فروپاشی نسلی در غزه

به گزارش سرمایه فردا، آنچه امروز در غزه جریان دارد، صرفاً یک بحران غذایی نیست؛ بلکه بازتابی از استفاده عامدانه از گرسنگی به‌عنوان ابزار جنگی است. قحطی در این سرزمین، تنها به معنای خالی بودن سفره‌ها نیست، بلکه نشانه‌ای از فروپاشی ساختارهای اجتماعی، بهداشتی و روانی یک جامعه کامل است. پژوهشگران هشدار می‌دهند که آثار این فاجعه، از تغییرات ژنتیکی در جنین‌ها تا افزایش بیماری‌های مزمن در بزرگسالان، می‌تواند میراثی تلخ برای نسل‌های آینده بر جای بگذارد. غزه امروز نه‌فقط با مرگ و سوءتغذیه کودکان مواجه است، بلکه با زخمی عمیق‌تر دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ زخمی که در رفتار، روابط و حافظه جمعی مردم باقی خواهد ماند و جامعه را برای سال‌ها در وضعیت سوگواری نگه می‌دارد.

نهاد بین‌المللی «طبقه‌بندی مرحله‌ای امنیت غذایی» (IPC) که مرجع اصلی سازمان ملل در تشخیص بحران‌های غذایی محسوب می‌شود، در تاریخ ۲۲ اوت سال جاری گزارشی رسمی منتشر کرد که در آن وضعیت نوار غزه به‌عنوان «یک قحطی کامل» اعلام شد. این گزارش تکان‌دهنده تأکید داشت که بیش از نیم‌میلیون نفر در غزه با شرایطی مواجه‌اند که ویژگی‌های اصلی آن «گرسنگی، بی‌پناهی و مرگ» است. در همان گزارش پیش‌بینی شد که قحطی در ماه‌های آینده گسترش خواهد یافت و هشدار داده شد که دست‌کم ۱۳۲ هزار کودک زیر پنج سال تا ژوئن ۲۰۲۶ درگیر سوء‌تغذیه حاد خواهند شد. اعلام رسمی این قحطی که به‌طور کامل «انسان‌ساخته» توصیف شد، یکی از شدیدترین محکومیت‌ها علیه دولت بنیامین نتانیاهو و رژیم اسرائیل از آغاز جنگ ۷ اکتبر ۲۰۲۳ بود.

جرمی کونایندایک، رئیس سازمان پناهندگان بین‌الملل، این فاجعه را حیرت‌آور و سهمگین توصیف کرد و دولت‌های اسرائیل و آمریکا را مسئولان اصلی آن دانست. تام فلتچر، رئیس امور بشردوستانه سازمان ملل نیز از جهان خواست گزارش آی‌پی‌سی را با اندوه و خشم بخوانند و آن را نه صرفاً به‌عنوان واژه و عدد، بلکه به‌عنوان زندگی و نام انسان‌ها در نظر بگیرند. تدروس آدهانوم، رئیس سازمان جهانی بهداشت، وضعیت غزه را «فاجعه‌ای سلامت‌محور» دانست که آثار آن نسل‌به‌نسل ادامه خواهد یافت.

رژیم اسرائیل که از سوی نهادهای مختلف به «مهندسی قحطی» به‌عنوان سلاح جنگی متهم شده، این گزارش را رد کرد و آی‌پی‌سی را به «تحریف سیاسی داده‌ها» متهم ساخت. با این حال، آی‌پی‌سی بر ارزیابی خود ایستاد و اسناد پشتیبان را منتشر کرد؛ اسنادی که بر اساس همان معیارهایی تهیه شده بود که برای اعلام قحطی در سودان نیز به کار رفته بود. با وجود گذشت ماه‌ها از اعلام رسمی قحطی، هیچ بهبود چشمگیری در وضعیت دیده نمی‌شود. طبق «طرح ۲۰ ماده‌ای» دونالد ترامپ قرار بود حجم کامل کمک‌ها از طریق نهادهای بین‌المللی بی‌طرف وارد غزه شود، اما این اقدام هرگز به اهدافش نرسید.

