چرا هوای شمال آلوده شد

به گزارش سرمایه فردا، مازندران دیگر تنها تصویر کارت‌پستالی از جنگل‌های انبوه و ساحل خزر نیست؛ این روزها هوای آن به‌قدری آلوده شده که حتی آمل در برخی روزها از تهران هم وضعیت بدتری دارد. در حالی که اطلاعیه‌های رسمی گرد و غبار خارجی را عامل اصلی معرفی می‌کنند، فعالان محیط زیست بر مجموعه‌ای از منشاهای داخلی انگشت می‌گذارند: سوخت بی‌کیفیت، نیروگاه‌های مازوت‌سوز، زباله‌سوزهای ناقص، پروژه‌های عمرانی و معادن بی‌ضابطه. تناقض تلخ آنجاست که همزمان با این بحران، طرح‌های آمایشی همچنان بر بارگذاری‌های جدید جمعیتی و اقتصادی در استان اصرار دارند؛ گویی طبیعتی که دیگر توان پالایش ندارد، باید بار سنگین توسعه بی‌محابا را هم به دوش بکشد. این وضعیت پرسشی جدی را پیش روی سیاست‌گذاران می‌گذارد: آیا مازندران ظرفیت ادامه این مسیر را دارد یا باید پیش از هر تصمیم تازه، به فریاد خاموش جنگل‌ها و مردمش گوش سپرد؟

هنوز یک ماه هم از خبر تبدیل شدن مازندران به منطقه آزاد نگذشته است و برج‌سازی‌های وزارت راه و شهرسازی در مازندران شروع نشده اما مشکلات ناشی از بارگذاری‌های نامناسب اقتصادی و جمعیتی، گریبان مازندران را گرفته است. چند روزی است که شهرهای این استان رکورددار آلودگی هوا شده‌اند. روز جمعه ۲۳ آبان نخستین اطلاعیه کاهش کیفیت هوا در مازندران منتشر می‌شود. در این اطلاعیه اداره کل محیط زیست استان دلیل افت کیفیت هوا را وقوع پدیده گرد و غبار آن هم از منشا برون مرزی اعلام می‌کند. نظریه‌ای که از سوی فعالان محیط زیست چندان قابل قبول نیست.

ندیده گرفتن کانون‌های آلاینده داخلی

علی پسران طاهباز فعال محیط زیست و کارشناس ارشد عمران و محیط زیست در گفت‌وگو با «هفت صبح» موضوع آلودگی در شهرهای مختلف مازندران را بسیار شبیه به هم توصیف می‌کند.

او که ساکن نوشهر است، در تشریح وضعیت این شهر می‌گوید: یکی از دلایل آلودگی هوا در نوشهر کیفیت بد سوخت است. اگرچه مسئولان می‌گویند که سوخت‌ها استاندارد است اما وقتی به سوخت اکتان اضافه می‌کنیم، کیفیت آن بهتر می‌شود و اگر بنزین کیفیت کافی داشت، دیگر نیازی به اضافه کردن اکتان نداشتیم.

پسران طاهباز حجم بالای گردشگر در استان مازندران را عاملی می‌داند که سوخت ناقص زیادی وارد هوا شود. ضمن آنکه پروژه عمرانی مثل آزاد راه تهران-شمال یا معادن مرزن آباد را عواملی برای تولید ریزگرد معرفی می‌کند.

او دپو کردن شن و ماسه در کنار جاده برای فروش را عامل دیگری می‌داند که در آلوده شدن هوای مازندران موثر بوده و تمام ذرات بالای ۲.۵ میکرون را حاصل سوزاندن سوخت نامناسب و حتی مازوت‌سوزی توصیف می‌کند.

به گفته این فعال محیط زیست زباله‌سوز نوشهر هم یکی از عوامل آلاینده هوای این شهر به حساب می‌آید زیرا نه تنها این مجموعه مشکل تصفیه‌خانه دارد بلکه در مسیر باد غالب ساخته شده است. اگرچه این پروژه مطالعات ارزیابی دارد اما صورتجلسه ارزیابی آن در دسترس نیست و سازمان محیط زیست مجری پروژه را مکلف نکرده است که آثار سوء پروژه‌اش را تقلیل دهد. ضمن اینکه این مجموعه اعلام می‌کند که امکان آزمایش دی اکسین و فوران در خروجی زباله‌سوز در ایران وجود ندارد و امروز نمی‌دانیم که زباله سوز آلاینده هست یا خیر.

پسران طاهباز تاکید می‌کند: ما یک روزه به این وضع در مازندران نرسیدیم. مطمئنا هر روز اشتباه داشته‌ایم و عدم مسئولیت‌پذیری و نگاه ارزیابی به آینده محیط زیست، این شرایط را رقم زده است زیرا طبیعت توان پالایش آلایندگی‌ها را نداشته است.

عدم شناخت درست منشا

چند روزی است که جنگل‌های غرب مازندران در آتش می‌سوزد و برخی کارشناسان این حریق را موثر بر آلودگی فعلی مازندران معرفی می‌کنند اما سهیل اولادزاد فعال محیط زیست در گفت‌وگو با «هفت صبح» موضوع آتش‌سوزی در جنگل را مربوط به دو هفته اخیر معرفی می‌کند، در حالی که موضوع آلودگی هوای مازندران در سال‌های قبل هم بوده اما کمتر رسانه‌ای شده است.

