روایت سفرهای فقر

به گزارش سرمایه فردا، تورم افسارگسیخته، نه‌تنها قدرت خرید را کاهش داده، بلکه الگوی مصرف را نیز دگرگون کرده است. در تهران امروز، خرید میوه دیگر یک انتخاب تغذیه‌ای نیست؛ بلکه به آزمونی برای حفظ عزت، سلامت و بقا بدل شده است. ته‌بارهای شبانه، بسته‌های درهم و پلاسیده‌ای هستند که با قیمتی کمتر، به دست کسانی می‌رسند که دیگر توان خرید روزانه ندارند. این گزارش، از بازارهای روز تا خیابان‌های جنوب شهر، روایت می‌کند چگونه میوه به کالایی لوکس تبدیل شده و چگونه شهروندان، با خلاقیت و صبوری، برای حفظ سفره‌هایشان می‌جنگند. این نه فقط داستان گرانی، بلکه داستان مقاومت است.

این روزها کمتر میوه ای را می توانید پیدا کنید که هر کیلوی آن کمتر از ۱۰۰ هزار تومان باشد. برای همین بررسی های میدانی خبرنگار هفت صبح حکایت از آن  دارد که این گزانی لجام گسیخته باعث شده تا حجم زیادی از خریدهای مردم، بخصوص در جنوب شهر و مناطق کم برخوردار به آخر شبها سوق پیدا کند. یعنی همان ساعتی که مغازه ها یا میادین میوه و تره بار در حال تعطیل کردن هستند و برای اینکه برخی میوه های رسیده اشان خراب نشود، آنها را با قیمت پایین تری به فروش می گذارند تا خراب نشوند. و این همان ساعت طلابی برای بسیاری از خانواده هایی است که چند برابر شدن نرخ میوه ها و سایر اقلام زندگی باعث شده تا دیگر جایی برای خرید میوه در سفره هایشان باقی نماند.

محسن، یکی از کارگران غرفه های میوه، در بازار روزی در شرق تهران به خبرنگار هفت صبح می گوید: معمولا ما هم مانند همه غرفه دارها میوه های تقریبا یک ساعت مانده به پایان کارمان، بخشی از میوه های پلاسیده و در شرف خراب شدن را با قیمت های پایین برای فروش می گذارند. معمولا هم گروهی هستند که دیگر با این رویه آشنا هستند و همان ساعت ها برای خرید می آیند تا شاید بتوانند با قیمت هایی پایین تر، برای خانه اشان خرید کنند.

یک محاسبه سرانگشتی

برای درک بهتر این مساله و چرایی آن، کافی است نگاهی داشته باشیم به حقوق کارمندان و کارگران در برابر حداقل هزینه ای که یک سرپرست خانوار برای خرید میوه باید صرف کند. براساس قانون، حداقل دستمزد کارگر مجرد بدون سابقه در سال ۱۴۰۴ برابر ۱۳‌میلیون و ۴۹۰ هزار تومان و برای کارگر متاهل با یک فرزند نیز در سال جاری برابر ۱۵‌میلیون تومان است. از سویی براساس آخرین گزارش در مورد سرانه مصرف میوه در ایران که به سال ۲۰۲۲ بر می گردد هر ایرانی سالانه حدود  ۱۳۰.۵۷ کیلوگرم در آن سال مصرف کرده است. حالا  اگر فرض کنیم این مقدار در سال ۱۴۰۴تغییری نکرده باشد( که به نظر می رسد کمتر هم شده است)، هر ایرانی باید در ماه حدود ۱۱کیلو میوه بخرد که با توجه به متوسط  نرخ ۱۰۰ هزار تومانی هر کیلو میوه در ماه به رقمی بیش از یک میلیون می رسد که برای یک خانواده ۴ نفره این رقم حداقل ۴ میلیون تومان خواهد بود!  و این یعنی چیزی حدود ۳۰ درصد از حقوق یک کارگر یا کارمند متاهل! بنابراین طبیعی است که باید بازار خریدهای میوه آخر شب هر روز داغ تر و پرطرفدارتر شود. در این میان شیوه جدیدی از فروش میوه نیز باب شده است. در این روش میوه فروش ها یا غرفه های بازارهای روز تره بار میوه ها و سبزیجاتی که کیفیت پایینی داشته یا ریز هستند و یا پلاسیده را جدا کرده و در بسته های درهم برای فروش می گذارند. آنهم با چیزی حدود نصف قیمت. میوه هایی که به قول یکی از میوه فروش های خیابان منیریه، تا قبل از ظهر تمام می شود! روش هایی که برخی ها از آن به عنوان «سبدهای مهربانی» میوه یاد می کنند!

