فرهنگ و دیپلماسی تصویر

به گزارش سرمایه فردا، سینما در نگاه مهدی فقیه نه صرفاً یک هنر سرگرم‌کننده، بلکه ابزاری برای بازتعریف تصویر ایران در جهان است. او باور دارد که سینمای ایران اگر از حصار جشنواره‌ها بیرون بیاید و به سمت تولید مشترک و اکران جهانی حرکت کند، می‌تواند همان نقشی را ایفا کند که هالیوود برای آمریکا یا سریال‌های ترکیه برای گردشگری آن کشور داشته‌اند. فقیه بر این نکته تأکید دارد که ایران با تاریخ، فرهنگ و طبیعت منحصر به‌فردش، گنجی در اختیار دارد که تنها نیازمند گشودن درهایش است؛ گنجی که می‌تواند هم سینما را به سطحی تازه برساند و هم دیپلماسی فرهنگی کشور را تقویت کند.

در اتاقی آرام و آفتاب‌گیر، روبه‌روی مهدی فقیه نشسته‌ایم؛ بازیگری ریشه‌دار در تئاتر و سینمای ایران که سال‌هاست نگاهش به هنر، ترکیبی از تجربه زیسته، شناخت عمیق و شوق درونی برای معناست. او از همان ابتدا بحث را از نقطه‌ای آغاز می‌کند که بارها درباره‌اش هشدار داده: سینمای ایران هنوز با جهان وارد رقابت اصلی نشده، تنها در جشنواره‌ها گفت‌وگو می‌کند.

می‌گوید: «تعامل ما با سینمای دنیا در حد مراسم و رویداد است. در گیشه یا تولید مشترک تقریباً حضور جدی دیده نمی‌شود. بخشی از مشکل اینجاست که ما مسیر خودمان را دیر پیدا کردیم و بخشی هم به خاطر این است که تصور می‌کنیم باید با غول‌های تجاری مثل تولیدکنندگان هالیوودی رقابت کنیم، در حالی که جنس کار ما جای دیگری است.»

از او می‌پرسیم این «جای دیگر» چیست؟ مکث نمی‌کند: «کار ما آنجاست که معنویت، فرهنگ و نگاه انسانی در اولویت باشد؛ همان‌طور که فیلمسازانی مثل کیارستمی دوباره تعریفش کردند. اگر امروز به جهان نگاه کنیم، فیلم‌های پرزرق‌وبرق هالیوود دچار تکرار شده‌اند و تماشاگر جهانی دنبال عمق تازه است. اینجا همان نقطه‌ای‌ست که ما می‌توانیم حرف بزنیم.»

با اشاره به ظرفیت‌های تصویری ایران، خصوصاً مناطقی با تاریخ فشرده و لایه‌لایه، از او درباره فرصت‌های مغفول‌مانده می‌پرسم. نام استان فارس را که می‌برم، چشمانش روشن می‌شود: «این منطقه یک گنج است؛ از دوره‌های چند هزار ساله تا دوره‌های تاریخی میانی و معاصر. وقتی فیلمساز خارجی این فضاها را نزدیک می‌بیند، متوجه می‌شود چقدر تصویر ایران با آنچه در رسانه‌ها به او نشان داده‌اند فرق دارد. همین تصحیح نگاه جهانی، خودش یک سرمایه بزرگ است.»

گردشگران و فیلمسازانی که به ایران می‌آیند

اشاره می‌کند که گردشگران و فیلمسازانی که به ایران می‌آیند، حتی اگر کم‌تعداد باشند، حاملِ تصویری تازه از کشور می‌شوند. «یک گروه کوچک وقتی برمی‌گردد، با عکس‌ها، فیلم‌های کوتاه و تجربه‌های شخصی‌اش روی ذهن دیگران اثر می‌گذارد. اگر شرایط را برای چنین رفت‌وآمدی آماده‌تر کنیم، این چرخه می‌تواند آینده تازه‌ای بسازد.»

