اثر افزایش یک درصدی مالیات بر ارزش افزوده بر بورس

در زمان اصلاحیه لایحه بودجه ۱۴۰۳ در جلسه فوق العاده دولت، افزایش یک درصد مالیات ارزش افزوده از ۹ به ۱۰ درصد تصویب شد. از این رو با توجه به اهمیت درآمدهای مالیاتی دولت در تأمین مالی بودجه­ کشور و هم­چنین اهمیت تاثیر آن بر عملکرد شرکت های حاضر در بورس اوراق بهادار در این گزارش به پیش بینی عملکرد شرکت های بورسی بعداز اجرای بودجه ۱۴۰۳ پرداخته شده است.

مالیات بر ارزش افزوده روی قیمت تمام شده کالا و حاشیه سود شرکت ها تاثیر گذار است. شرکت‌های سودآور دارای اعتبار بیشتری در بازارهای سرمایه هستند و با استفاده از این مزیت علاوه بر اینکه معاملات بیشتری خواهند داشت منابع ارزان‌تری جهت تأمین منابع مالی مورد نیاز خود در دسترس دارند که در تداوم فعالیت و باقی‌ماندن آنها در بازار رقابت نقش بسزایی دارد و به دلیل بازدهی بالاتری که از طریق معاملات ثبت می کند

مالیات­های غیر مستقیم در ایران بر قانون واحدی مبتنی نیست، بلکه به موجب قوانین متعدد و تبصره­ های قوانین بودجه­ کل کشور برقرار می شوند یکی از انها قانون مالیات بر ارزش افزوده است که جزو مالیات­ های غیر مستقیم بر قیمت کالاها و خدمات اضافه شده و به مصرف­ کنندگان تحمیل می شود و پیش از این در قالب مالیات بر واردات، مالیات بر مصرف و فروش ۹ درصد اعمال می شد و حالا قرار است از ابتدای سال آینده ۱۰ درصد اعمال شود.

از آنجایی که مالیات بر ارزش افزوده روی قیمت تمام شده کالا و حاشیه سود شرکت ها تاثیر گذار است مورد توجه فعالان اقتصادی کشور قرار گرفته است. چراکه شرکت‌های سودآور دارای اعتبار بیشتری در بازارهای سرمایه هستند و با استفاده از این مزیت علاوه بر اینکه معاملات بیشتری خواهند داشت منابع ارزان‌تری جهت تأمین منابع مالی مورد نیاز خود در دسترس دارند که در تداوم فعالیت و باقی‌ماندن آنها در بازار رقابت نقش بسزایی دارد و به دلیل بازدهی بالاتری که از طریق معاملات ثبت می کند همواره رضایت سهامداران را به همراه خواهند داشت، به همین دلیل سرمایه گذاران در بورس هم قوانین و مقررات این بخش را به صورت جدی دنبال می کنند.
در واقع مالیات بر ارزش افزوده بر سود عملیاتی قبل از مالیات، سود عملیاتی پس از مالیات، سود جامع و بازده دارایی ها شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران اثر گذار است. حالا با در نظر گرفتن این موضوع که سودآوری شرکت‌ها یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر ارزش شرکت‌ها و اقبال عمومی از خرید سهام و سرمایه‌گذاری در آنها است، مالیات بر ارزش افزوده می تواند اثر دوگانه ای داشته باشد.

رابطه بین مالیات بر ارزش افزوده و ساختار سرمایه

در واقع یک رابطه مثبت معنی دار بین مالیات بر ارزش افزوده و متغیر های وابسته ساختار سرمایه، سودآوری و درآمد مشمول مالیات است. بر این اساس مالیات بر ارزش افزوده با تاثیر مستقیم بر ساختار سرمایه شرکت ها، باعث افزایش سودآوری و به تبع آن افزایش درآمد مشمول مالیات آنها می تواند بشود. هرچند مالیات ارزش افزوده در کوتاه مدت دارای اثر منفی و معنی دار بر خالص صادرات شرکت هاست و در بلندمدت اثری خنثی دارد. اما مالیات بر شرکت ها برخلاف مالیات ارزش افزوده در کوتاه مدت دارای اثر مثبت و معنا دار بر خالص صادرات است، بنابراین همه اشکال مالیاتی اثر یکسانی بر عملکرد شرکت های بورسی و صادراتی ندارد.

جعفر قادری معتقد است که این مالیات در حقیقت مالیات بر مصرف است و تأثیری بر تورم ندارد یا اگر دارد نسبت به مالیات بر سود شرکت‌ها و مالیات بر تولید اثر خیلی کمتری دارد. البته اینکه آیا این یک درصد در بودجه نهایی باقی بماند و مصوب شود هنوز قطعی نیست و مجلس می‌تواند در جزئیات، یک درصد را حذف کند و منابع درآمدی دیگری اضافه کند

