بحران خاموش در شهرها

به گزارش سرمایه فردا، مسئله سگ‌های ولگرد در ایران دیگر تنها یک دغدغه زیست‌محیطی یا موضوعی حاشیه‌ای نیست؛ بلکه به معضلی چندوجهی تبدیل شده که هم سلامت شهروندان را تهدید می‌کند و هم نظام مدیریت شهری را زیر فشار قرار داده است. از یک‌سو آمار جهانی نشان می‌دهد سالانه ده‌ها هزار نفر در اثر هاری جان می‌بازند و ایران نیز سهمی نگران‌کننده در این آمار دارد؛ از سوی دیگر، نبود سیاست‌های روشن و پایدار در جمع‌آوری و ساماندهی این حیوانات، باعث شده هر روز شاهد افزایش گزش‌ها و نگرانی‌های اجتماعی باشیم. در حالی که کشورهای پیشرفته با فرهنگ‌سازی و نظام هویت‌بخشی به حیوانات خانگی عملاً پدیده «ولگردی» را حذف کرده‌اند، در ایران هنوز میان حذف فیزیکی، زنده‌گیری و رهاسازی دوباره، راه‌حل مشخصی وجود ندارد. این وضعیت، زنگ خطری جدی است که نشان می‌دهد بحران سگ‌های ولگرد نه‌تنها بهداشت عمومی، بلکه اعتماد اجتماعی به مدیریت شهری را نیز در معرض تهدید قرار داده است.

دختر بچه ۱۰-۱۲ ساله بیرون فروشگاه ایستاده تا مادر و پدرش خریدشان را بکنند و برگردند. حوصله اش سر رفته از این همه معطلی و دید زدن خیابان ها و مغازه ها و مردم. دو تا سگ سیاه و سفید نزدیک می شوند. دختر بچه از سر بی حوصلگی شروع می کند به شکلک در آوردن برای سگ ها تا به قول خودش کمی سرگرم شود. سگ ها نزدیک و نزدیک تر می شوند و دختربچه همچنان درحال شکلک درآوردن است. سگ ها که جثه متوسطی دارند ابتدا مانند مجسمه، محو حرکات وی می شوند ولی، بعد زا چند ثانیه سگ سیاه یه یکباره شروع به دویدن به سمت دختربچه می کند. هنوز چند قدم مانده تا به دختر برسد که به وی خطر را احساس می کند و شروع می کند به دویدن و فرار. اما حالا دیر شده و سگ به راحتی به وی می رسد و ابتدا گونه دختر را به دندان می گیرد و بعد که وی با مشت و لگد تلاش می کند تا دورش کند، صورت را رها کرده و پاچه شلوار جین وی را به دندان می گیرد. دخترک هم اما از رو نمی رود و با تمام توان با پای دیگرش به سگ ضرباتی را وارد می کند. در همین حال پدر و مادر دخترک و چند نفر دیگر که با صدای فریادهای وی از فروشگاه بیرون آمده اند نیز به سمت سگ یورش می برند. موضوعی که باعث می شود تا حیوان، دخترک را رها کند و همراه با سگ همراهش به سرعت پا به فرار بگذارد. یادگاری سگ برای دختر اما، گونه ای پاره شده و دستی شکسته است که معلوم نیست مانند روزهای اول خوب شوند!

از گزش های جهانی تا آمار وطنی

از اواخر دهه ۸۰ تاکنون بارها موضوع هجوم سگ‌های ولگرد به حاشیه پارک‌ها، فضاهای سبز و حتی مدارس به عنوان تهدیدی برای سلامت شهروندان و حیات وحش مطرح شده است.!  براساس آمار سازمان بهداشت جهانی، سالانه بالغ بر ۵۹ هزار نفر در دنیا به‌ دلیل ابتلا به هاری ناشی از گازگرفتگی سگ ها، جان خود را از دست می‌دهند . در ایران نیز در سال ۱۴۰۲، به همین دلیل ۱۸ نفر ایرانی نیز فوت کرده اند. آماری که در سال گذشته افزایش داشته و به ۲۴ نفرفوتی رسیده است گرچه هنوز آمار مشخصی از تعداد سگ های ولگرد وجود ندارد. در این میان تهران قطعا رتبه دار سگ گزیدگی در کشور است. رشد بی رویه پایتخت و شهرهای اقماری آن باعث شده تا سگ ها نیز به طمع غذا به این ابر شهر کشور مهاجرات کنند بطوریکه امروز کار به جایی رسیده که به گفته  آخانی، عضو هیأت علمی دانشکده علوم دانشگاه تهران ، فقط در استان تهران، ۴۰۰ هزار سگ ولگرد وجود دارد! ضمن آنکه شهرداری نیز چندی قبل اعلام کرده بود که در روز به طور متوسط ۳۰ سگ زنده گیری می شوند که این رقم در سال به بیش از ۱۰ هزار زنده گیری می رسد. آماری که البته کارشناسان «اما» و «اگر» های فراوانی را در مورد صحت آنها بیان می کنند!

