امر به معروف و نهی از منکر از منظر امام حسین

به گزارش سرمایه فردا، مصادیقی که  امام حسین (ع) برای این موضوع ذکر کرده را بررسی کرده و بامصداق هائی که در جامعه فعلی  ما از امر به معروف در نظر گرفته اند مقایسه نماید.
همانطور که  می دانیم امام حسین (ع) به هنگام خروج از مکه به طرف کوفه در وصیت به برادرش محمد حنفیه هدف از حرکت خودرا اصلاح امور جامعه و امر به معروف ونهی ازمنکر ذکر کرده است. تا به این سبب جامعه آنروز را اصلاح نماید. ( انما خرجت لطلب اصلاح  فی امت جدی وابی  ارید ان آمر بالمعروف وانهی عن المنکر (مطهری، مرتضی، ۱۳۷۲)
حال ببینیم این امر به معروف ونهی ازمنکر چیست که امام حسین هدف از قیام خودرا اصلاح امور جامعه از مجرای  امربه معروف ونهی ازمنکر ذکرکرده است.

امر به معروف ونهی از منکر از زبان امام حسین(ع):

یکی از منابعی که می توان در آن تعریف و مفهوم امر به معروف و نهی از منکر را از زبان امام حسین (ع) درک کرد، خطبه تاریخی امام حسین (ع) است. که ایشان در سال ۵۸ هجری قمری یعنی دوسال قبل از مرگ معاویه و سه سال قبل از شهادتشان  در منا در موسم حج،در خطاب به نخبگان ،علما و افراد صاحب موقعیت در جامعه خودشان ذکر کرده است.
ایشان درداین خطبه پس از حمد و ثنای الهی و اعتراض به وضع جامعه اموی به تعریف و اهمیت امر به معروف و نهی از منکر را اقدام می کند.
تعریف امر به معروف و نهی از منکر ودمکانیزم اجراءآن از زبان امام حسین: در این خطبه  ، امام حسین(ع)با نگرش و بینش عمیق وبنیادین و نه سطحی! امر به معروف و نهی از منکر را نه با ضرب و شتم و اعمال زور
بلکه با رویکرد عدالت خواهانه و نفی ظلم  تعریف نموده و مکانیزم اجرایی آن را نیز بیان نموده است و شایسته است  که مورد توجه شیعیان قرار گیرد.

امر به معروف و نهی از منکر چیست؟

امر به معروف و نهی از منکر دعوت به اسلام است، با همراهی این موارد ،یعنی  مکانیزم تحقق آن عبارتند از:
۱- گرفتن حقوق ستمدیدگان وافراد آسیب پذیر جامعه از ظالمان وباز گرداندن آن   به خودشان.
۲- مخالفت با ظلم وتعدی ظالمین و قدرتمندان جامعه به حقوق ستمدیدگان و مظلومان جامعه.
۳- توزیع عادلانه ثروت های جامعه که به عموم تعلق دارد و بهره مندی برابر همه مردم  از این امکانات.
۴٫- گرفتن مالیات  از جای خود یعنی از مصادیق صحیح آن۵- مصرف این مالیات اخذ شده  در محل صحیح خود یعنی در جهت حل مشکلات اساسی مردم نه در جاهای دیگر.
پس با توجه به این تعریف از امر به معروف و نهی از منکر متوجه می شویم که مهمترین منکر از منظر امام حسین (ع)ظلم وبی عدالتی در حق مردم و قطع نکردن دست غارت کنندگان بیت المال می باشد.
و این تعریف امام (ع)با تصور و ذهنیتی که برای  ما به عنوان شیعه امام حسین ایجاد کرده اند ، تفاوت بسیار زیادی دارد!

متن خطبه  : أَنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ دُعَاءٌ إِلَی الْإِسْلَامِ مَعَ رَدِّ الْمَظَالِمِ وَ مُخَالَفَهِ الظَّالِمِ وَ قِسْمَهِ الْفَیْءِ وَ الْغَنَائِمِ وَ أَخْذِ الصَّدَقَاتِ مِنْ مَوَاضِعِهَا وَ وَضْعِهَا فِی حَقِّهَا .(تحف العقول ص۳۰۰-۲۹۹).ومجلسی ،بحار الانوار ج۱۰۰  ص۷۹)

و در ادامه این خطبه امام حسین در خطاب به علما ونخبگان جامعه می فرماید: ولی شما در این زمینه به وظایف خود عمل نکردید واین فریضه مهم الهی وعهد پیامبر خدارا سهل وبی مقدار شمردید.

