هورالعظیم در آتش سیاست؛ وقتی تالاب قربانی دیپلماسی ناکارآمد می‌شود

به گزارش سرمایه فردا،در سرزمینی که آب، نه فقط مایه حیات بلکه ابزار چانه‌زنی سیاسی است، هورالعظیم به نماد خاموشی محیط زیست در برابر سیاست تبدیل شده است. آتش‌سوزی‌های مداوم در بخش عراقی این تالاب، زندگی هزاران نفر در خوزستان را مختل کرده، اما آنچه بیش از دود و آتش نفس‌ها را بند آورده، بی‌عملی و سردرگمی نهادهای مسئول است. در حالی که کارشناسان راه نجات را در تأمین حقابه می‌دانند، کشمکش‌های سیاسی، دیوارکشی‌های مرزی، و مذاکرات بی‌نتیجه با طرف عراقی، هور را به قربانی خاموش منافع متضاد تبدیل کرده‌اند. این گزارش، نه فقط شرح یک بحران زیست‌محیطی، بلکه بازخوانی یک شکست دیپلماتیک است—شکستی که دودش هنوز در چشم مردم است

آتش‌سوزی‌های هورالعظیم در دو ماه اخیر شرایط زندگی را برای بخش‌هایی از خوزستان بسیار سخت کرده است. مسئولان معتقدند که تنها راه نجات، تامین حقابه بخش عراقی هورالعظیم است. اما مدیرکل اسبق دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان محیط زیست کشمکش‌های سیاسی را عاملی برای عدم تامین حقابه می‌داند.

راه حل را تامین حقابه بخش عراقی هور

آتش‌سوزی بخش عراقی هورالعظیم نفس مردم خوزستان را بند آورده است. هر از گاهی که آتش بخش عراقی هور فرو می‌نشیند، روزنه‌ای برای نفس کشیدن باز می‌شود اما دو ماهی هست که در روزهای اوج آتش‌سوزی، در شهرهای رفیع، سوسنگرد و هویزه و حتی اهواز چشم چشم را نمی‌بیند. گویا از دست کسی هم کاری ساخته نیست. هژیر کیانی فعال محیط زیست خوزستانی در گفت‌وگو با «هفت صبح» اشاره می‌کند که متولیان امر در برابر آتش‌سوزی هور دستهایشان را بالا برده‌اند و اعلام کرده‌اند که از دستشان کاری بر نمی‌آید.

به گفته او بیش از دو ماه است که آتش‌سوزی بخش عراقی هور ادامه یافته است. همیشه این آتش‌سوزی به شکل پراکنده بوده ولی امسال معلوم نیست چرا این‌قدر تداوم دارد. دو ماه است به شکل متناوب آتش‌سوزی رخ داده و در یک ماه اخیر هم به شکل دائمی بوده است.

آتش هور گویا به کمک آب‌پاشی هوایی هم خاموش نمی‌شود و دودش به چشم مردم خوزستان می‌رود. طی دو روز اخیر یک هواپیمای آب پاش با هفت سورت پرواز هم نتوانسته حریق رخ داده در هور را کنترل کند. سید عادل مولا معاون محیط طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان تنها راه حل را تامین حقابه بخش عراقی هور اعلام می‌کند. آیا سازمان محیط زیست در این رابطه اقدامی انجام داده است؟

مکاتبه با طرف عراقی برای تامین حقابه هور

احمدرضا لاهیجان زاده معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌ها سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگو با «هفت صبح» از نامه‌نگاری وزارت امور خارجه با طرف عراقی برای خاموش کردن دود بستر تالاب و رهاسازی آب از دجله بلافاصله پس از وقوع حریق در هور یعنی اسفند ماه سال ،۱۴۰۳ خبر می‌دهد.

به گفته لاهیجان زاده مکاتبات زیادی از سوی سازمان محیط زیست با دستگاه‌های مختلف از جمله وزارت امور خارجه، معاون اول رئیس جمهور، وزارت نیرو، مدیریت بحران و غیره خبر می‌دهد. همچنین این مجموعه با شرکت دانش‌بنیانی وارد همکاری شده تا با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای پهنه آتش‌سوزی را مشخص کند و بررسی شود که این پهنه با آب محدود رهاسازی شده از سوی ایران قابل کنترل هست یا نه.

به گفته لاهیجان زاده در هورالعظیم آتش شعله‌ور وجود ندارد و بنا به فعل و انفعالات شیمایی بستر تالاب، این اکوسیستم دچار احتراق ناقص می‌شود و دود از بستر تالاب بلند می‌شود. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که در تیر و مرداد یک پهنه حدودا ۲۵ هزار هکتاری مستعد آتش سوزی و تولید دود بوده است.

