به گزارش سرمایه فردا، در فضای پرتنش سیاست خارجی ایران، مکانیزم ماشه به‌عنوان یکی از حساس‌ترین بندهای توافق برجام، بار دیگر در کانون توجه قرار گرفته است. این بند که در صورت فعال‌سازی، می‌تواند تمامی تحریم‌های الزام‌آور شورای امنیت را بازگرداند، نه‌تنها اهمیت حقوقی دارد، بلکه حامل پیام‌های عمیق سیاسی درباره جایگاه ایران در نظام بین‌الملل است. در این یادداشت، تلاش می‌شود تا با نگاهی تحلیلی، ابعاد فنی، تاریخی و راهبردی این مکانیزم بررسی شود و نسبت به پیامدهای احتمالی آن هشدار داده شود.
مکانیزم ماشه یا اسنپ‌بک، یکی از بندهای کلیدی توافق برجام است که به‌صورت مشروط اجازه می‌دهد در صورت نقض تعهدات از سوی ایران، تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل به‌طور خودکار بازگردند. این بند، هرچند در زمان مذاکرات با اکراه پذیرفته شد، اما بخشی از منطق بده‌بستان توافق بود و ایران برای اثبات حسن نیت خود، ناگزیر به پذیرش آن شد.
برای درک اهمیت این بند، باید به وضعیت ایران پیش از برجام بازگردیم. در آن زمان، کشور تحت فصل هفت منشور سازمان ملل قرار داشت؛ وضعیتی که به‌معنای تهدید صلح جهانی تلقی می‌شود و به قدرت‌های جهانی اجازه مداخله نظامی می‌دهد. تحریم‌های الزام‌آور شورای امنیت، از جمله تحریم بانک مرکزی و نفت ایران، عملاً کشور را در انزوای اقتصادی و سیاسی قرار داده بود.
برجام سه دستاورد مهم برای ایران به همراه داشت: نخست، به رسمیت شناختن حق غنی‌سازی؛ دوم، لغو تحریم‌های الزام‌آور شورای امنیت؛ و سوم، خروج ایران از فصل هفت منشور سازمان ملل. این دستاوردها، ایران را به یک کشور عادی در نظام بین‌الملل تبدیل کرد و امکان تعامل اقتصادی و سیاسی با جهان را فراهم ساخت.
اما با خروج آمریکا از برجام، تحریم‌های یک‌جانبه واشنگتن بازگشتند. این تحریم‌ها، هرچند فشار اقتصادی سنگینی ایجاد کردند، اما فاقد الزام حقوقی بین‌المللی بودند و قابل دور زدن بودند. آمریکا نتوانست ایران را دوباره تحت فصل هفت قرار دهد و ایران همچنان در وضعیت حقوقی یک کشور عادی باقی ماند.
در مقابل، تحریم‌های بین‌المللی پیشا‌برجام، ایران را در موقعیتی قرار داده بودند که حتی حمله نظامی به کشور مشروع تلقی می‌شد. برجام این خطر را رفع کرد، اما مکانیزم ماشه همچنان به‌عنوان یک بند بالقوه تهدیدآمیز باقی مانده است. اگر این بند توسط یکی از اعضای باقی‌مانده در توافق فعال شود، ایران بار دیگر زیر فصل هفت قرار می‌گیرد و زمینه برای اجماع جهانی علیه کشور فراهم می‌شود.
در شرایط کنونی، با توسعه غنی‌سازی تا سطح ۶۰ درصد و خروج آمریکا از توافق، اروپایی‌ها همچنان امکان فعال‌سازی این بند را دارند. اگر این اتفاق رخ دهد، نه‌تنها تحریم‌های پیشین بازمی‌گردند، بلکه مشروعیت بین‌المللی ایران نیز به خطر می‌افتد.
از این‌رو، مکانیزم ماشه نه‌تنها تهدیدی حقوقی، بلکه یادآور اهمیت برجام و دستاوردهای آن است. این بند نشان می‌دهد که برجام چگونه توانست ایران را از یک وضعیت بحرانی خارج کند و مخالفان آن، اگر به‌راستی دغدغه منافع ملی دارند، باید به جای تخریب، به اصلاح و تقویت مسیر دیپلماسی بیندیشند.
در نهایت، اگر مسئولان نتوانند مانع فعال‌سازی مکانیزم ماشه شوند، مخالفان برجام باید پاسخ دهند که آیا بازگشت تحریم‌های الزام‌آور و فصل هفت، همان «نعمت» مورد انتظارشان است؟ یا آن‌که وقت آن رسیده است تا با نگاهی واقع‌گرایانه، از تجربه مهندسان صادق و متخصص روابط بین‌الملل بهره بگیریم و مسیر عقلانی را دنبال کنیم.
سالار صفائی، فعال بازار سرمایه، در یادداشتی تحلیلی از تجربه شخصی خود در مواجهه با…
تئوری اسب مرده استعاره‌ای مدیریتی است که به موقعیت‌هایی اشاره دارد که افراد یا سازمان‌ها…
سه نهاد کلیدی اقتصادی کشور یعنی وزارت اقتصاد، وزارت صمت و سازمان توسعه تجارت در…
در حالی‌که قیمت سکه امامی به مرز ۹۷.۵ میلیون تومان رسیده و بیش از ۱۲…
گزارش فصلی بانک مرکزی نشان می‌دهد نقدینگی و پایه پولی در سه‌ماهه نخست سال ۱۴۰۴…
ملی‌گرایی‌ای که با ترکیب پارانویای دائمی و خودبزرگ‌بینی تاریخی، هر نقدی به نمادهای ملی را…