گرچه عبور از آستانه رسمی قحطی در سال جاری رخ داد، اما غزه مدت‌ها پیش در وضعیت هشدار قرار داشت. نخستین گزارش‌های جدی درباره نزدیک بودن قحطی تنها چند ماه پس از آغاز جنگ و در مارس ۲۰۲۴ منتشر شد. الکس دِوال، مدیر «بنیاد صلح جهانی» در دانشگاه تافتس و یکی از برجسته‌ترین پژوهشگران قحطی، تأکید می‌کند که اسرائیل هیچ‌گاه ناامنی غذایی را انکار نکرده، اما همواره غزه را در وضعیتی نگه داشته که فقط اندکی پایین‌تر از قحطی کامل باشد؛ زیرا واژه «قحطی» برای اسرائیل عواقب سیاسی سنگینی دارد. در گزارشی که کمیسیون تحقیق سازمان ملل در سپتامبر ۲۰۲۵ منتشر کرد، «ممانعت از کمک‌ها»، «گرسنگی‌دادن عامدانه»، «آوارگی اجباری» و «حملات به خدمات درمانی» به‌عنوان شواهدی از نسل‌کشی اسرائیل علیه فلسطینیان غزه ذکر شد. دیوان کیفری بین‌المللی نیز همین جرایم گرسنگی را بخش بزرگی از کیفرخواست علیه نتانیاهو قرار داد. دِوال می‌پرسد: حتی اگر داده‌های اسرائیل را درست بگیریم و بپذیریم که وضعیت اندکی کمتر از قحطی است، چه تفاوتی می‌کند؟ به باور او، سطح گرسنگی‌ای که آی‌پی‌سی و سایر نهادها توصیف کرده‌اند، بسیار فراتر از گرسنگی موقت است و آثار آن می‌تواند سال‌ها و حتی نسل‌ها ادامه یابد.

میراث زیستی قحطی

پژوهشگران آثار بلندمدت قحطی را در نمونه‌های متعددی از تاریخ، از بازماندگان قحطی‌های هند و چین تا هولوکاست بررسی کرده‌اند. گرسنگی معمولاً در چند مرحله رخ می‌دهد: ابتدا بدن از ذخیره گلیکوژن کبد استفاده می‌کند، سپس وارد مرحله «گلوکونئوژنز» می‌شود و از چربی و ماهیچه تغذیه می‌کند. پس از پایان ذخایر گلوکز، «کتوجنز» چربی را به سوخت جایگزین تبدیل می‌کند و در نهایت، هنگامی که چربی نیز تمام شود، بدن شروع به مصرف بافت‌های خود می‌کند؛ ماهیچه‌ها تحلیل می‌روند، سیستم ایمنی فرو می‌ریزد و خطر عفونت‌های کشنده افزایش می‌یابد. کودکان به دلیل ذخایر کمتر و بدن‌های کوچک‌تر، آسیب‌پذیرترین گروه در این شرایط هستند.

سوءتغذیه نیز تهدیدی جداگانه است. حتی اگر کالری کافی برسد، ممکن است کیفیت تغذیه، آب سالم یا بهداشت کافی وجود نداشته باشد و بدن نتواند عملکرد طبیعی داشته باشد. تسا روزبوم، پژوهشگر هلندی و متخصص قحطی هلند در جنگ جهانی دوم، نزدیک به ۳۰ سال بر پیامدهای سوءتغذیه دوران بارداری کار کرده است. او می‌گوید قحطی حتی روی جنین‌هایی که هنوز به دنیا نیامده‌اند، اثری ماندگار می‌گذارد. به گفته او، قلب، ریه و مغز در مرحله جنینی ساخته می‌شوند و قحطی ساختار این اندام‌ها را تضعیف می‌کند. پیامدها می‌تواند شامل افزایش بیماری‌های قلبی‌ـ‌عروقی، دیابت، افسردگی و اختلالات شناختی باشد؛ بیماری‌هایی که معمولاً در سنین بالا بروز می‌کنند اما در بازماندگان قحطی زودتر ظاهر می‌شوند.

قحطی شش‌ماهه هلند نشان داد که حتی دوره کوتاه می‌تواند اثرات نسلی برجا بگذارد. اما درباره غزه که مدت گرسنگی بسیار طولانی‌تر است، روزبوم معتقد است باید منتظر آثار شدیدتر باشیم. او برای توضیح عمق فاجعه به «نشانگرهای اپی‌ژنتیک» اشاره می‌کند؛ برچسب‌هایی روی دی‌ان‌ای که نحوه بیان ژن‌ها را تغییر می‌دهد و همین تغییرات ممکن است سبب انتقال بیماری‌ها به نسل‌های بعد شود. علاوه بر این، در قحطی آنزیم‌هایی که باید از جنین در برابر استرس محافظت کنند کاهش می‌یابد و این یعنی کودکان آینده نسبت به فشارهای روانی بسیار حساس‌تر خواهند بود. روزبوم هشدار می‌دهد: شواهد علمی روشن است، آسیب‌ها نسل‌به‌نسل ادامه خواهد داشت. او می‌گوید از اعماق قلبش نگران این نسل و نسل بعد اهالی غزه است و تأسف می‌خورد که جامعه جهانی نتوانست جلوی این فاجعه را بگیرد.

