طب اسلامی یا سنتی؟

در کوچه‌های قدیمی شهر، عطاری‌ها هنوز نفس می‌کشند؛ با شیشه‌های عرقیجات، ترازوی برنجی و نسخه‌هایی که از بوعلی و رازی به یادگار مانده‌اند. اما این روزها، در کنار دمنوش گل گاوزبان و جوشانده‌ی زنیان، نامی تازه شنیده می‌شود: طب اسلامی. شیوه‌ای درمانی که برخلاف طب سنتی، نه بر تجربه و علم، بلکه بر روایت و حدیث استوار است. ورود طب اسلامی به فضای درمانی ایران، عطاری‌ها را به میدان گفت‌وگو و گاه جدل تبدیل کرده است. از ادعای درمان‌های معجزه‌آسا تا آتش زدن کتاب‌های پزشکی مدرن، از تجربه‌های موفق بیماران تا هشدارهای وزارت بهداشت و مراجع تقلید—همه نشان می‌دهند که این تقابل، صرفاً علمی نیست؛ بلکه بازتابی از چالش‌های فرهنگی، اعتقادی و اجتماعی جامعه امروز ایران است. این گزارش، روایتی است از دل عطاری، از زبان مردم، پزشکان و مدعیان، درباره مرز میان طب سنتی و اسلامی.

نام طب « اسلامی» در سال‌های اخیر بیش از همه با شیخ عباس تبریزیان گره خورده است، روحانی‌ای که متولد نجف است و ادعا می‌کند نسخه‌های درمانی‌اش را مستقیماً از احادیث استخراج کرده است، گرچه در میان مردم روایت متفاوت‌تری هم رواج دارد. برخی می‌گویند بنیان‌گذار اصلی این طب فردی گمنام از یکی از روستاهای کشور بوده که پس از بالا گرفتن اختلاف‌ها با پزشکان امروزی و دانشگاه رفته، مجبور به فرار شده است.

در مورد تبریزیان به عنوان یکی از مبدعان طب اسلامی اما، یک روایت دیگر هم در لابلای اخبار رسانه ها و فضای مجازی وجود دارد. براساس این فیلم ها و مطالب، او کتاب هاریسون، منبع معتبر پزشکی مدرن، را در برخی جلسات خود به آتش کشیده است. اقدامی که با واکنش شدید رسانه‌ها و جامعه پزشکی روبه‌رو و منجر به محدودیت فعالیت‌ها و بازداشت موقت او شد.

تقابل از نوع طبی

در سال‌های اخیر، تفاوت میان «طب سنتی» و «طب اسلامی» به چالشی مهم در حوزه سلامت بدل شده است. برخی سودجویان با سوءاستفاده از باورهای مذهبی، درمان‌های غیرعلمی را به نام طب اسلامی رواج داده‌اند. ماجرایی که در دوران کرونا با ادعای درمان این بیماری به اوج رسید و از سوی وزارت بهداشت رد شد.

در حالی‌که طب سنتی ایرانی ریشه‌ای علمی و تجربی دارد، مدعیان طب اسلامی بر ایمان و توکل تأکید می‌کنند، اما منابع دینی نشان می‌دهد ائمه نیز از طبیب برای درمان بهره می‌گرفتند و توصیه‌هایشان بیشتر جنبه‌ی پیشگیری داشته است.

اظهارات اخیر دکتر علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزیر بهداشت، بار دیگر نشان داد که وزارت بهداشت اساساً طب اسلامی را به رسمیت نمی‌شناسد. او در نشست خبری هفته دولت گفت:

«چیزی به نام طب اسلامی وجود ندارد؛ هر کس از این عنوان استفاده کند، کلاهبردار است. اصطلاحاتی مثل طب صادق یا طب‌الرضا هم دروغ است.»

حتی مراجع تقلید نیز این موضوع را رد کرده‌اند. آیت‌الله مکارم شیرازی در سال ۱۳۹۷ گفت: «در احادیث چیزی به نام طب اسلامی نیست؛ این ادعاها خرافه و آسیب‌زننده به اسلام و طب سنتی است.»

به گفته آیت‌الله نوری همدانی نیز: «برخی از عنوان طب اسلامی سوءاستفاده می‌کنند و وزارت بهداشت باید با این افراد برخورد کند.»

تجربه‌ای تلخ در قلب پایتخت

چندی قبل در تهران، داستانی تلخ برای یک  بیمار مرد ۶۴ ساله مبتلا به سرطان کبد رخ داد. خانواده او تمام تلاششان را کردند، پرونده پزشکی او را به بهترین پزشکان شهرهای مختلف بردند، از مشهد و شیراز گرفته تا قم و اصفهان. اما هیچ درمانی جواب نداد و این مرد در نهایت جان خود را از دست داد. حادثه ای که هنوز هم غم و اندوه آن بر سر خانواده‌اش سنگینی می‌کند، اما حالا نگاه‌های پر از انتظار و امیدشان به ناامیدی بدل شده است. دختر متوفی اما از یکی از آشنایان خانوادگی شان که تنها یک سال در زمینه طب اسلامی فعالیت داشته گلایه هایی دارد. وی در این زمینه می گوید: این خانم بعد از فوت پدرم به صراحت گفت؛ من می‌توانستم او را درمان کنم، ولی از بچه‌هایش ترسیدم!

از آن روز این موضوع مثل غده ای چرکین در گلوی من گیر کرده و می خواهم از او بپرسم: اگر «می توانستی» چرا به وظیفه پزشکی ات عمل نکردی و اجازه دادی تا پدرم فوت کند؟ و اگر می ترسی، آیا به این دلیل نیست که به کار خودت و روش طب اسلامی ات ایمان و اطمینان نداری؟!

