برف دیگر مثل گذشته نمی‌بارد

به گزارش سرمایه فردا، برف دیگر مثل گذشته نمی‌بارد. نه فقط دیرتر از موعد، بلکه کم‌رمق‌تر و ناپایدارتر. آنچه زمانی «سدهای بی‌دیوار» نامیده می‌شد، حالا به خاطره‌ای زمستانی بدل شده که هر سال زودتر از زمین محو می‌شود. گفت‌وگوهای «هفت صبح» با کارشناسان منابع آب، هواشناسی و محیط زیست نشان می‌دهد که کاهش بارش برف نه‌تنها یک پدیده اقلیمی جهانی است، بلکه در ایران به بحرانی چندوجهی تبدیل شده: افت دبی رودخانه‌ها، خالی ماندن سدها، تهدید امنیت غذایی، و تشدید روند تغییر اقلیم. با وجود هشدارهای علمی، سیاست‌گذاری آب همچنان در مدار پروژه‌های انتقال و نادیده‌گرفتن سازگاری اقلیمی می‌چرخد. آیا ایران برای زمستان‌های بی‌برف آماده است؟

آبان تقریبا به نیمه رسیده و یک قطره برف هم از آسمان نیامده است. دیروز خبر رسید که شاهد بارش اندکی برف در خراسان شمالی بوده‌ایم. مدتهاست که بسیاری از نقاط کشور برف سنگین به خود ندیده‌اند و مناطق برف خیز هم دیگر مثل قدیم برف ندارند. چه بلایی بر سر برف‌های زمستان آمده و آیا این پدیده خاص ایران است؟

نعمت الله کریمی استادیار گروه فناوری‌های منابع آب پژوهشکده منابع آب در گفت‌وگو با «هفت صبح» پدیده کاهش میزان بارش برف را خاص ایران ندانسته و کشورهای همسایه نظیر ترکیه و افغانستان را هم درگیر چنین رخدادی معرفی می‌کند.

به گفته او بر اساس اطلاعاتی که در ۲۳ سال گذشته گردآوری شده، میزان ماندگاری برف در کشور هفت درصد کاهش یافته یعنی چیزی حدود ۲۵ روز برف زودتر از گذشته آب می‌شود و پوشش برفی از روی زمین محو می‌شود. شروع بارش برف هم با تاخیر انجام می‌شود.

استادیار گروه فناوری‌های منابع آب آغاز زمان بارش برف در دو دهه گذشته را آبان ماه اعلام می‌کند اما به دلیل تغییرات رخ داده در مدل بارش‌ها، حالا در آذرماه بارش‌های برفی آغاز می‌شود. کاهش ماندگاری برف (زودتر آب شدن) هم باعث شده به جای آنکه تا خرداد ماه برف روی زمین داشته باشیم، در اواخر فروردین پوشش برفی خود را از دست بدهیم.

او دما و میزان بارش برف را دو عامل موثر در ماندگاری برف می‌داند. سهم افزایش دما در کاهش این ماندگاری ۶۰ درصد و حجم کاهش بارش برف ۴۰ درصد در این رخداد معرفی می‌شود. زیرا هرچه برف بیشتر ببارد، میزان ماندگاریش هم بیشتر خواهد بود اما این روزها چون برف کمتری می‌بارد، زودتر پوشش برفی را از دست می‌دهیم.

کاهش ذخایر آبی به دلیل ذوب برف

با توجه به کاهش میزان بارش برف و کاهش ماندگاری آن که منجر به افت دبی رودخانه‌ها می‌شود، آیا مشکل دیگری پیش روی کشور قرار دارد؟ آن‌طور که کریمی می‌گوید: برف‌ها نقش ذخیره‌کننده آب را دارند و در بهار با ذوب تدریجی، آب مناسبی در اختیار ما قرار می‌دادند به همین دلیل به پوشش برفی، «سدهای بدون دیوار» هم گفته می‌شد اما این روزها چون پوشش برفی کاهش یافته، بارش باران ممکن است به صورت سیلاب به یکباره از دسترس خارج شود؛ ذوب برف را بعد از فروردین ماه دیگر نداریم و به این ترتیب سدها خالی می‌مانند.

او کاهش پوشش برفی را هم عامل موثری در روند پدیده تغییر اقلیم معرفی می‌کند زیرا برف در گذشته به دلیل درخشانی که داشت، امواج خورشیدی را انعکاس می‌داد و باعث می‌شد زمستان‌ها خیلی سردتر باشد اما اکنون به دلیل نبود پوشش‌های برفی دیگر زمستان‌ها سرد نیست. ضمن آنکه برخی گیاهان و جانورانی که در مناطق یخچالی زندگی می‌کردند هم با ذوب شدن یخ‌ها از بین رفته و منقرض شده‌اند.

خبر بد اینکه این استادیار گروه فناوری‌های منابع آب با بررسی روند‌ها در ربع قرن اخیر هیچ افق روشنی در توقف روند کاهشی در بارش برف پیش‌بینی نمی‌کند و بر این باور است که با توجه به شدت گرفتن افزایش دما در یکی دو سال اخیر؛ ممکن است حتی شرایط هم بدتر شود.