از هاری تا برهم زدن تعادل زیست محیطی

اما چرا حضور سگ ها تا این چالش برانگیز است؟ سوالی که محمدرضا ابدالی مدیرکل دفتر مدیریت و حفاظت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست در پاسخ به آن مهمترین مساله در این زمینه را هاری ناشی از گزش این حیوانات می داند و می گوید: سگ‌های ولگرد به‌طور بالقوه ناقل بیماری‌های خطرناکی مانند هاری هستند که می‌توانند به انسان‌ها و حیوانات دیگر منتقل شوند.

این رویه وقتی اهمیت بیشتری پیدا می کند که سگهای ولگرد وارد حریم شهرها و زندگی مردم شهرنشین شوند. آنوقت است که امکان حمله آنها به انسان ها، چندین برابر می شود چرا که از یکسو به شدت گرسنه اند و از سویی وقتی غذای کافی پیدا نکنند و یا بچه ها به هوای بازی به آنها نزدیک شوند ممکن است باعث تحریک این حیوانات و حمله آنها به کودکان شود. موضوعی که دو مورد آن در شهرهای جنوبی کشوراخیرا و در مهرماه اتفاق افتاد. در این حوادث که در دو نقطه متفاوت رخ داد، دو بچه در شهرهای جنوبی کشور به خاطر حمله سگ های ولگرد راهی بیمارستان شدند. این در حالی است که براساس بند ۱۵ قانون شهرداری ها، شهرداری ها متولی جمع آوری سگ های ولگرد و بی صاحب هستند و نه سازمان محیط زیست. همانطور که حسن عباس نژاد مدیرکل محیط زیست تهران می گوید: براساس قانون جمع آوری و مدیریت سگ‌های ولگرد داخل شهرها بر عهده شهرداری‌ها و سازمان محیط زیست تنها به‌عنوان ناظر، تذکرات و پیگیری‌های لازم را انجام می‌دهد.

وی همچنین از تذکرات مستمری می گوید که این سازمان به دلیل افزایش آمار سگ های  ولگرد به شهرداری تهران داده است!

تجارب دیگر کشورها

اما حالا این سوال مطرح می شود که در جهان چگونه با پدیده سگ های ولگرد مواجه می شوند؟ گزارش های منتشر شده در این زمینه حکایت از آن دارد که در این مسیر و در کشورهای همسایه کشور ما ( نظیر ترکیه) تقریبا روش های مختلفی از کشتار با اسلحه تا عقیم سازی و مرگ با ترحم و… بکار گرفته می شود. ولی در کشورهای پیشرفته، با فرهنگ سازی و اینکه شهروندان از خردسالی با حیوانات و نحوه ی نگهداری و رفتار با حیوانات خانگی آموزش دیده اند، اساسا چیزی به اسم حیوانات ولگرد وجود ندارد. در این کشورها همه  سگها و گربه های خانگی صاحب دارند و دارای شناسنامه مالکیت و هویت رسمی هستند و پس از طی دوران تولگی با تشخبص دامپزشک عقیم می شوند. ضمن آنکه همه  آنها دارای میکرو چیپ بوده و اگر حیوانی رها شده و یا از خانه فرار کند به سرعت جمع آوری شده و از طریق میکرو چیپ شناسایی و در نهایت به صاحبش تحویل داده می شود. و در عین حال، اگر قصور از سوی صاحبش باشد به صاحب حیوان اخطار داده می شود و یا حتی سلب مالکیت می شود. و در نهایت یا آن حیوان به شخصِ صلاحیت دار دیگری واگذار شده  و یا به مراکز نگهداری خاص آنها منتقل می شود . البته در بعضی از کشورها نیز اگرحیوانات رها شده، متقاضی نداشته باشد پس از گذشت مدت معینی ( یک یا دو ماه) به روش مرگ آرام از بین می روند.