همچنین پژوهش هایی درباره تاثیر افزایش مالیات بر ارزش افزوده با استفاده از مدل داده ستانده و اعمال نرخ های مالیاتی قانون و معافیت های کالا و خدمات موضوع ماده ۱۲ و معافیت صادرات ماده ۱۳ قانون مالیات بر ارزش افزوده نشان می دهد که با در نظر گرفتن سهم هر بخش از ستانده کل اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده اثر قیمتی بسیار ناچیزی بر قیمت کالاها در بازار دارد.
در همین رابطه جعفر قادری نماینده مجلس شورای اسلامی در خصوص افزایش یک‌ درصدی مالیات بر ارزش‌افزوده معتقد است که «این مالیات در حقیقت مالیات بر مصرف است و تأثیری بر تورم ندارد یا اگر دارد نسبت به مالیات بر سود شرکت‌ها و مالیات بر تولید اثر خیلی کمتری دارد. البته اینکه آیا این یک درصد در بودجه نهایی باقی بماند و مصوب شود هنوز قطعی نیست و مجلس می‌تواند در جزئیات، یک درصد را حذف کند و منابع درآمدی دیگری اضافه کند.»
در حال حاضر رفتار سرمایه‌گذاران و رفتار قیمت‌های سهام و شاخص بورس حکایت از وجود یک نوع نوسان‌های فصلی در طول سال‌ها گذشته دارد.
در واقع در هر دوره عوامل ویژه‌ای به این نوسان‌های فصلی منجر می‌شوند که معلوم نیست این عوامل در دوره‌های بعد عیناً تکرار شوند یا خیر؛ برای مثال در اوایل بازگشایی نمادهای بورسی، توزیع سهام جایزه به عنوان یک عایدی مهم برای سرمایه‌گذاران تلقی می شد. این موضوع آن‌قدر حاد شده بود که سرمایه‌گذاران از رقیق شدن سهام خود بی‌اطلاع بودند و قیمت سهم شرکتی که سهام جایزه حتی در درصد بالا می‌داد، برخلاف مبانی منطقی و نظری موجود در این حوزه نه تنها کاهش نمی‌یافت، بلکه افزایش پیدا می‌کرد. در مقابل، در دوره‌ای دیگر قیمت سهام شرکتی که سهام جایزه پرداخت می‌کرد، با شدت بیشتری نسبت به مباحث تئوریک کاهش می‌یافت. در دوره‌ای دیگر افزایش قیمت سهم به عنوان عایدی مهم سهامداران از اهمیت بیشتری برخوردار شده و  سود پرداختی سهام همبستگی زیادی با قیمت سهم پیدا می کنند. در شرایط کنونی قانون افزایش یک درصد مالیات ارزش افزوده می تواند به رشد جزیی تورم و کاهش تقاضای کالایی منجر شود که اثر آن در شاخص کل بورس هم نمایان خواهد شد.

رابطه معکوس میان سرمایه گذاری و مالیات
در حال حاضر اقتصاد با رکود مواجه است، از این رو بسیاری از کارشناسان معتقدند که با توجه به رابطه معکوس میان سرمایه گذاری و مالیات بر شرکت ها، اعمال معافیت های مختلف مالیاتی در بحث مالیات بر شرکت ها­،   استفاده از نرخ نزولی مالیات بر شرکت ها پس از چند نرخ تصاعدی و به طور کلی بازنگری در قوانین مالیاتی، اعمال سیاست هایی که باعث کاهش تورم و نرخ بهره شود، در جهت تشویق سرمایه گذاری می تواند موثر واقع شود و حتی سرمایه های جدیدی را به بورس وارد کند. برعکس افزایش انواع مالیات‌ها همچون ارزش افزوده بر کاهش حاشیه سود شرکت ها تاثیر می گذارد اما در مالیات ارزش افزوده اثر بسیار جزیی بر سود شرکت می گذارد.
در حال حاضر برخی متولیان صنعت با اشاره به اینکه اجرای مالیات بر ارزش افزوده همواره با لغو مالیاتهای ناکارآمد  همراه است، از این رو جایگزینی آن با مالیات‌های ناکارآمد، شرایط بهتری برای تولید فراهم خواهد آورد. همچنین بدلیل معافیت صادرات کالاها از این نوع مالیات، قیمت های نسبی کالاهای صادراتی ارزانتر شده و به ابزاری برای تشویق تولیدات داخلی و گسترش صادرات و بهبود تراز پرداخت‌ها تبدیل می شود. از طرف دیگر با انتقال بار مالیاتی از تولید به مصرف، اثر روانی نامطلوب و ضد انگیزه ای مالیات برای سرمایه گذاری و تولید، کاهش یافته و از فشار آن بر صاحبان درآمد و کارآفرینان که طبعا باعث نارضایتی شده و با انگیزه سرمایه گذاری ناسازگار است کاسته  می شود.
بنابراین با توجه به معافیت کالاهای صادراتی و با نظر به اینکه معافیت های مقرر در ماده ۱۲ لایحه مالیات بر ارزش افزوده اجرایی می شود، در بلندمدت کارایی نهایی سرمایه و در نتیجه سودآوری سرمایه گذاری ها را افزایش دهد و از این طریق، به تقویت انگیزه های سرمایه گذاری در بازار سهام هم کمک خواهد کرد. هرچند در حال حاضر دغدغه اصلی تولید کنندگان و صنعت گران نه بابت خود قانون مالیات بر ارزش افزوده، بلکه عمدتا مربوط به نحوه اجرای آن است که موجبات نگرانی آنان را فراهم می آورد، زیرا یکی از چالش های بزرگ آنها در مقطع کنونی پرداخت مالیات ارزش افزوده برای تمام حلقه های زنجیر تولید یک محصول است  به همین دلیل در صورتی که این مشکل برطرف نشود افزایش یک درصدی مالیات بر ارزش افزوده تولید هم می تواند به کاهش حاشیه سود و نگرانی سهامداران شرکت ها دامن بزند.