرائیل و هند در بحبوحه سفر برنامه‌ریزی‌شده جو بایدن، رئیس‌جمهوری ایالات متحده امریکا به غرب آسیا برگزار شد. این نشست و توافق چهارجانبه در راستای توافقنامۀ صلح ابراهیم پایه ریزی شد که توانسته بود تا آن زمان روابط اسرائیل و سه کشور عربی از جمله امارات، مراکش و بحرین را عادی‌سازی کند.

وی در ادامه با اشاره به اینکه این نشست چهارجانبه با رونمایی I2U2 به پایان رسید افزود: این توافق‌نامه در شش محور تنظیم شده بود.یکی از آنها حمل‌ونقل و ترانزیت بود، و مواردی مانند سرمایه‌گذاری در هند انتقال فنّاوری و سرمایه‌گذاری در بحث امنیت غذایی از دیگر موارد این توافق‌نامه بود.

حیدری گفت: کریدور آیمک ریشه‌های اقتصادی هم دارد. اما اجرای این پروژه به دلایل زیادی از جمله تشدید تنش در غرب آسا فعلاً به‌هم‌خورده و با فرمایشات که حضرت آقا داشتند نیز بعید است که این کریدور شکل گیرد.

آورده ۴۷ هزار میلیارد دلاری آیمک برای شرکا

وی با اشاره به این موضوع که منطقه آزاد تجاری آیمک قرار بود آورده اقتصادی ۴۷ هزار میلیارد دلاری برای شرکای آن را داشته باشد گفت: ایجاد همبستگی اقتصادی بین این کشورها از طریق ایجاد رژیم‌های تعرفه‌های استاندارد سیستم‌های حمل‌ونقل متنوع و کم‌هزینه بود که هنوز را زیادی تا رسیدن به آن باقی مانده است. و باید تأکید کرد که رسیدن به این اهداف آن‌قدرها هم سهل و الوصول نیست.

مهندس حیدری با تأکید بر اهمیت کریدور شمال – جنوب گفت: کشور ما ظرفیت‌های زیادی هم در کریدور شرق و غرب دارید. و در این خصوص هم مزیت‌های زیادی داریم که بر همه ثابت شده است حتی کشورهای جنوب خلیج‌فارس هم به این مزایا معترف‌اند.

وی توضیح داد: کشور ما فارغ از شعارهای که داده می‌شود وقتی به واقعیت نگاه می‌کنیم از هر حیث یک موقعیت منحصربه‌فرد ژئوپلیتیکی دارد که به‌عنوان مزیت نسبی به آن نگاه می‌شود. ما باید مزیت‌های رقابتی‌مان را زیاد کنیم که در برنامه هفتم هم سرفصل خاصی به آن اختصاص داده شده است، مثل ستاد ملی گذر مشوق‌ها و حمایت‌ها که ما بتوانیم جهشی داشته باشیم.

این کارشناس حمل‌ونقل گفت: سال گذشته ۳/۱۶ میلیون تن بار از کشور ما ترانزیت شده است که ۸/۱ میلیون از آن ریلی و ۱۵/۱۴ میلیون تن از آن ترانزیت جاده‌ای داشته‌ایم که هدف‌گذاری ما طبق قانون برنامه هفتم پیشرفت کشور، ۴۰ میلیون تن است. که از طریق بهبود فرایندهای ترانزیت هم در قلمرو و هم در مرزها، توسعه دیپلماسی حمل‌ونقل که هم در زمان دولت شهید رئیسی در اولویت بود هم در دولت دکتر پزشکیان در اولویت است. یعنی دیپلماسی دو و چندجانبه حمل‌ونقلی به‌ویژه با همسایگان که پیشرفت خوبی هم حاصل شده از جمله جهش ترانزیتی سال گذشته که حاصل همین عوامل بود.

ظرفیت ترانزیتی ایران با کریدورها قابل دورزدن نیست

این مدیر راه و شهرسازی گفت: پس از ۴۰ میلیون تن ظرفیت‌های بالاتر برای ۵۰ یا ۶۰ یا حتی ۱۰۰ میلیون تن را برای سال‌های آینده و بعد از تکمیل زیر ساخت‌ها را نیز ان‌شاءالله در برنامه داریم. ما با مشوق‌ها و حمایت‌ها، ترانزیت از کشور را رقابتی می‌کنیم.

مهندس حیدری افزود: تا پنج سال آینده اگر ایران ترانزیت را رقابتی کند هیچ کشوری و هیچ قلمرویی نمی‌تواند قلمروی جمهوری اسلامی ایران با این‌همه ظرفیت به‌خصوص ظرفیت‌هایی که هنوز آزاد نشده را دور بزند. همان‌طوری که در بیست سال گذشته از زمانی که هیلاری کلین وزیر خارجه آمریکا بوده ایده ایران صفر (ایران زیرو) مطرح شد. دیدیم که این طرح‌ها فرجامی نداشت و به‌عنوان‌مثال در سال گذشته جهش ترانزیتی داشتیم.

این مدیر وزارت راه و شهرسازی در پایان گفت: من بحث دورزدن ایران را جنگ‌شناختی می‌دانم که غرب به را انداخته است. ولی ما باید باور داشته باشیم، و واقعیت‌ها را ببینیم. واقعیت این است که یک تاجر اگر حتی یک دلار به‌صرفه باشد کاری به مسائل سیاسی دنیا ندارد، ما باید نقشمان را در زنجیره تأمین جهانی تقویت کنیم. و ان‌شاءالله به اهداف برنامه هفتم پیشرفت دست یابیم.