از حذف فیزیکی تا زنده گیری

در ایران اما این پروسه یعنی جمع آوری سگ های ولگرد؛ طی دهه های گذشته فراز و نشیب های بسیاری را داشته است. اردوان پورمحمدی، کارشناس ارشد مدیریت،برنامه ریزی و آموزش محیط زیست در گفت و گو با «هفت صبح» با  ذکر اینکه متاسفانه آمار دقیقی در خصوص تعداد سگهای ولگرد، پَرسه زن و یا بدون صاحب در شهر تهران وجود ندارد، در مورد روند جمع آوری و ساماندهی سگ های ولگرد در شهرها وبخصوص تهران می گوید: تاپیش از دهه ۹۰ برای جمع آوری سگ ها از روش حذف فیزیکی استفاده می شد اما از آن زمان تا امروز، با توجه به چالش ها و معایب خاص تیراندازی در محیط شهری و ایجاد سر و صدا و رعب و وحشت در میان شهروندان و تبعات آن در محیط شهری، شهرداری تهران رویکرد زنده گیری سگ ها را در پیش گرفت که تاکنون نیز در حال اجراست. ولی سال ۱۴۰۰متاسفانه این ماموریت از شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر به سازمان مدیریت پسماند منتقل شد آنهم بدون آنکه آن مجموعه، دانش تخصصی و افزاد باتجربه ای را در این زمینه داشته باشند! برای همین روند جمع آوری سگ های ولگرد، عملا به شدت کند و کمرنگ شد!

در آستانه بحران

وی معتقد است نداشتن نگاه تخصصی به جمع آوری سگ ها و سایر جانوران موذی و عدم توجه شهرداری ها و بخصوص شهرداری تهران به این موضوع باعث شده تا در سنوات گذشته ( از سال ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۳) شاهد افزایش میزان حیوان گزیدگی در کشور باشیم. این کارشناس محیط زیستی می گوید: آمارگزش های حیوانات مختلف حالا به حدی بالا رفته که به حدود ۴۰۰ هزار در سال می رسد. البته این آمار علاوه بر حیوانات ولگرد شامل حیوانات خانگی نیز هست. این موضوع هشدار جدی و زنگ خطر و تهدید بزرگی برای بهداشت عمومی و سلامت عموم جامعه محسوب می گردد. با وجودیکه آمار درستی در مورد گزش سگ ها و یا جمعیت آنها اعلام نمی شود اما، گشت و گذاری در سطح شهرو نگاهی به اخبار رسانه ها و همچنین گفت و گو با کارشناسان این حوزه به خوبی نشان می دهد که از این حیث حقیقتا در آستانه بحرانی جدی قرار داریم!

هزینه های کمرشکن بر دوش نظام سلامت

قطعا بخش اعظمی از خظری که پورمحمدی از آن یاد می کند به گارگرفتگی سگ ها و «هاری» بر می گردد. گرچه وی از تبعات دیگری در این زمینه صحبت می کند که کمتر به آنها توجه شده است: ببینید، سالیانه هزینه های پیشگیری و درمان هاری، بارِ مالی بسیار سنگینی را بر دوش نظام سلامت و کادر درمان کشور قرار می دهد. به عنوان مثال هر دُوز تزریق واکسن هاری در حدود ۵ یورو قیمت داشته که با احتساب تزریق ۳ دوره واکسن ( اجباری) به علاوه ی سایرِ هزینه های سرم تراپی، درمانی و سایر اقدامات کلینیکی هزینه های بالایی داشته که بصورت رایگان در واحدهای درمانی ( واحد های فعال پیشگیری از هاری در سراسر کشور ) به اجرا در می آید.

آمار سگ ها کمتر شده است؟

محسن قضاتلو مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند نیز مانند پور محمدی اعلام می کند که آمار رسمی در مورد تعداد سگ های پایتخت وجود ندارد و هر آنچه هست، آمارهای غیررسمی و بر اساس حدس و گمان است . با این حال وی در گفت و گو با «هفت صبح» در کمال تعجب مدعی می شود که براساس آمارهای موجود در سنوات اخیر جمعیت سگ های بلاصاحب در سطح شهر تهران کاهش داشته است!

به گفته وی در حال حاضر افراد متخصص و آموزش دیده  در قالب ۱۲ اکیپ مجهز به تجهیزات زنده گیری، براساس پیام های شهروندی یا گشت هایی که در سطح شهر می زنند، سگ های ولگرد را زنده گیری کرده وآنها را به مرکز نگهداری سگهای بلاصاحب آرادکوه تحویل می دهند.

قضاتلو همچنین در مورد آمار سگ هایی که روزانه از سطح شهر تهران جمع آوری می شوند، بدون اشاره به این آمار می گوید: روزانه به طور متوسط حدود ۵۰ «پیام» در خصوص جمع آوری سگ های بلاصاحب از سوی سامانه ۱۳۷ به این سازمان ارجاع می شود که همکاران ما برای زنده گیری آنها اعزام می شوند. در این میان  بیشترین سگ های ولگردی که جمع آوری می شوند مربوط به منطقه ۱ و محلات درکه –سوهانک- ازگل – دارآباد و…هستند.

