چرا دندانها پوسیده می شوند؟

به گزارش سرمایه فردا، در خیابان‌های شهر، لبخندهای خاموشی دیده می‌شود؛ نه از سر بی‌احساسی، بلکه از درد دندان‌هایی که درمان نشده‌اند. در حالی‌که رسانه‌ها از ایمپلنت‌های دیجیتال و روش‌های نوین ترمیمی می‌گویند، بسیاری از مردم حتی توان مراجعه برای یک چکاپ ساده را ندارند.

آمارهای رسمی نشان می‌دهند که بیش از نیمی از سالمندان ایرانی هیچ دندانی ندارند و کودکان شش‌ساله به‌طور میانگین پنج دندان پوسیده دارند. این بحران، نه فقط نتیجه گرانی درمان، بلکه حاصل سال‌ها بی‌توجهی به آموزش، پیشگیری و حمایت بیمه‌ای است.

در شرایطی که کشورهای پیشرفته سلامت دهان را بخشی از سیاست‌های ملی می‌دانند، در ایران هنوز بسیاری ترجیح می‌دهند با درد بسازند یا به درمان‌های خیریه و سنتی پناه ببرند. این گزارش، نگاهی دارد به دلایل عقب‌ماندگی ایران در سلامت دهان و دندان، و راه‌هایی که می‌توانند لبخند را دوباره به چهره‌ها بازگردانند.

درحالیکه این روزها صدا و سیما و شبکه های مجازی پر شده اند از انواع تبلیعات در مورد مدرن ترین روش های درمانی بیماری های دهان و دندان، بخش عمده ای شهروندان قادر نیستند به دلیل گرانی و هزینه های نجومی، به دندانپزشکی بروند!. به گفته کارشناسان،  برای اطمینان از سلامت دندان و دهان، هر ۶ ماه یا هر یک سال باید به دندانپزشک مراجعه کرد با این حال، بررسی‌ها نشان می‌دهد ایران در زمینه سلامت دهان و دندان، به‌ویژه در شاخص‌های جهانی، وضعیت قابل قبولی ندارد و در مقایسه با کشورهای پیشرفته فاصله‌ای محسوس دیده می‌شود. موضوعی که معاون بهداشت وزیر بهداشت نیز به آن اشاره کرده و گفته است، وضعیت به دندان در ایران یه شکلی است که  بیش از نیمی از افراد بالای ۶۵ سال در کشور هیچ دندانی ندارند.

دکتر زهرا قربانی سرپرست اداره سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت نیز چندی قبل اعلام کرده بود که آخرین پیمایشی که برای سلامت دهان و دندان در گروه‌های سنی مختلف برگزار شد نشان داد که در حال حاضر، کودکان ۶ ساله به‌طور میانگین ۵ دندان شیری پوسیده دارند و در کودکان ۱۲ ساله نیز حدود ۲ دندان دائمی پوسیده مشاهده می‌شود

همچنین طبق آمارهای موجود، هر ایرانی حداقل ۶ دندان پوسیده دارد؛ بالای ۸۰ درصد افراد ۵ تا ۶ ساله به طور متوسط ۵ دندان شیری پوسیده، یا کشیده‌شده یا پرشده دارند، افراد ۳۰ تا ۴۰ ساله که در سن فعالیت اجتماعی هستند، ۱۲ تا ۱۳ دندانِ ازدست‌رفته دارند.

شاخص دو برابر پوسیدگی دندان در نوجوانان

نگاهی به گزارش های منتشر شده در این زمینه نیز حکایت از وخامت شرایط بهداشت دهان و دندان ایرانی ها دارد. طبق آخرین گزارش وزارت بهداشت، شاخص پوسیدگی، کشیدگی و پرشدگی دندان (DMFT) در گروه سنی ۱۲ سال، حدود ۲.۱ است، در حالی‌که این رقم در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته کمتر از ۱ است. در جمعیت بزرگسال، این عدد گاهی به بالای ۱۴ نیز می‌رسد که از افزایش مشکلات درمان‌نشده دهانی در میان ایرانیان حکایت دارد.

