چالش‌های زنجیره تأمین فلزات حیاتی

به گزارش سرمایه فردا،‌ در سال‌های اخیر، تحول در زیرساخت‌های انرژی پاک و رشد صنایع مرتبط با خودروهای برقی، شبکه‌های برق هوشمند و تولید تجهیزات سبز باعث افزایش چشمگیر تقاضا برای فلزات حیاتی شده است. این فلزات شامل عناصر کمیاب همچون کبالت، گالیوم، لیتیوم، مس و منگنز هستند که نقش بنیادینی در توسعه فناوری‌های نوین دارند.

داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی

بر اساس داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، چین اکنون بیش از ۷۰ درصد از ظرفیت فرآوری ۲۰ ماده معدنی حیاتی را در اختیار دارد؛ تسلطی که بازار جهانی را به شدت به نوسانات داخلی چین وابسته کرده و نگرانی‌هایی درباره اختلال در زنجیره تأمین را پدید آورده است. هرچند قیمت این مواد نسبت به اوج خود در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ کاهش یافته، اما ساختار قدرت عرضه در سطح جهانی تغییری چشمگیر نداشته و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که در دهه آینده نیز سهم غالب چین ادامه خواهد یافت.

فاتح بیرول، مدیر اجرایی IEA، هشدار داده است که جهان برای تحقق اهداف اقتصاد کم‌کربن نیازمند افزایش قابل توجهی در عرضه مواد معدنی حیاتی است. وی بر لزوم تنوع‌بخشی جغرافیایی در زنجیره تأمین تأکید کرد؛ اروپا، آمریکا، ژاپن و کره جنوبی فناوری‌های لازم را دارا هستند، در حالی که آفریقا و آمریکای لاتین منابع طبیعی غنی را در اختیار دارند. او تصریح کرد تنها اتکاء به نیروهای بازار برای حل این مسئله کافی نیست و ورود فعال دولت‌ها در حمایت از پروژه‌های استخراجی و تسهیل ورود بازیگران جدید ضروری است.

در این میان، مس جایگاه ویژه‌ای دارد. با توجه به نقش حیاتی آن در تولید تجهیزات برق‌رسانی، خودروهای برقی و زیرساخت‌های انرژی پاک، زمان‌بر بودن پروژه‌های استخراجی (حدود ۱۷ سال از کشف تا بهره‌برداری) می‌تواند چالش‌های انتقال به اقتصاد سبز را تشدید کند. افزایش هزینه‌های پروژه‌های جدید در آمریکای لاتین، آفریقا و استرالیا نیز ممکن است موجب عقب‌افتادگی در فرآیند گذار شود؛ مگر آنکه دولت‌ها سریع و هدفمند وارد عمل شوند، به بازیافت روی بیاورند و از فلزات جایگزین مانند آلومینیوم بهره بگیرند.

افزایش بی‌سابقه تقاضای جهانی برای لیتیوم

در همین راستا، افزایش بی‌سابقه تقاضای جهانی برای لیتیوم (حدود ۳۰٪ در سال گذشته) بازتابی از جهش در بازار خودروهای برقی و ذخیره‌سازی انرژی است. IEA هشدار داده هرگونه اختلال در تأمین این مواد می‌تواند نه‌تنها گذار انرژی، بلکه کل اقتصاد جهانی را با مخاطره مواجه کند. شوک عرضه در بازار فلزات مرتبط با باتری می‌تواند قیمت جهانی بسته‌های باتری را تا ۵۰٪ افزایش دهد و اثرات ناگواری بر رقابت‌پذیری صنایع و مصرف‌کنندگان نهایی داشته باشد.

در حوزه سیاست‌های تجاری، تنش‌های آمریکا با شرکای تجاری‌اش موجی از بی‌ثباتی در بازار فلزات ایجاد کرده‌اند. اظهارات دونالد ترامپ مبنی بر اعمال تعرفه ۵۰٪ بر واردات مس، در کنار تهدید به وضع عوارض بر نیمه‌رساناها و داروها، باعث جهش ۱۰٪ در معاملات آتی مس در ایالات متحده شد. این اقدامات ضمن آسیب به شاخص‌های وال‌استریت، معاملات آتی فلزات در آسیا را نیز دچار نوسان کرده‌اند. بازارهای لندن و شانگهای نیز به دلیل عدم آمادگی برای ارسال سریع محموله‌ها به آمریکا کاهش قیمت را تجربه کردند.

اما این تنش‌ها تنها محدود به بازار مس نیستند. در بازار سنگ‌آهن و زغال‌سنگ کک‌شو، نوسانات قیمت بسته به کیفیت مواد، شرایط حمل، و مقصد نهایی همچنان ادامه دارد. به‌عنوان نمونه، قیمت سنگ‌آهن Pilbara Blend با عیار ۶۱٪ Fe حدود ۹۲.۶۳ دلار به ازای هر تن CFR گزارش شد و زغال ممتاز معدن Goonyella به قیمت ۱۸۰ دلار FOB معامله گردید.

قیمت صادرات بیلت ایران

در بازار فولاد نیز شرایط متفاوتی حاکم است. صادرات بیلت ایران با نرخ ۴۱۵ دلار FOB در بنادر جنوبی، کاهش ۳ دلاری را تجربه کرده، در حالی که بیلت چین به قیمت ۴۱۶ دلار EXW با ۲ دلار افزایش همراه بوده است. بازار داخلی چین شاهد رشد تقاضا بوده که با افزایش قیمت داخلی بیلت هم‌راستا شده است. ترکیه به‌رغم فشارهای خارجی، قیمت بیلت را در سطح ۴۴۵ دلار CFR حفظ کرده، اما نشانه‌هایی از ضعف تقاضا در بازار میلگرد این کشور نمایان شده است.

در سایر محصولات فولادی، قیمت‌ها در بسیاری از موارد ثابت مانده‌اند. به‌طور مثال، ورق گرم ۲ میلی‌متری تولید ویتنام با قیمت ۴۸۳ دلار CFR بدون تغییر اعلام شد و ورق پایه از آلمان در سطح ۵۵۰ یورو EXW معامله شد. با این‌حال، کاهش ۷ دلاری نرخ ورق گرم ترکیه از روسیه نشان‌دهنده فشار عرضه و احتمالا کاهش تقاضای منطقه‌ای است.

نتیجه‌گیری اینکه در حالی‌که فشار تقاضا برای مواد معدنی حیاتی به دلیل رشد فناوری‌های انرژی پاک افزایش یافته، اختلالات سیاسی، بازرگانی و ساختاری همچنان تهدیدی برای مسیر گذار انرژی هستند. از منظر سیاست‌گذاری، ورود دولت‌ها به نقش حمایتی، تسریع پروژه‌های استخراجی، بهره‌گیری از بازیافت و تنوع‌بخشی جغرافیایی در منابع می‌تواند ریسک‌های زنجیره تأمین را کاهش دهد. تمرکز راهبردی بر پروژه‌های مس و لیتیوم، در کنار همگرایی بین‌المللی، شاید کلید عبور موفق از این مرحله پرچالش در اقتصاد جهانی باشد.