پیامد ترک امر به معروف و نهی از منکر: در اثر این بی توجهی به اجرای عدالت، قشر  آسیب پذیر جامعه کورها ،لال ها وکرها  وزمین گیرها ومستضعفین  در شهرها بی سرپرست ماندند و برآنها ترحم نمی شود. در عوض شما با تملق و چاپلوسی در برابر ظالمان برای خود موقعیت و امنیت خریدید.
متن خطبه: قَدْ تَرَوْنَ عُهُودَ اللَّهِ مَنْقُوضَهً فَلَا تَقْرَعُونَ وَ أَنْتُمْ لِبَعْضِ ذِمَمِ آبَائِکُمْ تَقْرَعُونَ وَ ذِمَّهُ رَسُولِ الله مَحْقُورَهٌ وَ الْعُمْیُ وَ الْبُکْمُ وَ الزَّمِنُ فِی الْمَدَائِنِ مُهْمَلَهٌ لَا تَرْحَمُونَ وَ لَا فِی مَنْزِلَتِکُمْ تَعْمَلُونَ وَ لَا مِنْ عَمَلٍ فِیهَا تَعْتِبُونَ وَ بِالادِّهَانِ وَ الْمُصَانَعَهِ عِنْدَ الظَّلَمَهِ تَأْمَنُونَ (تحف العقول ،همان )

چرا امر به معروف و نهی از منکر مهم است ؟

امام حسین  میفرماید: بدین جهت مهم است که اگر این فریضه ادا شود و برپا گردد همه فرائض اعم از سخت و آسان آن به راحتی برپا می شود.

پس انتظار اجرای سایر فرائض و احکام در جامعه  در گرو پایبندی به اجرای عدالت در جامعه است. و عدم برقراری عدالت درجامعه و وجود فساد ظلم در جامعه مانع انجام سایر فرائض و ریشه ومسبب بسیاری از نابهنجاریها در جامعه است. 
فَبَدَأَ اللهُ بِالْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ فَرِیضَهً مِنْهُ لِعِلْمِهِ بِأَنَّهَا إِذَا أُدِّیَتْ وَ أُقِیمَتْ اسْتَقَامَتِ الْفَرَائِضُ کُلُّهَا هَیِّنُهَا وَ صَعْبُهَا
از منظر جامعه شناسی نیز وجود ظلم و نابرابری در جامعه و احساس اجحاف در مردم موجب پیدایش عقده های روانی ،پرخاش ،بزهکاری ، نابهنجاری، وندالیسم(تخریب اموال عمومی)سرقت،قتل ،اعتیاد،طلاق ، فحشاءو… میشود.
این وضعیت  موجب می شود تا ظرفیت پهنان خشونت در جامعه افزایش وطراوت فرهنگی کاهش پیدا کند .در این حالت روابط اجتماعی بین افراد وجامعه آسیب  می ببیند
به تبع ان نظام اخلاقی جامعه در معرض آسیب وتزلزل قرار می گیرد وتفاوت های فرهنگی تبدیل به اختلافات سیاسی شده و مسائل اجتماعی قابل حل به بحران های سیاسی لاینحل تبدیل شده و جامعه ازمسیر الهی دور می شود.  

نتیجه امر به معروف و نهی از منکر اجرای عدالت و امنیت باشد

امام حسین (ع) در ادامه سخنان خود هدف از امر به معروف ونهی از منکر را آشکار کردن دین خداوند وامنیت بخشیدن به بندگان تحت ستم  می داند .(و یا من المظلومون من عبادک )
وقتی در جامعه اقشار آسیب پذیر که حقشان توسط ستمکاران  ضایع میشود وفریادشان به جایی نمی رسد واز امنیت لازم برخوردارنیستند . اجرای صحیح امر به معروف ونهی از منکر موجب می شود مال وجان وحیثیتشان از آسیب گروه های تبه کارقدرتمند ومفسدین اقتصادی در امان بماند.
پس پیامد امر به معروف و نهی ازمنکر “از منظر امام حسین” امنیت بخشی به طبقات محروم جامعه و قطع دست غارتگران بیت المال وحقوق مردم می باشد
پس از طی این مرحله است که زمینه وبستر برای اجرای سایر احکام وفرائض آماده می شود.  
سوالی که به ذهن متبادر می شود این است که آیا در جامعه اموی آن روزنشانه های ظاهر دین از قبیل رعایت حجاب ،برگزاری نمازجماعت ونماز جمعه و… وسایر  رعایت نمی شده است؟
در صورتیکه حتما ظواهر دینی رعایت می شده است پس منظور از آشکار کردن نشانه های دین تنها شکل و بعد ظاهری دین نیست
بلکه مهم ترینش نشانه های باطنی و واقعی دین همان  اجرای عدالت ،رفع ظلم ،فقر وفساد وتبعیض می باشد که امام حسین (ع)به آن تاکید کرده است
اگر در جامعه ای فقر وبی عدالتی ،ظلم وستم فاصله طبقاتی شدید باشد و..استفاده عموم مردم از فرصت ها وامکانات جامعه فراهم نشود، از منظر امام حسین نشانه های دین در آن جامعه آشکارنشده و روح دین در آن جامعه مرده وفقط کالبد بی روح مانده است.

