سیاست و دیپلماسی

قانون و مشروعیت دموکراتیک

در اندیشه‌ی بسیاری از فیلسوفان اخلاق و نظریه‌پردازان حقوق، اعتبار گزاره‌های اخلاقی نه از رأی اکثریت، بلکه از عقلانیت، وجدان فردی یا شهود اخلاقی نشأت می‌گیرد. با این حال، همین متفکران در تناقضی آشکار، مشروعیت قانون‌گذاری را به روند دموکراتیک و رأی اکثریت گره می‌زنند. اما اگر اخلاق، به‌عنوان نرم‌ترین و کم‌هزینه‌ترین شکل الزام، از اراده‌ی جمعی مشروعیت نمی‌گیرد، چگونه قانون، که سخت‌ترین و قهری‌ترین ابزار الزام اجتماعی است، می‌تواند بر همان مبنا موجه باشد؟

برای فهم این تناقض، می‌توان سه تفاوت بنیادین میان اخلاق و قانون را بررسی کرد:

  • منشأ الزام: اخلاق بر پایه‌ی اختیار وجدانی و داوری فردی عمل می‌کند، در حالی‌که قانون با تهدید به مجازات و اعمال زور دولتی همراه است. اگر اکثریت نمی‌تواند الزام اخلاقی ایجاد کند، چگونه می‌تواند مجوز اعمال زور بر اقلیت را صادر کند؟
  • دامنه‌ی اثر: اخلاق، به‌واسطه‌ی ماهیت غیردولتی‌اش، محدود به پیروان خود است؛ اما قانون، به‌ویژه در نظام‌های دموکراتیک، بر همه‌ی شهروندان—even مخالفان و محرومان از مشارکت سیاسی—اعمال می‌شود. از این رو، قانون بد، مخرب‌تر و فراگیرتر از اخلاق بد است.
  • قابلیت اصلاح: اخلاق، به دلیل فقدان انحصار سیاسی، در معرض رقابت و تحول دائمی است؛ اما قانون، به‌واسطه‌ی ساختارهای بوروکراتیک و منافع تثبیت‌شده، به‌سختی اصلاح می‌شود. روند تغییر قوانین در دموکراسی‌ها اغلب کند، پرهزینه و متأثر از بازی‌های قدرت است.

تجربه‌های تاریخی نیز گواهی بر آسیب‌پذیری قانون‌گذاری دموکراتیک‌اند. «قوانین نورنبرگ» در آلمان نازی و «قوانین جیم کرو» در ایالات متحده، هر دو با حمایت اکثریت تصویب شدند و حقوق اقلیت‌ها را پایمال کردند. این نمونه‌ها نشان می‌دهند که رأی اکثریت، به‌تنهایی، نمی‌تواند ضامن عدالت باشد.

پاسخ رایج طرفداران دموکراسی آن است که این نظام، حافظ حقوق اقلیت‌هاست. اما اگر شناسایی این حقوق نیز از دل رأی اکثریت بیرون می‌آید، مشروعیت آن همواره موقتی و مشروط خواهد بود. مگر آن‌که این حقوق بر پایه‌ی منابعی فراتر از عدد—مانند حقوق طبیعی، کرامت انسانی یا سنت‌های حقوقی پیشینی—استوار باشند. در این صورت، باید پرسید چرا همین منابع در سایر حوزه‌های قانون‌گذاری نادیده گرفته می‌شوند؟

حتی اگر اقلیت امروز، به اکثریت فردا بدل شود، مشروعیت حقوقش همچنان بر عدد استوار خواهد بود، نه بر اصولی پایدار. بنابراین، خطر قربانی شدن اقلیت‌های جدید همواره باقی است.

این نقد، نه دفاع از اقتدارگرایی است و نه نفی مشارکت مردمی؛ بلکه دعوتی است به بازاندیشی در بنیان‌های مشروعیت قانون. اگر اخلاق از رأی اکثریت مشروعیت نمی‌گیرد، قانون نیز باید از منابعی عمیق‌تر و پایدارتر—نظیر عقلانیت عملی، سنت‌های حقوقی تاریخی یا فرآیندهای عرفی و خودجوش اجتماعی—نشأت گیرد.

modir

Recent Posts

وام ازدواج در تله سیاست

طرح جدید وزارت اقتصاد برای تبدیل وام نقدی ازدواج به کارت اعتباری خرید کالاهای ایرانی،…

4 ساعت ago

پرونده قتل برای دعوا باز شد

در مهرماه ۱۴۰۲، یک نزاع خیابانی در محله عبدل‌آباد تهران به مرگ جوانی به نام…

4 ساعت ago

دستگیری مأمور قلابی

مردی که با جعل عنوان مأمور پلیس و استفاده از کارت شناسایی تقلبی، از شهروندان…

4 ساعت ago

فرهنگ در عصر فراموشی

با گسترش رسانه‌های اجتماعی و تغییر الگوی مصرف فرهنگی، نهادهای رسمی انتقال فرهنگ در ایران…

15 ساعت ago

پزشکیان و آزمون صداقت

در روزگاری که هر واژه سیاسی می‌تواند به تیغ نقد بدل شود، مسعود پزشکیان با…

15 ساعت ago

آرایش نظامی آمریکا در کارائیب

استقرار گسترده نیروهای نظامی ایالات متحده در دریای کارائیب، بار دیگر چهره مداخله‌گر و قدرت‌طلب…

16 ساعت ago