قحطی؛ شکاف در ستون‌های جامعه

بر اساس معیارهای آی‌پی‌سی، قحطی تنها گرسنگی نیست، بلکه فروپاشی جامعه است؛ از نظام سلامت تا آب آشامیدنی، از بهداشت تا سازوکارهای اجتماعی. روزبوم توضیح می‌دهد که آثار اجتماعی قحطی در آینده خود را با افسردگی، کاهش مشارکت اقتصادی، افزایش مرگ‌ومیر و وابستگی بیشتر به کمک‌های دولتی نشان خواهد داد. الکس دِوال نیز می‌گوید گرسنگی گسترده «زخم‌های اجتماعی» برجای می‌گذارد؛ زخمی نامرئی که درباره‌اش حرف زده نمی‌شود اما در رفتارها و روابط انسانی خود را نشان می‌دهد.

او توضیح می‌دهد که در قحطی‌های شدید، نرخ جرم و خلافکاری افزایش می‌یابد، زیرا انسان‌ها برای رفع نیاز حیاتی خوردن و زنده‌ماندن دست به هر کاری می‌زنند. در غزه مسیر رسیدن کمک‌های غذایی با بی‌اعتمادی فراگیر همراه بوده است. «بنیاد بشردوستانه غزه» نهادی که توزیع غذا را برعهده داشت، به همدستی در جنایات جنگی متهم شد. دِوال یادآور می‌شود که قحطی‌های بزرگ از لنینگراد و کامبوج تا بنگال و سومالی، پیامدی مشترک دارند: «شرم و تحقیر عمیق» که قربانیان آن را درونی می‌کنند و این زخم می‌تواند یک جامعه را برای همیشه در مرحله سوگواری نگه دارد.

رژیم اشغالگر بیش از ۴۰۰ فوتبالیست را به شهادت رساند

غزه صحنه روایتی تلخ اما الهام‌بخش بود؛ روایتی از انسان‌هایی که گرچه جنگ جسم‌شان را زخمی کرده، اما روح‌شان را نه. در شهری که بیش از ۲ سال است زیر بمباران بی‌وقفه قرار دارد، مسابقاتی برگزار شد که قهرمانانش پا یا دست نداشتند، اما اراده‌شان از فولاد محکم‌تر بود. مسابقات «قهرمانی امیدها» با حضور فوتبالیست‌هایی برگزار شد که اعضای بدن خود را در حملات ددمنشانه ارتش صهیونیستی از دست داده‌اند، اما هنوز ایستاده‌اند و بازی می‌کنند.

در این ۲ سال، رژیم اشغالگر بیش از ۴۰۰ فوتبالیست را به شهادت رسانده و هزاران ورزشکار را معلول کرده است. اما همان‌طور که «لیلا حامد» خبرنگار مارکا گزارش داده، هیچ‌یک از این خشونت‌ها نتوانسته روح ورزش را در غزه خاموش کند. آن‌ها با عصا، پای مصنوعی، یا حتی فقط با یک پا وارد میدان شدند و به دنیا اعلام کردند اراده و امید را نمی‌توان بمباران کرد.

در چمن‌های ساده و ناهموار غزه، بازیکنانی دیده شدند که آینده ورزشی‌شان نابود شده، اما رویای‌شان نه. کودکانی که روزی برای تیم‌های محله‌شان بازی می‌کردند، امروز با یک پای قطع‌شده به دنبال توپ می‌دویدند؛ گاهی می‌افتادند، اما دوباره بلند می‌شدند.

این مسابقات فقط فوتبال نبود؛ نمایش زندگی بود. پیامش روشن بود: «بدن ما را ناقص کردید، اما روح ما را نه.» غزه با تمام زخم‌هایش امروز ثابت کرد تسلیم شدن انتخاب آن‌ها نیست؛ حتی وقتی زمین بازی‌شان با خون و خاکستر آمیخته است.