اما دربسیاری از کشورهای پیشرفته مردم به طور منظم به دندان‌پزشک مراجعه می‌کنند و سلامت دهان از آنچنان اهمیتی برخوردار است که بخشی از برنامه‌های رسمی سلامت ملی محسوب می‌شود. در همین راستا در بسیاری از کشورها، دولت‌ها نقش فعالی در حمایت از سلامت دهان و دندان ایفا می‌کنند. این حمایت‌ها عمدتاً به شکل ارائه بیمه‌های درمانی، خدمات رایگان یا یارانه‌ای و برنامه‌های غربالگری منظم برای اقشار آسیب‌پذیر انجام می‌شود. از سویی استفاده گسترده از فلوراید و رعایت بهداشت دهان باعث شده شاخص پوسیدگی دندان در این کشورها پایین باشد. به عنوان نمونه، در کشورهای حوزه اسکاندیناوی و ژاپن، دانش‌آموزان از سنین پایین به‌طور مرتب توسط دندانپزشکان معاینه می‌شوند و حتی خدمات ترمیمی ساده نیز در مدارس ارائه می‌گردد.

در مقابل، در ایران خدمات پیشگیرانه مانند فلورایدتراپی، فیشورسیلانت و چکاپ‌های منظم، به دلیل بالا بودن هزینه ها، همچنان برای بسیاری از خانواده‌ها در دسترس نیست. برای مثال، داود ۳۸ ساله؛ که کارمند ساده یک اداره دولتی است، مدتهاست که دو تا از دندان هایش درد می کند اما به قول خودش جرات رفتن به دندان پزشکی را ندارد:« کجا بروم؟ دکتر گفته باید ایمپلنت کنی.  قیمت ایمپلنت دندان با روکش از ۱۲ میلیون شروع شده و تا ۶۰-۷۰ میلیون تومان هم می رسد، حالا در این وضعیت گرانی و تورم که در تامین مایحتاج خانه هم مانده ام، از کجا باید این پول را جور کنم؟ البته دارم دنبال جایی می گردم که به صورت اقساطی و با چک ایمپلنت کنم ولی آنها هم داستان های خاص خودشان را دارند! به هر حال فعلا ترجیچ می دهم با همین درد دندان بسازم تا ببینم چه می شود».

تأثیر باورها و خرافات بر درمان‌های دندانپزشکی

علاوه بر هزینه های بلای درمان، در برخی جوامع، باورهای سنتی یا خرافات می‌توانند مانع از مراجعه افراد به دندانپزشک شوند. این باورها گاهی ریشه در فرهنگ یا تجربه‌های منفی نسل‌های پیشین دارند. در چنین کشورهایی، برخی افراد ترجیح می‌دهند به جای درمان علمی، به روش‌های خانگی یا سنتی پناه ببرند. این مسئله می‌تواند به تأخیر در درمان، گسترش بیماری و کاهش کیفیت زندگی منجر شود.

آخرین آمار منتشر شده در این زمینه اما، بسیار قابل تامل است. علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزیر بهداشت با ارائه آماری در این زمینه گفته است؛ آمار پوسیدگی دندانی در کودکان زیر شش سال و در دندان‌های شیری ۵.۸ است ضمن آنکه در گروه سنی ۱۲ ساله‌ها تقریبا ۶۰ درصد کودکان پوسیدگی دندانی دارند.

وی همچنین گزارشی هم از وضعیت سلامت دندان و دهان بزرگسالان در ایران داده و اعلام کرده که آمار افراد بالای ۶۵ سال بدون دندان کامل در ایران ۵۲ درصد است؛ یعنی بیش از نیمی از افراد بالای ۶۵ سال کشور دندان ندارند.

برنامه های دولت برای مواجهه با اپیدمی پوسیدگی دندان ها

با تمام این تفاصیل، در ایران نیز برنامه هایی برای بهبود وضعیت سلامت دهان و دندان اجرا شده یا در حال اجراست که البته تاکنون در ظاهر چندان نتیجه بخش نبوده است! در آخرین طرح از این دست، از چند روز قبل پویشی با عنوان پویش ملی سلامت دهان و دندان برای کودکان از سوی وزارت بهداشت آغاز شده است. به گفته زهرا قربانی مدیرکل دفتر سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت: شعار اصلی این پویش، دو دو تا یادت نره، روزی دو بار مسواک، هر بار ۲ دقیقه تعیین شده و بر اهمیت دندان دائمی شماره ۶ که در سن ۶ سالگی می‌روید، تأکید دارد.

همچنین به گفته رئیسی، اقدامات دیگری نیز در این زمینه در دست اجرا است. از جمله تامین پزشک برای مناطق محروم . وی در این زمینه گفته است:وی با ذکر اینکه در مجموع ۲۵۰۰ دندانپزشک در مراکز خدمات جامع سلامت فعالیت دارند  می گوید: گروه هدف اصلی در این مراکز مادران باردار و کودکان زیر ۱۴ سال هستند. در روستاها و شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر جمعیت کشور ۱۳ خدمت رایگان به گروه هدف ارائه می‌شوند.

