جنگل‌های در آستانه سوختن

به گزارش سرمایه فردا، پاییز امسال، به‌جای باران، با هشدارهای آتش آغاز شده است. در شرایطی که نخستین ماه فصل زرد بدون قطره‌ای بارش سپری شد، جنگل‌های ایران در وضعیت آماده‌باش قرار گرفته‌اند. خشکی هوا، وزش باد و پوشش گیاهی خشک، ترکیبی خطرناک برای گسترش آتش‌سوزی در عرصه‌های طبیعی به‌وجود آورده‌اند—ترکیبی که جنگل‌های سپیدبرگ جوانرود را به کام آتش کشاند و تنها پس از ۱۲ ساعت عملیات سخت مهار شد.

با ثبت بیش از ۳۰۰ مورد حریق از ابتدای سال، و تخمین سوختن ۵۵ هزار هکتار از اراضی طبیعی، آمارها نشان می‌دهند که سطح آتش‌سوزی‌ها نسبت به سال گذشته ۴۰ درصد رشد داشته است. در این میان، بیش از ۹۰ درصد این حریق‌ها ناشی از عوامل انسانی‌اند؛ از خاموش نکردن آتش توسط گردشگران گرفته تا سوزاندن کاه و کلش در مزارع.

در حالی که برخی استان‌ها ممنوعیت قانونی برای سوزاندن پسماندهای کشاورزی وضع کرده‌اند، همچنان نبود تجهیزات، ضعف در آموزش، و تکیه بر نیروهای مردمی بدون حمایت کافی، مقابله با بحران را دشوار کرده است. اگر این روند ادامه یابد، پاییز امسال ممکن است به یکی از پرحادثه‌ترین فصل‌ها برای جنگل‌های ایران تبدیل شود، این روزها در شرایطی که اولین ماه پاییز را به پایان رسانده‌ایم، خبری از بارش‌ها نیست. پاییز خشک امسال این نوید را می‌دهد که در این فصل هم مثل تابستان و بهار باید نیروهای حافظ طبیعت در وضعیت آماده باش باشند زیرا خشکی هوا، احتمال بروز حریق را تشدید می‌کند.

آتش گرفتن جنگل‌های سپیدبرگ

آتش گرفتن جنگل‌های سپیدبرگ جوانرود نشان داد که هشدارها درباره به هوش بودن نیروهای حفاظتی چندان بیراه هم نبوده است. روز چهارشنبه ۳۰ مهر عطاءالله قادری، رئیس اداره محیط زیست جوانرود از اطفای حریق جنگل‌های کرمانشاه پس از ۱۲ ساعت خبر داد.

به گفته او، آتش‌سوزی در یکی از نقاط صعب‌العبور و دامنه‌های شیب‌دار منطقه سپیدبرگ رخ داده است. به‌دلیل پوشش گیاهی خشک و وزش باد، گسترش آتش سرعت زیادی داشته اما با ۱۲ ساعت عملیات مداوم، مهار کامل انجام شد.

در جریان عملیات، نیروهای حاضر در صحنه بیش از ۱۵ کیلومتر را در شرایط سخت توپوگرافی و شیب‌های تند طی کردند تا از سرایت آتش به سایر نقاط جنگلی جلوگیری کنند.

وقوع بیش از ۳۰۰ حریق در سال جاری

قطعا حریق جنگل‌های کرمانشاه آخرین حریق امسال نیست. بر اساس اخبار منتشر شده در رسانه‌ها، تخمین زده می‌شود که بیش از ۳۰۰ مورد حریق از ابتدای سال جاری تاکنون به ثبت رسیده است. البته ممکن است این عدد با آمارهای رسمی و تجمعی دو سازمان منابع‌طبیعی و محیط زیست فاصله داشته باشد زیرا میانگین سالانه وقوع حریق در ایران بیش از ۲۲۰۰ مورد به ثبت رسیده است اما بر اساس گزارش‌های منتشر شده، می‌دانیم که حریق‌های بزرگ در سال جاری بیشتر شده است.