چه کسانی مشتریان ثابت ته باری ها هستند؟

اما بررسی های میدانی ما از سطح شهر همچنین نشان می دهد که علاوه بر کم شدن توان خرید میوه توسط اقشار کم درآمد و حتی متوسط به بالاپ، نوع و طیف مشتریان میوه های آخر شبی و ته باری هم افزایش یافته است. رستم یکی از غرفه داران بازار روزی در مرکز شهر در این مورد به هفت صبح می گوید: بیشترین مشتریان میوه های ته باری ما را سالمندان تشکیل می دهند. ضمن آنکه اکثر آنها نیز زن هستند. مثل اینکه مردان خجالت می کشند از این بارها بخرند! البته بخشی از این مشتریان زن نیز سرپرستان خانواده یا کارگران بادرآمد پایین هستند.

دوستش که گویا وی نیز از غرفه داران همین بازار روز است نیز ضمن تایید حرفهای رستم می گوید: واقعیت این است که قیمت میوه ها به قدری بالا رفته که شما اگر بخواهید یک خرید ساده از ما که قیمت هایمان پایین تر از مغازه دارهاست بکنید، حداقل باید بین ۷۰۰ هزار تا یک میلیون تومان پیاده شوید. خب طبیعی است که مردم ناچار شوند برای آنکه شرمنده زن و بچه هایشان نشوند به خرید ته بارهای روزانه رو آورند. حتی بسیاری از کارگران خود ما هم از همین میوه ها برای خانه هایشان می برند. چون دیگر برای غرفه دار صرف نمی کند تا میوه های به این گرانی را به کارگر بدهد تا ببرد خانه!

کم شدن حجم خرید میوه

مهدی بختیاری زاده مدیرعامل سازمان مدیریت میادین و میوه‌ و تره‌بار شهرداری تهران در حاشیه آیین بهره برداری از ۶ بازار روز جدید در تهران، در گفت و گو با «هفت صبح» مدعی است که به دلیل ارزان بودن میوه های بازارهای آنها در مقایسه با مغازه ها، استقبال شهروندان از این بازارهای روزبیشتر از گذشته شده است. وی در این خصوص می گوید: بررسی های اخیر ما نشان می دهد که تعداد مراجعان به ۳۲۱ بازار میوه تره بار ما در تهران افزایش یافته است. بطوریکه هم اینک بیش از ۵۳ درصد مردم، میوه های خود را از این بازار روزها تامین می کنند و حجم میوه های عرضه شده نیز افزایش پیدا کرده است. دلیل آنهم تفاوت قیمت محسوس محصولات عرضه شده در بازارهای ما با مغازه ها و میوه فروشی هاست.

وی در مورد پایین آمدن قدرت خرید میوه شهروندان در تهران اما می گوید: همانطور که گفتم آمار مراجعین ما به بازارهای روز، بیشتر شده ولی در عین حال حجم میوه عرضه شده ما متناسب با این افزایش مراجعات نبوده است. گرچه هنوز این تغییر محسوس نیست. شاید به این دلیل که قیمت های پایین ما، باعث شده تا بخش قابل توجهی از مشتریان میوه فروشی های سطح شهر، امروز ترجیح دهند برای خرید به بازارهای روز بروند.

گسخنان بختیاری زاده را می توان از چند جهت تفسیر کرد. اول اینکه تورم و گرانی ها باعث شده تا حالا طبقه متوسط رو به بالا هم برای خرید میوه هایی با قیمت های پایین، به بازارهای میوه و تره بار بروند و دیگر توان خرید از میوه فروشی ها را ندارند. ثانیا، کمتر بودن حجم میوه ها در برابر افزایش مشتریان، حکایت از آن دارد که بخش قابل توجهی از مشتریان هم اقلام میوه هایی که می خرند کمتر شده باشد و هم وزن میوه های انتخابی اشان کمتر باشد. به عنوان مثال اگر قبلا هفته ای ۲ کیلیو خیار یا ۳ کیلو سیب می خریدند، حالا حجم خرید خود را کم کرده اند!  موضوعی که می تواند زنگ خطری جدی برای سلامت جامعه و شهروندان ایرانی باشد.