تامین حقابه، درگیر مسایل سیاسی

آن‌طور که متولیان امر می‌گویند، آتشی که به جان هور افتاده جز با تامین حقابه طبیعی تالاب خاموش نمی‌شود اما آیا ایران می‌تواند از پتانسیل کنوانسیون‌های بین‌المللی برای حل مشکل تالاب هورالعظیم استفاده کند؟ مسعود باقرزاده کریمی مدیرکل اسبق دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان محیط زیست در این رابطه به «هفت صبح» می‌گوید: داستان حقابه هورالعظیم حداقل دو دهه سابقه دارد و من در دو نشست برای مذاکره با عراقی‌ها در ژنو حضور داشتم. طرف عراقی ادعا می‌کند که باید حقابه تالاب را از کرخه رهاسازی کنیم. ما این ادعا را نمی‌پذیریم چون می‌گوییم که سهم کرخه و دجله باید مشخص باشد. ما از کرخه آب بیاوریم و آنها هم از دجله حقابه را تامین کنند. حقابه سهم ما شاید کفایت بخش خودمان را هم نکند و نمی‌توانیم به طرف عراقی هم آب دهیم. اکنون کار سیاسی شده است و از مباحث محیط زیستی گذشته است.

به گفته باقرزاده کریمی، کنوانسیون‌های ذیل شورای امنیت الزام‌آور نبوده و همه اخلاقی هستند، به همین خاطر است که ترامپ از کنوانسیون تغییر اقلیم خارج می‌شود زیرا هیچ تعهدی نسبت به آن ندارد اما کشورها عموما حفظ ظاهر کرده و اخلاقا جلو می‌آیند و به مذاکرات نه نمی‌گویند.

او ادامه می‌دهد: طرف عراقی در مذاکرات ایران حاضر می‌شود اما در جریان مذاکره، معاون سیاسی رئیس جمهور را پای کار می‌آورد که اصلا متوجه مسایل محیط زیستی نیست. این نشان می‌دهد که آنها دنبال آب هستند. ایران را درگیر یکسری مذاکرات خسته کننده در محافل بین‌المللی می‌کنند. ما درباره هورالعظیم به قدری مذاکره کرده بودیم که ما را به بحرین کشانده بودند و در این کشور دنبال آب گرفتن از ما بودند.

مدیرکل اسبق دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان محیط زیست بر این باور است که اگر ما درست و اصولی حقابه تالاب از سمت ایران را تامین کرده و آنها هم از انشعابات دجله آب تامین کرده بودند، امروز هورالعظیم دچار وضعیت فعلی نمی‌شد اما طرف عراقی هر آبی دریافت می‌کند را صرف کشاورزی می‌کند.

هورالعظیم شاید تنها پهنه آبی باشد که وسطش را دیوار کشیده‌اند تا آب در سمت ایرانی هور باقی بماند و به سمت عراق حرکت نکند. اقدامی که باعث شده است این پهنه آبی رسما به دو تکه تقسیم شود اما باقرزاده کریمی معتقد است که دیوارکشی، اول از سوی صدام در زمان جنگ آغاز شده و اگر ایران دیوار نمی‌کشید هم باز این پهنه آبی دو تکه شده بود.

عدم حذف مین از بستر هورالعظیم

او محیط زیست را قربانی سیاست‌ورزی و جنگ معرفی می‌کند و عدم حذف مین از بستر هورالعظیم را عاملی می‎داند که کارهای سرشماری در این پهنه آبی را با مشکل مواجه کرده است. با این وجود او بر این باور است که باید از همه پتانسیل‌های مجامع بین‌المللی استفاده کنیم و از هر تریبونی اعلام کنیم که باید حقابه هور تامین شود زیرا این تالاب تحت کنوانسیون رامسر است.

مدیرکل اسبق دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان محیط زیست به برخی خطاهای راهبردی کشور در رابطه با هورالعظیم اشاره می‌کند و معتقد است که اگر باکس سکوهای نفتی را پایین‌تر گرفته و سیستم استخراج نفت را دریایی طراحی می‌کردند، همان سیل سال ۹۸ برای آبگیری کل تالاب کافی بود. در حالی که خطاهای انجام شده باعث شده که ۴۰ دهنه طراحی شده در هور، پس از وقوع سیل ۹۸ باز شود و به اندازه ۱۰ سال حقابه هورالعظیم، آب تحویل بخش عراقی بدهیم.

کارشکنی عراق به همراه سدسازی‌های گسترده ایران بر روی رودخانه‌های منتهی به هور و درگیری‌های سیاسی برای تامین حقابه این تالاب، زندگی مردم خوزستان را با بحران جدی مواجه کرده است. شاید اگر یک دیپلماسی فعال در رابطه با تامین نیازهای هورالعظیم داشتیم، بعد از دو دهه به نتیجه مطلوب رسیده بودیم اما گویا چارچوب‌های تعریف شده برای منافع ملی، هیچ قرابتی با مسایل محیط زیستی ندارد و همچنان حیات هورالعظیم قربانی سیاست‌بازانی است که برای این تالاب، حق حیات قائل نیستند.