۹۰ درصد حریق‌ها ناشی از عوامل انسانی

بررسی اخبار نشان می‌دهد که بیش از ۱۱ استان کشور یعنی یک سوم استان‌های ایران درگیر پدیده حریق در عرصه‌های طبیعی خود بوده‌اند و تا مرداد ماه بیشترین میزان حریق در استان‌های شمالی و غربی به‌ویژه جنگل‌های زاگرس گزارش شده است. مطابق معمول مهمترین دلیل حریق هم عوامل انسانی اعلام شده و بیش از ۹۰ درصد حریق‌ها را به عامل انسانی نسبت می‌دهند زیرا اکثر آتش‌سوزی‌ها در مناطق صعب العبور اتفاق افتاده و احتمالا خاموش نکردن درست آتش توسط چوپان‌ها یا کوهنوردان زمینه بروز حریق در این مناطق را فراهم کرده است. سوزاندن کاه و کلش مزارع،‌ رهاکردن سیگار و افزایش دما هم از جمله عواملی اعلام می‌شود که اثر تشدیدکننده بر حریق عرصه‌های طبیعی دارند.

رشد ۴۰ درصدی سطح حریق نسبت به سال قبل

تخمین‌ها حاکی از آن است که از ابتدای سال جاری تاکنون ۵۵ هزار هکتار از عرصه‌های طبیعی در آتش سوخته‌اند که این سطح رشد حدود ۴۰ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل دارند.

نکته نگران کننده آن است که اگر اقدامات پیشگیرانه برای وقوع حریق انجام نشود، میزان وقوع آتش سوزی در پاییز امسال احتمالا با رشد ۲۰ تا ۴۰ درصدی نسبت به سال قبل مواجه خواهد شد و اگر اقدامات حفاظتی انجام شود و نیروها در وضعیت آماده باش کامل باشند، به دلیل خشکی هوا با افزایش ۱۰ تا ۲۰ درصدی حریق مواجه خواهیم بود.

با توجه به مخاطرات موجود در وقوع حریق، امسال برخی استان‌های پرریسک کشور به استناد ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی، ماده ۳۹ آیین‌نامه اجرایی قانون پسماند و ماده ۲۰ قانون هوای پاک مصوب ۱۳۹۶ سوزاندن هرگونه کاه و کلش در مزارع را ممنوع اعلام کرده‌اند. شاید این اقدام بتواند از انتقال حریق به عرصه‌های طبیعی خودداری کرده و مانع توسعه آن در عرصه‌های طبیعی شود.

بررسی‌های رسانه‌ای نشان می‌دهد که مسئولان در سال جاری احداث آتش بُر، آموزش همگانی، ساماندهی تشکل‌های مردمی و آماده سازی تجهیزات اطفای حریق را مهمترین اقدامات خود در راستای مقابله با اطفای حریق اعلام کرده‌اند. احداث پَد بالگرد در برخی استان‌ها و تجهیز دهیاری‌ها به تجهیزات اطفای حریق را هم جزء اقدامی ضروری برشمرده‌اند.

به این ترتیب باز هم مسئولان بدون ایجاد امکانات، تکیه بر مردم را یکی از راه‌های اصلی و مهم برای مقابله با حریق می‌دانند. در حالی که نه تنها هیچ ابزاری برای حمایت از نیروهای مردمی آسیب دیده در جریان عملیات اطفای حریق در اختیار ندارند بلکه تجهیزاتی نظیر لباس مناسب، آتش کوب و غیره نیز به میزان کافی در اختیار دهیاری‌ها قرار نمی‌گیرد و بوروکراسی اداری، رسما فعالیت نیروهای داوطلب در اطفای حریق عرصه‌های طبیعی را با مشکل مواجه کرده است.