به گفته وی، در حال حاضر تنها مرکز  رسمی متعلق به شهرداری تهران مرکز نگهداری سگ های بلاصاحب آرادکوه می باشد . این مرکز دارای محوطه ، قفس و لاین های اختصاصی ، محل شستشو، کلینیک دامپزشکی، سردخانه نگهداری غذا ، دامپزشک و پرسنل اداری و خدماتی می باشد. سگ های انتقال داده شده به این مرکز پس از معاینات اولیه جداسازی شده و در محل های مشخص  قرار می گیرند و خدمات درمانی و دامپزشکی دریافت می کنند. همچنین  در صورتی که کسی متقاضی نگهداری از این سگ ها برای نگهبانی باشد، پس از احراز صلاحیت، به ففرد مورد نظر داده می شوند.

رونمایی دوباره از طرحی قدیمی!

وی همچنین ازطرحی به نام« کلینیک سیار» سخن می گوید که قرار است در آینده ای نزدیک اجرایی شود . با این وجود، قضاتلو در حالی از اجرای این طرح سخن می گوید که طرح یاد شده پیش ترها، مدتی در دوره شهرداری قالیباف اجرایی و بعد متوقف شده بود!. براساس این طرح، آن زمان ماشینی که برای همین موضوع طراحی شده بود به مناطق حاشیه ای و روستاها می رفت و سگ های باغداران و کسانیکه سگ های بومی داشتند را درمان یا عقیم می کرد.

قضاتلو در حالی از ارائه آمار جمع آوری سگ های ولگرد طفره می رود که چندی قبل حسین صادقی، رئیس اداره کنترل حبوانات شهری این سازمان اعلام کرده بود که روزانه حدود ۳۰ سگ از سطح شهرتهران جمع آوری و به آراد کوه منتقل می شوند. اما این آمار تا چه حد می تواند درست باشد؟ در همین زمینه یکی از کارشناسان خبره در این عرصه که نمی خواهد نامی از وی برده شود به «هفت صبح» می گوید: براساس اطلاعاتی که ما داریم این آمار اصلا نمی تواند حقیقی باشد. چون اولا هزینه داروی بیهوشی «تتامین» حیوانی به قدری بالاست که بعید است شهرداری از آن برای این حجم از بیهوشی سگ ها استفاده کند. حالا گیریم که این تعداد سگ را هم در روز جمع آوری بکند. آنها را در کجا نگهداری می کند؟ کافی است عدد ۳۰ سگ را در ۳۶۵ روز سال ضرب کنید، آنوقت به رقم نجومی بیش از ۱۰ – ۱۱ هزار سگ در سال می رسید. خب این سگها کچا نگهداری می شوند؟ در کمپ ۱۰ هزارمتری آراد کوه؟! چون هر سگ برای زندگی حداقل بین ۵ تا ۱۰ متر مربع فضا می خواهد. تازه این آمار فقط مال یک سال است!

وی ادامه می دهد: اصلا فرض کنید که اینکه سگ را هم توانستند نگهداری کنند. سرنوشت آنها چه خواهد شد؟ فقط هزینه خوراک این تعداد سگ ماهیانه بالغ بر ۲۰ میلیارد تومان می شود. تازه اینها منهای هزینه های دیگر و درمان آنهاست. واقعا شهرداری اینهمه هزینه بابت آنها می کند؟

سرنوشت نامعلوم سگ های بی صاحب شهر

اما اگر اینچنین نیست، واقعا سرنوشت این سگ ها به کجا می انجامد؟ سوالی که این کارشناس قدیمی در پاسخ به آن می گوید: واقع بینانه ترین سنارویویی که در این زمینه وجود دارد این است که، یا اصلا اقدام چندانی برای جمع آوری سگ ها صورت نمی گیرد و یا اگر آنها را جمع آوری هم بکنند، بلافاصله و در مدت کمی، آنها را دوباره در حاشیه شهر رها می کنند. در حالیکه در این صورت سگ ها دوباره به محل زیست قبلی خود باز می گردند! و یا شاید هم آنها را به روش مرگ آرام از بین می برند که آن هم نیاز به داروی بیهوشی زیادی دارد که بعید است شهرداری زیر بار آن برود! بنابراین محتمل ترین گزینه این است که عملا کاری در این زمینه صورت نمی گیرد! دلیل آنهم واضح است. کافی است در سطح شهر دقت کنید تا وضعیت بحرانی جمعیت سگ ها را به خوبی احساس کنید.