اهمیت روح و باطن دین

یعنی مهم ترین منکر رخ داده است !  به همین جهت حساسیت امام حسین به روح و باطن دین است نه ظاهر دین! حال توجه کنیم:
  چرا  رویکرد به امر به معروف ونهی ازمنکر در جامعه ما از رویکرد امام حسین پیروی نمی کند وبه جای توجه به مسائل بنیادی واصلی  به مسائل فرعی و معلول توجه می شود ؟
مهمترین معروف  یعنی کاهش نابرابری و فقر  در جامعه ما کاملا روبه فراموشی رفته است. به طوریکه براساس گزارش اقتصادنیوز ده درصدافراد ثروتمند جامعه(دهک دهم) حدود ۳۲ درصد از درآمد کل را در سال ۹۹ به خود اختصاص داده اند،
این در حالیست که سهم دهک اول  از درآمد کل تنها ۲٫۲ درصد برآورد شده است. واین وضعیت نسبت به ۲۰ سال گذشته خود تغییر محسوسی نکرده است. کدخبر اقتصادنیوز۴۴۰۷۳۹ )۰۹/۷/ ا ۱۴۰۰
همچنین باتوجه به سقوط بی‌سابقه ارزش پول ملی  ایران، دردو سال اخیر این شکاف به مراتب شدیدتر شده و علاوه بر ده میلیون افرادتحت پوشش نهادهای حمایتی (کمیته امداد،بهزیستی ) که در گروه فقر مطلق قرار دارند
به جهت سقوط ارزش پول ملی وتورم بسیار بالا ،عده ای از افراد روی خط فقر نیز به گروه فقر مطلق پیوسته همچنین عده ای از افراد طبقه متوسط نیز به سمت خط فقر سوق داده شده اند .
پس  تاکید بر ظاهر دین بدون توجه به پشتوانه حقیقی آن(عدالت وبرقراری قسط) تلاشی بیهوده و مثل چاپ اسکناس بدون پشتوانه است.
چاپ اسکناس بدون پشتوانه در حوزه اقتصاد  نه تنها مشکلات اقتصادی مردم را حل نمی کند بلکه موجب تورم یعنی افزایش نقدینگی در جامعه بدون هماهنگی با تولید کالا میشود که پیامد آن جز فقر و بدبختی نمی باشد.

رویکرد عدالت خواهانه به امر به معروف و نهی از منکر

در حوزه دین و دین داری نیز تاکید بر افزایش مناسک ظاهری دین یعنی همان تورم مناسک، بدون پشتوانه عدالت و برابری و قطع نکردن دست اختلاس گران هزاران میلیاردی از بیت المال وحقوق مردم  و مجازات نکردن آنها و بی توجهی به نجات مردم از فقر وفلاکت،

علاوه براینکه موجب بهبود وضعیت دین داری نمی شود بلکه بیشتر موجب دین گریزی ودین ستیزی در جامعه می گردد.
پس با چنین رویکرد عدالت خواهانه به امر به معروف و نهی از منکر است که متوجه میشویم چرا امام علی (ع) اهمیت سایر فرائض را در مقابل  این فریضه مثل قطره در مقابل دریا ذکر کرده است؟
(حکمت ۳۴۷)
و در خطبه ۱۲۹ نهج البلاغه میفرماید: کسانی که دیگران را امر به معروف ونهی ازمنکر می کنندولی خودشان به مهمترین بعدآن بی توجه هستند مشمول  لعن ونفرین خداوندی  می باشند!
▪️ لعن الله الآمرین بالمعروف التارکین له، و الناهین عن المنکر العاملین به.
والسلام علیکم ورحمته الله.
سید هادی علویون.

منابع:
▪️حرانی ،حسن ابن شعبه ،تحف العقول ،عن ال الرسول ترجمه محمد باقر کمره ای   اتشارات کتابچی۱۳۸۶٫
▪️مطهری مرتضی ،حماسه حسینی جاول اتشارات صدرا
▪️مجلسی بحار الانوار ج۱۰۰
▪️نهج البلاغه ، ترجمه سید جعفر شهیدی انتشارات  علمی فرهنگی ،۱۳۶۹٫