رئیسی همچنین به توزیع حدود ۳۰۰ هزار مسواک و خمیردندان در هفت استان محروم با همکاری وزارت آموزش و پرورش اشاره کرده و گفته که در پایه اول دبستان نیز جشن رویش دندان شش جزو برنامه‌هاست.

وی در این زمینه مدعی شده که طبق قانون برنامه هفتم توسعه باید این شاخص از ۲.۱ به ۱.۴ کاهش یابد.

دلایل یک عقب ماندگی قابل تامل

دکتر امیر بخشی؛ دندانپزشک نیز این موضوع را تایید می کند که طی یکی دو سال اخیر آمار مراجعان به مطب و مراکز درمانی دندانپزشکی به شدت کاهش پیدا کرده است. وی در این زمینه به «هفت صبح » می گوید: وضعیت کاملا روشن است. تعداد بیماران ما روز به روز کمتر و کمتر می شود. در عوض بیماران ترجیح می دهند که یا برای درمان دندان های خود به مراکز خیریه بروند و یا کلا قید درست کردن دندان هایشان را بزنند.

اما نتیجه چنین رویه ای تنها یک چیز را به همراه دارد. بخشی در این زمینه می گوید: وقتی وضعیت اینچنین است، معمولا بیماران یا فقط ترجیح می دهند دندان هایشان را بکشند و یا اینکه وقتی به ما مراجعه می کنند که دندان هایشان کاملا از بین رفته و دیگر نمی شود آنها را ترمیم کرد.

با این حال دلیل کم شدن آمار مراجعان به دندانپزشکان کاملا مشخص است. مشکلات اقتصادی و گرانی هزینه های درمان دندان ها.

موضوعی که رئیسی هم به آن اشاره کرده و گفته است:نه تنها هزینه های درمانی دندان و لثه در ایران بسیار بالاست که پوشش بیمه در این زمینه نیز چندان مناسب و مطلوب نیست. با توجه به تغییرات نرخ ارز، هزینه‌های زیادی را برای تامین مواد اولیه متحمل می‌شویم.

ولی بخشی معتقد است که علاوه بر گرانی هزنیه های درمانی،- که بی شک مهمترین دلیل در فراری بودن بیماری ها از درمان است-  عوامل دیگری هم در به وجود آمدن شرایط کنونی موثر است. وی در این زمینه می گوید: یکی از عوامل مهم در مورد شرایط نابسامانی که در بخش دهان و دندان داریم، ضعف آموزش عمومی است. یعنی آموزش‌های مرتبط با بهداشت دهان در مدارس، رسانه‌ها و خانواده‌ها هنوز به سطح مؤثر و قابل قبولی نرسیده‌اند.

بخشی همچنین معتقد است که بسیاری از مردم تنها در صورت بروز درد شدید به دندانپزشک مراجعه می‌کنند، در حالی‌که اقدامات پیشگیرانه می‌تواند هزینه‌ها و عوارض را تا حد زیادی کاهش دهد.

با این حال همچنان یک پرسش اساسی باقی است. اینکه برای آشتی بیماران با دندانپزشکان و همچنین اقدامات پیشگیرانه و در نهایت بهبود وضعیت کنونی چه باید کرد؟ سوالی که بخشی در پاسخ به آن می گوید: شاید بهترین گزینه افزایش پوشش بیمه‌ای برای خدمات پایه دندانپزشکی و در گام بعد، دولت شرایطی را برای تسهیل در دسترسی اقشار کم‌درآمد به خدمات پیشگیرانه و درمانی فراهم کند.

این دندانپزشک ادامه می دهد: در بخش پیشگری نیز باید با تدوین و اجرای واقعی طرح‌های مدرسه‌محور و غربالگری رایگان در کنار اقداماتی مانند تدوین کمپین‌های رسانه‌ای برای فرهنگ‌سازی گسترده و البته بهبود تغذیه، بخصوص در سنین نوجوانی و جوانی، تلاش کرد تا بچه ها و نسل آینده مردم کشورما، دندان هایی محکم و سالم داشته باشند چرا که در غیر اینصورت، همپای افزایش بیماری های دهان و دندان باید منتظر تبعات منفی آن مانند شیوع انواع بیماری های مرتبط و حتی در برخی موارد، بیماری های روحی روانی و افسردگی در جامعه باشیم که هزینه آنها برای کشور به مراتب بیشتر از اجرای موارد یاد شده است.