او بخشی از آلودگی منطقه را ناشی از گرد و غبار خارجی می‌داند و بر این باور است که تمام مشکل مربوط به انتقال گرد و غبار از خارج نیست و اگر سازمان محیط زیست در تشخیص منشا آلودگی دچار خطا باشد، نمی‌توان امیدی به مدیریت سیستمی این معضل داشت.

به گفته این فعال محیط زیست در شرایطی که آلودگی هوای مازندران از تهران هم بیشتر شده بود، کشاورزان کاه و کلش مزارع را آتش می‌زدند و هیچ برخوردی با آنها نمی‌شد. سوخت بی‌کیفیت در شمال، مازوت‎سوزی ناقص و وجود نیروگاه و زباله سوز در غرب مازندران از دیگر عواملی هستند که اولادزاد به‌‌عنوان عوامل آلاینده هوای مازندران اعلام می‌کند و یادآور می‌شود که ناقص سوزاندن زباله در زباله‌سوز غرب مازندران، تولید خاکستر کرده و خروجی این واحد را تبدیل به یک منشا آلودگی می‌کند.

این فعال محیط زیست گرد و خاک حاصل از معادن و عدم بارش باران را عوامل موثر دیگری در ایجاد هوای ناسالم این روزهای مازندران اعلام می‌کند.

تشدید آلودگی مازندران با ورود گرد و غبار خارجی

به گفته محمدرضا کنعانی مدیر کل محیط زیست مازندران آلودگی این روزهای نوار ساحلی خزر فقط مربوط به مازندران نبوده و استان‌های گلستان و گیلان هم درگیر این پدیده هستند.

او وقوع آلودگی در مازندران را اتفاق بدی توصیف کرده و به «هفت صبح» می‌گوید: چند عامل در اتفاق اخیر باعث کاهش کیفیت هوا شده است. پایداری هوا باعث شده که عوامل کاهنده کیفیت هوا در استان ماندگار شود. ورود گرد و غبار خارجی هم معضل آلودگی هوای استان را تشدید کرده است.

به گفته کنعانی در سطح استان، منابع آلاینده ثابت و متحرک وجود دارد. یکسری واحدهای آلاینده مثل واحدهای معدنی یا واحدی که مازوت مصرف می‌کند، خودروها و آتش زدن کاه و کلش منابع ثابت و متحرکی هستند که همیشه در استان مازندران بوده‌اند و اتفاق جدیدی در رابطه با آنها رخ نداده است اما وقتی منبع گرد و غبار خارجی به استان اضافه می‌شود، چون پایداری هوا هم در منطقه حاکم شده، کاهش کیفیت هوا در استان رخ می‌دهد.

او با اشاره به گمانه‌های متعدد درباره منشا آلودگی هوا، سوزاندن کاه و کلش یا مازوت سوزی که حتی در تابستان هم وجود داشته را عاملی نمی‌داند که بتواند در سطح وسیع مشکل آلودگی ایجاد کند و بر این باور است که این عوامل می‌توانند آلودگی‌های محلی تولید کنند. تنها زباله‌سوز استان را هم دارای خروجی غیراستاندارد معرفی کرده و از اقدام حقوقی علیه این واحد و ارجاع پرونده به مراجع قضائی خبر می‌دهد.

مطالعات آمایش متولی دیگری دارند

در شرایطی که مازندران دیگر نفس ندارد، شاهدیم که در برنامه‌های دولت بارگذاری‌های جدید برای این استان تعریف می‌شود، آیا این استان کشش بارگذاری‌های جدید را دارد؟ کنعانی در این رابطه می‌گوید: متولی مطالعات آمایش مجموعه دیگری است و دولت باید پاسخ بدهد.

وقتی از مدیر کل محیط زیست مازندران سئوال می‌شود که آیا در بارگذاری‌ها آستانه تحمل استان در نظر گرفته می‌شود، تاکید می‌کند: من بر اساس الزاماتم مجوز می‌دهم اینکه آیا بارگذاری‌ها در حد آستانه‌ها هست یا مطالعات آمایش در آنها دیده شده است، متولی دیگری هم دارد و باید از آنها سئوال شود.

به گفته کنعانی درباره تبدیل شدن مازندران به منطقه آزاد، طرح آمایش مصوب داریم و بلند مرتبه‌سازی در استان هم در محدوده‌های شهری است و هنوز پروژه‌ای به محیط زیست واصل نشده که ببینیم مشمول مطالعات ارزیابی بوده است یا نه.

هنوز تبعات تصمیمات اخیر مسئولان در مازندران روشن نیست اما طبیعت با واکنش‌هایش فریاد می‌زند که دیگر توان بارگذاری جدید را ندارد. شرایط این روزهای مازندران این پرسش جدی را در ذهن مطرح می‌کند که طرح‌های آمایشی در ایران با چه استانداردهایی تولید می‌شوند و آیا اثر تجمعی بارگذاری‌ها در این طرح‌ها در نظر گرفته می‌شود یا نه؟ اگر پاسخ مثبت است چرا باید استان مازندران با آن همه سرانه فضای سبز و جنگل، گوی آلودگی هوا را از تهران برباید و بر پله اول آلودگی هوا بایستد؟ آیا مطالعات آمایش با دقت کافی انجام شده است؟