راضیه زنی ۴۸ ساله است که سالهاست مبتلا به سرطان سینه می باشد. او داروهای پزشکی تجویز شده را دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف می‌کند و همزمان، تحت نظر پزشک طب اسلامی، از نسخه‌های او نیز استفاده می‌کند و به اصطلاح درمان‌ها را ترکیبی ادامه می دهد. او نسخه‌های گیاهی و روش‌های پیشنهادی طب اسلامی را نیز طبق دستور، با دقت و استمرار به کار می‌برد. پس از گذشت مدتی، نتایج آزمایش‌ها نشان داد که وضعیت او بهبود یافته، اندازه تومور کاهش یافته و بیماری تا حد زیادی کنترل شده است. روند درمان ادامه پیدا کرد و بیمار با مشاهده تغییرات مثبت، انگیزه بیشتری برای پیگیری دقیق درمان‌ها پیدا کرد. حالا او به یکی از طرفداران طب اسلامی بدل شده است

طب اسلامی؛ شاخه‌ای تازه درمانی؟

بنا برادعای طبیبان طب اسلامی، این شیوه درمانی،  شاخه‌ای از درمان‌های سنتی است که در سال‌های اخیر در ایران مطرح شده است. برخلاف طب سنتی که ریشه‌ای چندصدساله دارد و با نام حکمایی چون بوعلی و رازی گره خورده، طب اسلامی نوپاست و پایه‌هایش عمدتاً بر روایات و احادیث دینی بنا شده است و هدفش درمان جسم و روح توأمان است.

فریده پارسا، از پزشکان این حوزه  به «هفت صبح» می‌گوید: این شیوه حدود ۲۰ سال پیش توسط شیخ عباس تبریزیان مطرح شد و به‌تدریج در شهرهای مختلف ایران طرفدار پیدا کرد. او در مورد دلیل اقبال مردم به این شیوه طبابت به هفت صبح می گوید: جذابیت این طب در پیوند باورهای دینی با امید به درمان‌های جایگزین است، به‌ویژه برای بیمارانی که از طب مدرن نتیجه نگرفته‌اند.

وی همچنین در پاسخ به این سوال که درمانگران طب اسلامی در کجا و با چه روشی آموزش می بینند، می‌گوید: آموزش طب اسلامی در ایران و خارج از کشور به‌صورت رسمی در دانشگاه‌ها و دانشکده‌های پزشکی ارائه نمی‌شود. با این حال، برخی مؤسسات خصوصی و مراکز آموزشی، دوره‌هایی برای علاقه‌مندان به طب اسلامی برگزار می‌کنند. این دوره‌ها معمولاً به شکل کلاس‌های آنلاین یا حضوری کوتاه‌مدت هستند .

در حقیقت آنگونه که پارسا می گوید؛ به نظر می‌رسد؛ افرادی که خود را دکتر طب اسلامی معرفی می‌کنند، اغلب از طریق همین دوره‌ها آموزش دیده‌اند و تجربه و صلاحیت علمی رسمی مشابه پزشکان طب سنتی یا مدرن را ندارند.

طب سنتی؛ ریشه‌ای که هنوز پا برجاست

همانطور که گفته شد، طب سنتی یا ایرانی بر پایه قرن‌ها پژوهش و تجربه پزشکان ایرانی استوار است. علیرضا رنجبر، دکتر طب سنتی به هفت صبح می‌گوید: طب سنتی هنوز در ایران طرفداران زیادی دارد و میلیون‌ها نفر برای درمان یا پیشگیری به آن مراجعه می‌کنند. نسخه‌های گیاهی، دمنوش‌ها و توصیه‌های تغذیه‌ای تجربه‌ای ملموس و قابل اعتماد برای مردم فراهم می‌سازد.

به گفته او، بسیاری از بیماران طب سنتی را مکمل درمان مدرن می‌دانند و حتی برخی پزشکان نیز استفاده از آن را توصیه می‌کنند. رنجبر دلیل محبوبیت این طب را دسترسی آسان، هزینه پایین و هماهنگی با فرهنگ مردم می‌داند.

او با تأکید بر اینکه پزشکان طب ایرانی آموزش‌دیده و دارای مدرک معتبرند، می‌گوید: «اصلاً معنای طب اسلامی را نمی‌فهمم! بسیاری از مدعیان آن، عطاران یا سودجویانی هستند که برای جلب مشتری از نام دین استفاده می‌کنند، در حالی‌که نسخه‌های نادرستشان می‌تواند حال بیمار را وخیم‌تر کند و یا حتی منجر به فوت وی شود.»

همه این اظهار نظرها اما سرانجام به یک نقطه ختم می شود اینکه طب سنتی روشی درمانی معتبر و مورد تأیید سازمان جهانی بهداشت است که ریشه در طب یونانی و دوران پیش از اسلام دارد. بسیاری از متخصصان معتقدند آنچه امروز به‌عنوان «طب اسلامی» شناخته می‌شود، درواقع همان طب سنتی ایرانی است که در دوره تمدن اسلامی شکوفا شد. بر همین اساس، کارشناسان معتقدند تفکیک میان طب سنتی و اسلامی بیهوده است و بهتر است به‌جای «طب اسلامی»، از همان واژه‌ی «طب سنتی» استفاده شود که از فرمایشات ائمه هم در آن بهره برده می شود، استفاده کرد.