بارش برف، شاید از نیمه آذر ماه

آمارهای سازمان هواشناسی هم گفته‌های کریمی استادیار گروه فناوری‌های منابع آب را تایید می‌کنند. به گواه آمارهای موجود خشک‌ترین پاییز سال‌های اخیر را پشت سر می‌گذاریم، در چنین شرایطی آیا می‌توان امیدوار بود که امسال برفی از آسمان ببارد؟ احد وظیفه رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی در گفت‌وگو با «هفت صبح» میزان کاهش بارش پاییز را ۸۰ درصد کمتر از نرمال می‌داند و اعلام می‌کند که از ابتدای پاییز تاکنون دست کم ۲۰ استان اصلا رنگ بارندگی را به خود ندیده‌اند. البته این امیدواری وجود دارد که در زمستان در نیمه غربی و بخش‌های شمالی کشور بارش‌ها به وضعیت نرمال بازگردد، ولی در جنوب و شهرهایی مثل خوزستان، بوشهر، بخش‌های جنوبی فارس، سیستان و بلوچستان و هرمزگان همچنان خبری از بارش‌های نرمال نخواهد بود.

آمارها نشان می‌دهد که ذخایر برفی در ایران طی دو دهه گذشته رو به کاهش است و میزان ماندگاری برف در کشور به میزان ۲۵ روز کم شده است. کارشناسان برف را «سدهای بدون دیواری» توصیف می‌کنند که ذوب تدریجی آن علاوه بر تغذیه سفره آب‌های زیرزمینی، آب رودخانه‌ها در تابستان را تامین می‌کند و امکان ذخیره‌سازی آن در پشت سدها را فراهم می‌کند. عدم بارش برف نه تنها در کاهش قدرت ذخیره‌سازی آب موثر است بلکه بر تشدید روند تغییرات اقلیمی در کشور نیز تاثیرگذار خواهد بود

به گفته رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی، زمستان گرمتری از شرایط معمول را در پیش رو داریم اما مسئله اینجاست که نابهنجاری دمایی در کشور یکسان نبوده و توزیع متقارنی ندارند. بخش‌های شمالی کشور یک درجه از معمول گرمتر و میزان گرمای بخش‌های جنوبی در حد معمول بوده‌ است. بنابراین انتظار داریم که سهم بارش برف هم به دلیل کاهش بارش‌ها و تغییرات دمایی کمتر از مقدار معمول باشد و در نقاط مختلف متفاوت باشد.

وظیفه می‌گوید: وقتی کم بارشی داشته و دما هم بالاتر از حد متعارف است، سهم برف هم کاهش می‌یابد. به این ترتیب خط برف که نمایانگر دمای متوسط است، بالاتر قرار می‌گیرد و مساحت پوشش برفی و ضخامت برف نیز کمتر می‌شود یا به عبارتی انباشت برف و ذخیره آبی ناشی از ذوب برف کاهش می‌یابد؛ مسلما چنین پدیده‌ای در آورد رودخانه‌ها در فصل گرم اثر داشته و میزان آورد رودخانه را کاهش داده و باعث افت دبی رودخانه‌ها می‌شود.

آن‌طور که او از روی نمودارها و گراف‌ها پیش‌بینی می‌کند، حداقل تا دو یا سه هفته آینده هیچ خبری از بارش‌های جدی نیست اما این بدان معنی نیست که امسال کشور رنگ برف را به خود نمی‌بیند، به‌طور معمول استان‌هایی که سابقه بارش برف داشته‌اند، امسال هم برف خواهند داشت اما مهم آن است که سامانه‌های خیلی قوی که بارش‌های گسترده و فراگیر در کشور ایجاد می‌کنند، به ایران وارد شوند که متاسفانه تاکنون شاهد نفوذ یک سامانه جدی در کشور نبوده‌ایم و حداقل تا دو یا سه هفته آینده هم چنین سامانه‌ای در راه نیست.

به گفته وظیفه عملا بارش‌های جدی کشور از آذرماه شروع می‌شود. از نیمه‌های آذر به بعد دوره برف شروع می‌شود و انتهای آذر تا حداکثر نیمه‌های اسفند شاهد بارش برف خواهیم بود. بعد از آن بارندگی‌ها تبدیل به باران می‌شود، مگر در ارتفاعات بالا که ممکن است در فرورین هم شاهد برف باشیم.

تاثیر منفی بر سفره‌های زیرزمینی

داستان کمبود بارش برف فقط به سرد نبودن زمستان و خالی ماندن سدها خلاصه نمی‌شود. احمد طاهری مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست نیز در گفت‌وگو با «هفت صبح» از تاثیر کاهش بارش برف بر امنیت غذایی و کشاورزی سخن می‌گوید.

او بر این باور است که ذوب تدریجی برف زمینه تغذیه سفره آب‌های زیرزمینی را فراهم می‌کند و وقتی بارش برف کم می‌شود، خطر جدی در رابطه با تغذیه منابع آب زیرزمینی ایجاد می‌شود. به همین خاطر در برنامه ملی تغییر اقلیم که اخیرا به تصویب هیئت وزیران رسیده است، مهمترین بحثی که مطرح شده، موضوع سازگاری با پیامدهای تغییر اقلیم و پیش‌بینی الگوهای بارش است و ما ناگزیریم که خود را با این تغییرات سازگار کنیم.

کاهش بارش برف زنگ خطری جدی برای منابع آب ایران به شمار می‌رود و اگرچه سال‌هاست که شعار سازگاری با کم آبی توسط وزارت نیرو و دیگر دستگاه‌های مسئول داده می‌شود و کارگروه‌های مختلفی در این رابطه شکل گرفته است، اما هنوز رویکردهای تامین آب در ایران هیچ تغییری نکرده و باز هم پروژه‌های پول‌ساز انتقال آب، تنها گزینه روی میز سیاستگذاران آب است. در این میان متاسفانه سازمان حفاظت محیط زیست هم به ماشین امضای این پروژه‌های نان و آب دار تبدیل شده است.