گفت‌وگو که به نمونه‌های خارجی می‌رسد، از ترکیه مثال می‌زند؛ کشوری با ابعاد جغرافیایی و اقتصادی نزدیک به ایران که توانسته از ظرفیت صنعت سریال‌سازی و سینما برای توسعه گردشگری و شناخت جهانی استفاده کند. فقیه می‌گوید: «ما برعکس، میدان را محدود کرده‌ایم. نگاه‌ها و سلیقه‌ها باید گسترده‌تر شود تا جریان‌های مختلف بتوانند تجربه‌های تازه خلق کنند. اگر تماشاگر ایرانی فیلم خارجی را فقط در جشنواره ببیند، طبیعتاً ارتباطش با جریان اصلی سینمای جهان قطع می‌شود.»

او تأکید می‌کند که پوشش دادن به سینمای جهان نه تهدید است و نه عقب‌نشینی. «تماشاچی وقتی جریان‌های متفاوت را می‌بیند، ذائقه‌اش رشد می‌کند. این رشد به فیلمساز ایرانی هم منتقل می‌شود. این تبادل به نفع کشور است».

از او درباره نقش کشورهایی مثل آمریکا و فرانسه و هند در جهانی‌سازی فرهنگ‌شان می‌پرسیم. می‌گوید: «این کشورها سال‌هاست از سینما به‌عنوان بازوی فرهنگی استفاده می‌کنند. فیلمی که اکران می‌شود، در هزاران سالن جهانی دیده می‌شود و این یعنی فرهنگ‌شان با زبانی نرم وارد ذهن مردم می‌شود. ما هم نمونه‌هایی در سینمای دفاع مقدس داریم که درخشیدند؛ آثاری که بر پایه معنا شکل گرفته بودند و حتی در خارج از ایران هم دیده شدند.»

در ادامه حرفش را به «دیپلماسی فرهنگی» گره می‌زند: «وقتی سیاستمدار می‌خواهد مذاکره کند، معمولاً با تصاویری از ایران روبه‌روست که رسانه‌های رقیب ساخته‌اند. اما یک فیلم خوب، یک سریال با روایت بومی، می‌تواند ذهنیت را تغییر دهد. این همان جایی است که سینما می‌تواند راه را باز کند.»

باتوجه به برگزاری جشنواره جهانی فجر در شیراز، به پرسشی می‌رسیم که برای بسیاری از علاقه‌مندان جدی سینما در ایران جذاب است: آیا شیراز می‌تواند پایتخت سینمای خاورمیانه شود؟ فقیه با لبخندی مطمئن پاسخ می‌دهد: «چرا نتواند؟ این شهر ظرفیت تصویری فوق‌العاده دارد. اگر زیرساخت گردشگری تقویت شود و هتل‌ها و مسیرهای پذیرش حرفه‌ای‌تر شوند، می‌تواند مقصد مهمی برای پروژه‌های سینمایی بین‌المللی باشد. فیلمساز خارجی وقتی آرامش و امکانات لازم را ببیند، می‌آید. همان گروه‌های کوچکی که این روزها سفر می‌کنند، خودشان پیام‌رسان هستند.»

او تأکید می‌کند که باید تصویر ایران در جهان بازتعریف شود: «وقتی کشور ما در اینترنت جست‌وجو می‌شود، چه چیزی باید دیده شود؟ تمدن؟ تاریخ؟ طبیعت؟ اینها دارایی‌های ما هستند. اگر این تصویر با دقت و برنامه‌ریزی ساخته شود، مسیر آینده سینما و گردشگری ایران تغییر می‌کند.»

گفت‌وگو با جمله‌ای صمیمانه تمام می‌شود؛ همان جمله‌ای که فقیه با خنده می‌گوید: «ایران گنج دارد، فقط باید درش را باز کنیم.»